Нягт: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
just removed unproffesional words |
No edit summary Tag: 2017 source edit |
||
Мөр 1:
{{Инфобокс физикийн тоо хэмжээ
|Name= Массын нягт
|Größenart=
|Formelzeichen= <math>\rho</math>
|Dim=
|AbgeleitetVon=
|SI= [[Килограмм|кг]]·[[Метр|м]]<sup>−3</sup>
|SI-Dimension= [[Масс|М]]·[[Урт|L]]<sup>−3</sup>
|cgs=
|cgs-Dimension=
|esE=
|esE-Dimension=
|emE=
|emE-Dimension=
|Planck=
|Planck-Dimension=
|Astro=
|Astro-Dimension=
|Anglo=
|Anglo-Dimension=
|Anmerkungen=
|SieheAuch= [[Хувийн жин]], [[харьцангуй нягт]], [[хувийн эзэлхүүн]]
}}
[[Физик|Физикт]] '''нягтыг''' нэгж [[Эзэлхүүн|эзэлхүүнд]] (''V'') ноогдох [[Масс|массаар]] (''m'') тодорхойлдог. Өөрөөр хэлбэл объектын эзэлхүүнд харьцуулсан массын харьцаа юм. Жижигхэн хүнд биетүүд тухайлбал чулуу эсвэл хар тугалга зэрэг нь үйс эсвэл хөөсөнцөр зэргийн ижилхэн масстай том биетүүдийн дэргэд нягт ихтэй байдаг.
Нэгэн төрлийн цул бодисын хувьд нягтыг ерөнхийд нь дараах байдлаар илэрхийлдэг:
Гайхширсэн Архимед усанд орохоор явсан бөгөөд энэ үед тэрээр онгоцонд орох үед усны түвшин нэмэгдэхийг ажиглан улмаар титэмийг усанд хийж түүний эзэлхүүнийг усны түвшингийн зөрүүгээр тодорхойлж болохыг мэдэж авав. Үүнийг санамсаргүйгээр нээснийхээ дараагаар Архимед гудамжаар "Эврика! Эврика!" (Грекээр "Би оллоо" гэсэн утгатай) хэмээн хашгирсаар нүцгэн гүйж байж. Үүнээс уламжлан "[[Эврика (үг)|эврика]]" гэдэг нэр томьёо хэрэглэгдэж эхэлсэн бөгөөд өнөө үед энэ үгээр гэгээрсэн мөчийг заадаг болжээ. ▼
:<math>\rho = \frac {m}{V}</math>
энд [[СИ]] системийн нэгжээр илэрхийлсэн:
:ρ (ро) бодисын нягт, нэгж нь кг·м<sup>–3</sup>
:''m'' бодисын масс, нэгж нь [[килограмм|Кг]]
:''V'' бодисын эзэлхүүн, нэгж нь [[метр куб|м<sup>3</sup>]] болно.
== Түүх ==
Алдарт домогт дурдсанаар [[Сиракусын Нэгдүгээр Хиеро|хаан Хиеро]] түүний [[дархан]] нь Бурхадад зориулсан титэмийг хийх үедээ хямдхан [[Хайлш|хайлшаар]] солин хийж улмаар [[алт]] хулгайлж буй эсэхийг шалгах даалгаварыг [[Архимед|Архимедэд]] өгдөг.<ref>[http://www-personal.umich.edu/~lpt/archimedes.htm Archimedes, A Gold Thief and Buoyancy] - by Larry "Harris" Taylor, Ph.D.</ref>
Архимед зөв биш хэлбэртэй титэмийг куб эсвэл бөөрөнхий хэлбэртэй болгож улмаар эзэлхүүнийг нь тооцоолж жинтэй нь харьцуулан хялбархан тогтоож болохыг мэдэж байсан ч ингэж хийхийг хаан зөвшөөрөөсөнгүй.
▲Гайхширсэн Архимед усанд орохоор явсан бөгөөд энэ үед тэрээр онгоцонд орох үед усны түвшин нэмэгдэхийг ажиглан улмаар титэмийг усанд хийж түүний эзэлхүүнийг усны түвшингийн зөрүүгээр тодорхойлж болохыг мэдэж авав. Үүнийг санамсаргүйгээр нээснийхээ дараагаар Архимед гудамжаар "Эврика! Эврика!" (Грекээр "Би оллоо" гэсэн утгатай) хэмээн хашгирсаар нүцгэн гүйж байж. Үүнээс уламжлан "[[Эврика (үг)|эврика]]" гэдэг нэр томьёо хэрэглэгдэж эхэлсэн бөгөөд өнөө үед энэ үгээр гэгээрсэн мөчийг заадаг болжээ.
Энэ түүх нь үүнээс хоёр зууны дараа анх [[Витрүвүс|Витрүвүсийн]] [[De architectura|архитекторын номнуудад]] бичмэл хэлбэрээр гарсан байна.<ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Vitruvius/9*.html Vitruvius on Architecture, Book IX], paragraphs 9-12, translated into English and [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Vitruvius/9*.html in the original Latin].</ref> Зарим судлаачид энэ домогийн хир бодитой эсэхэд эргэлздэг бөгөөд энэ арга нь маш нарийвчлалтай хэмжилт хийх шаардлагатай бөгөөд ингэж хийх нь тухайн үед маш хэцүү байсан хэмээн мэдэгддэг.<ref>[http://www.sciencemag.org/cgi/content/summary/305/5688/1219e The first Eureka moment], ''Science'' '''305''': 1219, August 2004.
| |||