Крымын ханлиг: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 1:
[[Файл:Gerae-tamga.png|thumb|right|Крымийн ханлигийн сүлд]]
[[Файл:Crimean Khanate 1600.gif|thumb|right|1600 оны үеийн Крымийн ханлиг]]
'''Крымийн ханлиг''' бол [[Алтан Орд]]ны улсаас тусгаарласан улсуудын нэг юм. Крымийн ханлигийг [[Зүчи]]йн угсааны [[Хажи Гирей]] 15-р зуунд [[Крымийн хойг]]т байгуулжээ. Гирей нь ойролцоогоор 1441 оны үед тус ханлигийг байгуулсан нь өнөөгийн [[Украйн]] улсын өмнө хэсгийн тал нутаг болох Крымийн хойг, мөн түүнчлэн 1556 оноос эхлэн [[Азов]] ба [[Кубань гол]]ын хоорондох [[Ногай улс|Ногайн ордын]] нутаг дэвсгэрийг хамарч байлаа. Зарим үед өнөөгийн [[Оросын Холбооны Улс|Орост]] ихэнх хэсэг нь харьяалагдах [[Дон мөрөн|Донын]] адаг хэсгийг ч өөртөө хамруулж байв. Крымийн ханлигийн нийслэл нь 1454 онд байгуулсан [[Бахчисарай]] хот юм. Алтан ордны дараах улсуудаас хамгийн урт хугацаанд оршин тогтносон цорын ганц улс нь Крымийн ханлиг буюу 1792 он хүртэл оршин тогтножээ. 18-р зуундзуун хүртэл крымийнКрымийн ханлиг нь тухайн үедээ [[Польш-Литва|Польш-Литвын]] нутагтнутаг дэвсгэрдэвсгэрт хамаарч байсан Украйн, [[Молдав]], Оросоос боолчлох хүмүүс олзлон [[Османы эзэнт гүрэн]]д зардаг байсан нь тэдний хамгийн чухал „экспортын бараа“ байсан юм.<ref>A. Fisher: ''The Crimean Tatars.'' S.&nbsp;26f.</ref> Крымийн ханлиг нь [[Османы эзэнт гүрэн]]тэй их хэмжээний худалдаа хийхээс гадна тэдний шашныг [[Украйны ислам|Украйнд]] голлон түгээн дэлгэрүүлэгчид байжээ.
 
== Өмнөх түүх ==
 
1280 оноос эхлэн [[Зүчи]] ба [[Бат хан]]ы том ач болох [[Их Монгол улс|монголынМонголын]] [[хан ]]
[[Ногай]] нь Крым болон өмнөд Украйны нутагт [[Их Монгол улс]]аас тасран бие даан гарсан боловч тусдаа ханлиг улс үүсгэн байгуулаагүй юм. Энэхүү өөртөө засах улс нь 1298 он гэхэдонд Алтан ордны хан [[Тохта]]тай байлдан ялагдсан ба Ногай зугтаж яваад 1299 онд алагджээ. Дотоодын тэмцэлтэй байсныг ашиглан [[Женовагийн Бүгд Найрамдах Улс|Женова]] 1266 онд өөрийн худалдааны баазыг Крымийн хойгийн өмнөд эрэгт байгуулжээ. 1361 оноос 1380 он хүртэл захирагч байсан [[Мамай]] ч бас Алтан орд доторх эрх мэдлийн төлөөх тэмцэлд Крымийг өөрийн эдийн засгийн суурь баазаа болгон ашиглаж байв.
 
Алтан ордыгордод 120&nbsp;жилийн дараа дахиад л дотоодын зөрчил гарч эхлэв. Тухайн үед Алтан ордыг [[Бэрх|Бэрх ханы]] шууд удам, [[Чингис хаан]]ы угсааны [[Давлет Берди]] захирч байв. Тэрбээр эхлээд 1419-1421 оны хооронд богинохон хугацаанд хан суув. Давлет Берди өөрийн нэг өрсөлдөгчдөө ялагдсаны дараа Крым рүү буцан ирж тэндээ суурьшихаар болов. Үүний зэрэгцээ энэ хооронд эрх мэдлийг гартаа авсан [[Улуг Мухаммед]]тай Давлет нь үргэлжлүүлэн дайтсаар байлаа. Улугийн холбоотон болох литвынЛитвын их ван [[Витовт]] нас нөгчсөний дараа Давлетэд дахин Алтан ордын ханы эрх мэдлийг олж аван 1432 он хүртэл захирсанзахирах боломж олдсон байна.<ref>Paine, Sheila: ''The Golden Horde: From the Himalaya to the Mediterranean.'' Penguin Books, 1998.</ref>
 
== Улс байгуулагдсан ба Османы эзэнт гүрэнтэй харилцах харьцаа ==