Ардын хувьсгал: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Мөр 1:
[[Файл:Mongolian Revolutionaries.jpg|thumb|right|Ардын намын гишүүд]]
1921 оны '''[[Ардын хувьсгал]]''' нь [[Монгол Ардын Нам]]ын удирдлаган дор явагдаж харийн түрэмгийллийг эсэргүүцсэн ардын бүрэн эрхт улсын төлөөх [[хувьсгал]]
тэргүүлэн эхлүүлсэн тул заримдаа 1921 оны Үндэсний ардчилсан хувьсгал хэмээн нэг хэсэг эрдэмтэд үздэг. Зарим судлаачид 1921 оны 7-р сард ардын хувьсгал огт болоогүй, харин улаантан оросын үзлийг баримтлагч ардын намынхны зэвсэгт төрийн эргэлт болсон гэж үздэг. Энэ нь үнэний ортой юм. Учир нь ардын намын долоохон хүн арав гаруй мянган улаан орос цэрэг дагуулан нийслэл Хүрээг цэргийн хүчээр эзэлж Богд хаант монгол төрийг устгаж оронд нь улаан оросын большевик засаглал тогтоож Монголыг зөвлөлт маягийн улс болгосон юм. Ардын намынхныг ард түмэн "Өглөө" кинонд гардаг шиг алга ташин угтаагүй юм. Ардын намынхан ард түмнийхээ амин зуулга болсон мал сүргийг хураан авч, шүтдэг Бурхан шашныг нь доромжилж сүм хийдийг нь шатаан устгаж эрдэмт лам багш нарыг нь хөнөөж, алтан ургийн эзэн хаадын удам, тайж язгууртан ноёдыг устгаж эхэлмэгц ард түмэн гучаад онд ардын засгаас зугатааж 45 000 монгол иргэд хил даван дүрвэсэн юм. Үлдсэн монгол иргэд нь улаантны боол болж сэхээтнүүд нь шоронд орж малаа хураалгасан ард түмэн нь ядуурч азийн хамгийн ядуу орон болсон. 1990 онд харин жинхэнэ ардын хувьсгал болж ард түмэн эрх чөлөөгөө олж, алдсан мал сүргээ эргүүлэн авч, Бурхан шашнаа шүтэх эрхтэй болж, туурга тусгаар Монгол улс болсон. Улаан хувьсгал хэмээн худал хөөрцөглөж улс орноо сүйрүүлсэн хүмүүс бол улаантан коммунистууд юм. Улаантнуудын засагласан далан жилийн балгаар улс орон яаж ядуурч доройтсоныг түүх гэрчилнэ. Ардын нам нь коммунист нам болж ардын хувьсгал нь улаан хувьсгал болж сүйрсэн дэлхийн цөөхөн хэдхэн улс байсны нэг нь улаан Монгол байсан. ▼
▲Уг хувьсгалыг жирийн ард иргэд тэргүүлэн эхлүүлсэн тул заримдаа 1921 оны Үндэсний ардчилсан хувьсгал хэмээн нэг хэсэг эрдэмтэд үздэг. Зарим судлаачид 1921 оны 7-р сард ардын хувьсгал огт болоогүй, харин улаантан оросын үзлийг баримтлагч ардын намынхны зэвсэгт төрийн эргэлт болсон гэж үздэг. Энэ нь үнэний ортой юм. Учир нь ардын намын долоохон хүн арав гаруй мянган улаан орос цэрэг дагуулан нийслэл Хүрээг цэргийн хүчээр эзэлж [[Богд
==Нууц бүлгүүд байгуулагдсан нь==
1919 онд Оросын консулын сургуулийн багш [[Догсомын Бодоо]] Консулын дэнжийн нууц бүлгэмийг,
== Зөвлөлт Орос улсаас тусламж хүссэн нь ==
1920 оны 7-р сарын эхээр Данзан, [[Хорлоогийн Чойбалсан|Чойбалсан]] нар Оросын зүг хөдөлсөн ба уг сарын дундуур Бодоо, [[Дамбын Чагдаржав|Чагдаржав]] нар араас нь хөдөлжээ. Бүлгэмийн үлдсэн гишүүд хятадын түрэмгийллийн эсрэг Зөвлөлт Орос улсаас тусламж хүссэн Богд хааны тамгатай бичгийг [[Да Лам Пунцагдорж]]ийн тусламжтайгаар олж аван Сүхбаатар, Лосол, Догсом нар 7-р сарын эцсээр Орос руу явжээ. 1920 оны 8 сард Ардын намын төлөөлөгчид бүгд [[Эрхүү]] хотод очиж Зөвлөлт засгийн төлөөлөгч нартай уулзсан байна. 9-р сарын эхээр Данзан, Лосол, Чагдаржав нар [[Москва]] руу явж, Сүхбаатар, Чойбалсан нар [[Эрхүү]]д үлдэн, харин Бодоо, Догсом нар [[Их Хүрээ]] луу буцаад иржээ. Ардын намынхан анх Зөвлөлт Орос улс явахдаа зөвхөн зэвсэг гуйхаар явсан боловч сүүлдээ зэр зэвсгээс гадна оросын улаан цэргийн хүчийг авахаар тохирч үүний төлөөсөнд Монголд зөвлөлт маягийн төр засаг тогтооно гэсэн амлалт өгсөн ажээ. Ингэж анх ардын намынхан Коминтерний нөлөөнд шууд орох нөхцлийг бүрдүүлжээ.
