|
== Түүх ==
Байгал нуурын хавьд хүмүүс амьдарч ирсэн урт удаан түүхтэй юм. Тухайн нутаг дэвсгэр дээр урьд өмнө мэдэгдэж байсан овог аймаг бол Күрикан юм.
Хүннү улсын хойд хэсэгт байрлах Байгал нуур нь Хань улсын цэргүүд МЭӨ II зууны үеэс МЭ-ний I зуун хүртэл Хүннү улсын армийг мөшгөн ялж байсан, Хань-Хүннүгийн дайны талбар байжээ. Домгийн 4 тэнгисийн хойд тэнгис(Běihǎi) болох асар том тэнгис(hanhai) байсан гэж тэд тэмдэглэн үлдээжээ.Зургаадугаар зууны үед энэ нутагт оршин сууж байсан Сибирийн овгийн Күриканчууд үүнд "их ус" гэсэн утгатай нэр өгчээ. Сүүлд "Байгаль нуур" гэж Буриадууд, "баян нуур" (Bay göl) гэж Якутууд нэрлэсэн байна. 17-р зуунд ОХУ орон нутагт өргөжин тэлэх хүртэл энэ нуурын талаар европчууд тун бага мэддэг байжээ. Курбат Иванов бол 1643 онд Байгал нуурт хүрсэн анхны Оросын судлаач байв.
1628-58 онд Оросууд Байгал нуур орчмын Буриад монголчуудын нутгийг эзлэн авчээ. Анх 1619 онд байгуулагдсан Енисеискээс Ангар мөрний дээд урсгалыг дагасаар, дараа нь Лена мөрнөөс урагш довтолжээ. Томск хотод 1609 онд оросууд анх Буриадын талаар сонссон. 1623 онд фронтууд нь Лена хүрэххүрсэн анхны орос хүн болох ДемидДэмид ПавандаПянда Ангарадээд рууЛенагаас Ангар дайранболон Енисейскд иржээ.
ВайдорВиктор Савин (1624) болон Максим Перфильев (1626 ба 1627-28) нь Ангарын доод талынАнгарын Тунгус орныгТунгусыг судлав. Баруун зүгт 1631 онд Енисейн дээд хэсэгт Красноярск хот байгуулагдсан. Красноярскаас зүүн тийшээ явсан олон баримт бичиггүй экспедицүүд. 1628 онд Пётр Бекетов Буриадын бүлгийнхэнтэй уулзаж, Братскын ирээдүйн газар дээр татвар хураажээ. 1629 онд Яков Хрипунов Томск хотоос цуутай мөнгөний уурхайг олохоор явжээ. Удалгүй түүний хүмүүс Оросууд болон уугуул иргэд хоёуланг нь тонож эхэлжээ. Тэд Красноярскийн өөр нэгэн босогчидтой нэгдсэн боловч хоол хүнс нь багасаж Буриад нутгийг орхиход хүрчээ. Энэ нь бусад оросууд энэ бүсэд ороход хэцүүгээр тусжээ. 1631 онд Максим Перфильев Братск хотод нэг модон цааз барьжж хэдий тайван байсан боловч 1634 онд Братск устгагдаад, хамгаалч нар нь алагджээ. 1635 онд Братскийг Радуковскийн удирдлаган дор шийтгэх ажиллагаа явуулсан. 1638 онд бүтэлгүйтсэн байна. 1638 онд Перфильев Ангар мөрөн, Илим хотыг гаталж Лена мөрөн, Олиокминск хот хүрэв. Тэрээр буцахдаа Витим голоор хөвөн, Байгал нуурын зүүн хэсэгт очин, Амур газрын тухай илтгэл сонсжээ.. 1641 онд дээд Ленад Верхоленск хот байгуулагдсан. 1643 онд Курбат Иванов Ленаг цааш явж, Байгал нуур, Олхон арал хоёрыг үзэх анхны орос болжээ. Скороходовын талын хагас нь нууранд үлдэн, хойд хэсэг дээд Ангарт хүрч улмаар зүүн хойд талын Баргужин голд өвөлжжээ.
1638 онд Перфильев Ангар мөрөн, Илим хотыг гаталж Лена мөрөн, Олиокминск хот хүрэв. Тэрээр буцахдаа Витим голоор хөвөн, Байгал нуурын зүүн хэсэгт очин, Амур газрын тухай илтгэл сонсжээ.. 1641 онд дээд Ленад Верхоленск хот байгуулагдсан. 1643 онд Курбат Иванов Ленаг цааш явж, Байгал нуур, Олхон арал хоёрыг үзэх анхны орос болжээ. Скороходовын талын хагас нь нууранд үлдэн, хойд хэсэг дээд Ангарт хүрч улмаар зүүн хойд талын Баргужин голд өвөлжжээ.
1644 онд Иван Пукабов Ангар мөрнөөр Байгал нуурт хүрч, түргэн урсах хэцүү энэ чиглэлийг ашиглах анхны орос болов. Тэр нуурыг гаталж Сэлэнгэ мөрний доод эргийг судлав. 1647 онд дахин аялан газарч олж, улмаар Улаанбаатарын ойрхон Цэцэн Ханд бараалхжээ. 1648 онд Иван Галькин Баргужин гол дээр модон цааз барьж, зүүн тийш тэлэх төв болсон. 1652 онд Василий Колесников Сэлэнгэ, Үд, Хилок голуудыг даган ирээдүйд оруулах Чита, Нерчинск хийгээд Амурт хүрч чадсан гэж Баргужингаас мэдээлжээ. 1653 онд Пётр Бекетов Колесниковийн замаар Читийн баруун талын Иргэн нуур хүрч, тэр өвөл түүний хүн Урасов Нерчинскийг олжээ. Дараагийн хавар тэрээр Нерчинскийг эзлэхийг оролдсон хэдий ч Амурт түүний хүмүүс Стефановтай хүчээр нийлүүлсэн юм. Нутгийн Тунгусууд Нерчинскийг устгасан боловч 1658 онд сэргээжээ.
|
