Хаан: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
Tags: Mobile edit Mobile web edit |
||
Мөр 12:
=== Доройтолын үе ===
[[Юань улс|'''Юань улс''']] мөхсөний сүүлээр Монголын их хаад нь хятадын том эдийн засаг, тэр нутагт суурьшсан монгол, түрэг уйгур цэргийн томоохон хүч бүхий чухал газар нутгийг алдсанаар хүч чадал, эд баялаг
1480-1547 оныг хүртэл их хаан цолыг хүртсэн 3 хүний үед нийт улсыг хураамжилан захирч, эртний Их хаадын сүр
[[Боди Алаг хаан|Бодь алаг хааны]] үед Урианхайн бослогийг дарахад гавьяа байгуулсан [[Түмэд]]<nowiki/>ийн [[Алтан хан|Алтан тайжид]] Түшээт хан цол, [[Дарайсүн гүдэн хаан|Дарайсүн гүдэн]] хааны үед Шидау хан цол тус тус олгосон. Бас 1542 онд Ордосын [[Гүнбилэг мэргэн жинон]] тэнгэрт хальсны дараа баруун гурван түмнийг дүү [[Алтан хан]] нь захирах болсноор жинон цолтны эрх мэдэл хумигдаж эхэлснээр Монголын улс төрд их хаан, жинон хоёрын сүр хүч, эрх мэдлийг хан цолтой язгууртан орлох эхлэл тавигдсан. 1547-1548 онд Алтан ханы цэргийн түрэмгийлэлээр их хаанд захирагдаж байсан нутаг, Чингис хааны 8 цагаан гэр, сүлд тугууд, зарим аймаг, отгуудыг эзлэн авч, цэргийн хүч чадал өссөн нь их хааны сүр хүч, эрх мэдлийн хил хязгаар нь зөвхөн Хянганы нуруу хавийн нутаг, Хорчин аймгийн нутгаар хэмжигдэх хэмжээнд хүрсэн.
1578 оноос [[Төвөд|Түвэдийн]] [[Далай лам|Далай ламын]] лүндэнгээр Монголын бусад томоохон аймгийн хүчирхэг [[хунтайж]], [[тайж]] нарт хан цол шагнасан явдал нь олон бага хаад ээлж дараалан тодрох явдал ихэссэн. XVII зууны эхээр [[Жянжоу Зүрчид|Жанжүү Зүрчид]]<nowiki/>ийн [[Нурхач|Нурхачи баатар]] бусад овог аймгаа нэгтгэн хүчирхэгжих үеэс [[Хорчин]], [[Өвөр Халх]]<nowiki/>ын тайж нарт харилцан хан цол шагнаж эхэлсэн. Мөн түүх сударт тэдгээр олон бага хангуудыг хаган буюу хаан гэж бичих, хэлэлцэх, их хаантай адилтган үзэх явдал өргөн хэрэглэж байснаар [[Түмэн засагт хаан|Түмэн засагт хаанаас]] хойшх цэргийн хүч нөлөө сул [[Буян сэцэн хаан]], [[Лигдэн хаан|Лигдэн хутагт хаан]] нарын '''Монгол улусын их хаган''' гэх цол нь ердөө '''Цахар аймгийн эзэн''' гэж ойлгогдохоор болсон байна.
1630 он болох үест Өмнөд Монголын 16 аймгийн эздийн ихэнх нь хан цол хэрэглэж, Ар Халхын нутагт 4 язгууртан, ойрадад 2 язгууртан нийт 10 гаруй хүн хан цол хэрэглэж байжээ. Жишээ нь: '''[[Шолой сэцэн хан|Халхын Сэцэн хан]], [[Хорчин|Хорчины]] Түшээт хан Ууба, [[Алтан хан|Түмэдийн Алтан гэгээн сайн хан]], Харчины Хөндлөн хан, [[Хотгойд|Хотогойд]]ын [[Шолой убаши хунтайж|Алтан хан Шолой]], [[Ордос]]ын [[Бошигт жонон|Бошигт жинон хан]], [[Субадай засагт хан|Халхын Засагт хан]], [[Цорос|Чоросын]] [[Хархул хан]]''', [[Хошууд|Хошуудын]] [[Байбагас хан]]... гэх мэт.
|