==Барон Унгерн Монголд орж ирсэн нь ==
1920 оны эцсээр
== Ардын нам байгуулагдсан, Хиагтыг эзэлсэн, Барон Унгернийг бут цохисон нь ==
1921 оны 3-р сарын 1-нд [[Дээд
1921 оны 3-р сарын 18-нд Сүхбаатараар удирдуулсан Ардын цэрэг хүчээр хэд дахин давуу Хятадын гамин цэргийн хүчийг бут цохин [[Хиагтыг чөлөөлөх тулалдаан]]ыг хийн уг хотыг эзлэн авчээ.
Line 25 ⟶ 27:
== Ач холбогдол ==
Ардын хувьсгалын гол зорилго нь тусгаар тогтнолоо олох явдал байсан боловч уг хувьсгалын үр дүн нь нийгмийн эрс өөрчлөлт авчирч чадсан байна. 1911 оны хувьсгалаар Богд хааныг ширээнд нь залж шашин төрийг хослуулан бариулсан бол 1921 оны хувьсгалаар ч мөн Богд хааныг ширээнд нь залсан хэдий ч эрх мэдлийг хязгаарлан зөвхөн билэг тэмдгийн төдий буюу шашны хэргийг хамааруулсан нь шашин төрийн хэргийг тусгаарласан, илүү ардчилсан засаглал тогтоосон ач холбогдолтой болжээ. Мөн уг хувьсгалаар нийгмийн хөгжилд саад тотгор болж байсан [[феодализм]], хамжлагат ёсыг халсан байна.
1924-өөс 1989 хүртэлх социалист засаглалын он жилүүдэд Ардын хувьсгалыг социалист хувьсгал хэмээн гуйвуулан тунхаглаж байжээ. 1921 оноос хойш Зөвлөлтийн нөлөө улам ихсэхийн хирээр [[Коминтерн]]ы оролцоо ч нэмэгдэж Бодоо, Данзан, Чагдаржав зэрэг Ардын хувьсгалын удирдагчдыг улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдүүлэн цаазаар аван зайлуулснаар Монгол улсын нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагад социализмыг баримтлах болжээ. Тэд монголчуудын дотроос улс төрийн тогтсон байр суурьгүй, туршлага муутай, боловсрол нимгэн, эд мөнгө, эрх тушаал, хувийн эрх ашгийн төлөө яахаас ч буцахгүй ойворгон хүмүүсийг өөрийн талд оруулж тэднийг монголчуудын эсрэг чиглүүлэн Монголд хяналтаа тогтооход ашиглажээ. Ардын намынхан засгийн эрхийг авсан боловч удалгүй Коминтерний шахалт тулгалтад орж ард түмнээ хар шар феодал хэмээн гадуурхан хавчиж 35 000 лам хувраг, монгол иргэдийг хөнөөж, ард түмнийхээ амин зуулга мал сүргийг нь хураан авч амьдралыг нь хүнд бэрх болгожээ.Ардын засаг тогтсон анхны жилээс эхэлж засгийн эрхийн төлөө тэмцэл ширүүсч 1922 онд анхны ерөнхий сайд Д.Бодоог Чагдаржав, Пунцагдорж даа ламын хамт хувьсгалын эсрэг хуйвалдаан зохион байгуулсан гэсэн хилс хэргээр гүтгэж тэрхүү тушаалд Сүхбаатар, Чойбалсан нар гарын үсэг зурж цаазаар авчээ. Удалгүй 1924 онд Ардын намын анхны дарга, сайд С.Данзанг хувьсгалын эсэргүү" хэмээн гүтгэж
▲[[Коминтерн]]ы оролцоо ч нэмэгдэж Бодоо, Данзан, Чагдаржав зэрэг Ардын хувьсгалын удирдагчдыг улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдүүлэн цаазаар аван зайлуулснаар Монгол улсын нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагад социализмыг баримтлах болжээ. Тэд монголчуудын дотроос улс төрийн тогтсон байр суурьгүй, туршлага муутай, боловсрол нимгэн, эд мөнгө, эрх тушаал, хувийн эрх ашгийн төлөө яахаас ч буцахгүй ойворгон хүмүүсийг өөрийн талд оруулж тэднийг монголчуудын эсрэг чиглүүлэн Монголд хяналтаа тогтооход ашиглажээ.Ардын намынхан засгийн эрхийг авсан боловч удалгүй Коминтерний шахалт тулгалтад орж ард түмнээ хар шар феодал хэмээн гадуурхан хавчиж 35 000 лам хувраг, монгол иргэдийг хөнөөж, ард түмнийхээ амин зуулга мал сүргийг нь хураан авч амьдралыг нь хүнд бэрх болгожээ.Ардын засаг тогтсон анхны жилээс эхэлж засгийн эрхийн төлөө тэмцэл ширүүсч 1922 онд анхны ерөнхий сайд Д.Бодоог Чагдаржав,Пунцагдорж даа ламын хамт хувьсгалын эсрэг хуйвалдаан зохион байгуулсан гэсэн хилс хэргээр гүтгэж тэрхүү тушаалд Сүхбаатар,Чойбалсан нар гарын үсэг зурж цаазаар авчээ. Удалгүй 1924 онд Ардын намын анхны дарга, сайд С.Данзанг хувьсгалын эсэргүү" хэмээн гүтгэж Элбэндорж Ринчино, Чойбалсан нар түүнийг цаазаар авсан ажээ.Чойбалсан 1939 онд МАХН-ын төв хорооны 12-р бага хурал дээр өмнөх ерөнхий сайд Анандын Амарыг " японы тагнуул, том толгой лам нар, хар феодалыг устгах ажиллагаанд саад учруулсан хувьсгалын эсэргүү этгээд" хэмээн гүтгэн шүүмжилж А.Амарыг албан тушаалаас нь буулгаж баривчлуулан Зөвлөлт улсад хүргүүлэн тэнд цаазаар авхуулжээ. Ардын хувьсгал гэгч нь адаг сүүлдээ албан тушаалын төлөөх дайн болж хувирсан ажээ.Ардын намынхан ямар ч хууль ёс, шударга ёс, баримт нотолгоогүйгээр журмын нөхдөө, сэхээтнээ, жирийн иргэдээ баривчлан "японы тагнуул, хар шар феодал, хувьсгалын эсэргүү..." хэмээн элдвээр гүтгэж буудан хөнөөж байлаа.Энэ бол зүгээр нэг хэлмэгдүүлэлт биш, бүх нийтийн харгис аллага байлаа.Ийнхүү ардын намынхан ард түмнээ бууддаг адгийн харгис хүчин болсон юм.
Социализмын нэг үзэл сурталт цаг үед ардын хувьсгалыг хэт дөвийлгөж 1921 оноос өмнө монголын ард түмэн туйлын ядуу хоцрогдсон, бичиг үсэггүй байсныг ардын хувьсгал болсноор бүгд бичиг үсэгтэй болж, аз жаргалтай, хөгжсөн улс болсон мэтээр худал гуйвуулан үзэл сурталддаг байсан. Монголын түүх 1206 оноос эхэлсэн бус, 1921 оны ардын хувьсгалаас эхэлсэн мэтээр хэт өрөөсгөл, туйлширсан буруу үзэл газар авсан байсан. Монгол улс бол олон зууны турш босоо монгол бичигтэй,
* ''[[Сүхбаатар (кино)|Сүхбаатар]]'', ''[[Өглөө (кино)|Өглөө]]'', ''[[Тэмцэл (Монгол кино)|Тэмцэл]]'', "[[Долоон бурхан харвадаггүй]]" зэрэг кинонуудад Ардын хувьсгалын үеийн үйл явдлыг харуулсан. Эдгээр кинонуудаас "Долоон бурхан харвадаггүй"-ээс бусад нь социализмын үзэл суртлын нөлөөгөөр түүхийг их хэмжээгээр гуйвуулан харуулсан байдаг.
* ''Төгсгөл'' кинонд Ардын хувьсгалын үеийн Барон Унгерныг илүү тод дүрсэлжээ. Гэхдээ эдгээр кинонууд Богд хаан, Барон жанжны гавьяаг үгүйсгэж дайсан байсан мэтээр харуулдаг байсан. Гэвч үнэндээ Богд хаан, Барон жанжин хоёр бол монголыг аварсан баатарлаг хүмүүс байсан.
== Дурсгал ==
1922 оноос хойш жил бүрийн 7-р сарын 11-нд Ардын хувьсгалын ялалтын баярыг [[наадам|Эрийн гурван наадам]] хийн ёслон тэмдэглэж иржээ.
== Түүнчлэн үзэх ==
* [[Монгол ардын нам]]
* [[Баруун хязгаарыг тохинуулахын төлөө байлдаанууд]]
* [[Толбо нуурын бүслэлт]]
* [[Барон Унгерн фон Штернберг]]
* [[Борис Резухин]]
* [[Улаан хадны байлдаан]]
[[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]]
[[Ангилал:20-р зууны хувьсгал]]
[[Ангилал:Монголын хувьсгал]]
| |||