Жон фон Нейман: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
дизайн засварлав |
||
Мөр 17:
}}
'''Жон фон Не́йман''' ({{lang-en|John von Neumann}}; эсвэл '''Иоган фон Нейман''', {{lang-de|Johann von Neumann}}; төрөхдөө '''Я́нош Ла́йош Не́йман''', {{lang-hu|Neumann János Lajos}} гэсэн нэртэй; [[1903]] оны [[12 сарын 28]]-нд [[Будапешт]] хотод төрсөн — [[1957]] оны [[2 сарын 8]]-нд нас барсан, [[Вашингтон
Орчин үеийн компьютерийн архитектурыг зохиосон
== Намтар ==
Янош Лайош Нейман нь [[Австри-Унгарын эзэнт улс]]ын [[Будапешт]] хотод хөрөнгөтэй еврей гэр бүлийн 3 эрэгтэй хүүхдийн том нь болон мэндэлсэн.<ref>[http://www.siam.org/news/news.php?id=39 Научная биография]</ref>. Түүний эцэг ''Макс Нейман'' ({{lang-hu|Neumann Miksa}}, 1870—1929), 1880-аад оны сүүлээр Унгарын Печ хотоос Будапештэд ирж суурьшсан ба хуулийн чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалж
Янош
[[1911 он]]д тэрээр [[Лютераны гимнази]]д элсэн суралцсан.
▲Янош, эсвэл зүгээр л Янчи нь үнэхээр гоц хүүхэд байсан ба 6 настайдаа тэрээр хоёр 8 оронтой тоог цээжээр хувааж эцэгтэйгээ эртний грек хэлээр харилцаж чаддаг байв. Янош байнга математик, тооны шинж чанар болон ертөнцийн зүй тогтлыг сонирхдог байжээ. 8 настайдаа [[математик анализ]]ийн талаар хангалттай мэдлэгтэй байсан. [[1911 он]]д тэрээр [[Лютераны гимнази]]д элсэн суралцсан.
[[1913 он]]д түүний эцэг тайжийн хэргэм хүртсэн ба австрийн овгуудын авдаг ''фон'' (''von'') болон унгарийнхны авдаг ''Маргиттаи'' (''Margittai'') хэмээх цол авжээ. Тэгээд түүнийг Янош фон Нейман эсвэл Нейман Маргиттаи Янош Лайош болсон байна.
[[Берлин]] болон [[Xамбург]]т багшилж байхад нь түүнийг Иоган фон Нейман хэмээн нэрлэдэг байв. Хожим [[1930]]-аад оны үед [[АНУ]]-д очсоны дараа нэр нь англиар Жон болжээ. Сонирхолтой нь түүний дүү нар АНУ-д ирсэний дараа өөр өөр овог авцгаасан байна: ''Vonneumann'' болон ''Newman''. Эхнийх нь овог цол хоёрыг нийлүүлсэн ба хоёр дахь нь германаас англи руу шууд орчуулсан орчуулга байв.
Фон Нейман [[философийн доктор]] цолыг [[математик]]ийн ([[туршилтийн физик]] болон [[хими]]йн хэсгүүдтэй) ажлаараа [[Будапештийн их сургууль]]д 23 насандаа хамгаалжээ. Суралцаж байх хугацаандаа давхар [[химийн инженерчлэл]]ийн чиглэлээр Цюрихт сурж байв (түүний эцэг нь математикч байх нь хүүгийн ирээдүйг баталгаатай хангаж чадахгүй гэж үзсэн).
[[1926 он|1926]]-[[1930 он]]уудад Жон фон Нейман нь Берлинд хувийн багш (Приватдоцент) байв.
[[1930 он]]д фон Нейманыг [[Принстоны их сургууль]]д багшийн ажлын урилга ирэв. 1930 оны үед Принстон дахь [[Тусгай судалгааны институт]]д (Institute of Advanced Study) судалгааны ажлаар гаднаас уригдаж ирсэн анхны эрдэмтдийн нэг байсан тэрбээр 1933 оноос энд нас барах хүртлээ профессорын ажил хашиж байжээ.
[[1936 он|1936]]—[[1938 он]]уудад [[Алан Тьюринг]] Принстоны институтэд ирж [[Чёрч, Алонзо|Алонзо Чёрча]]гийн удирдлаган дор докторын [[диссертац]]аа хамгаалав. [[1936]] онд хэвлүүлсэн Тьюрингийн ажил "Шийдвэрийн проблемд хэрэглэх тооцоологдом тоонуудын тухай"({{lang-en|On Computable Numbers with an Application to the Entscheidungs problem}}) нь дотроо логик загварчлал болон универсал машины талаарх агуулгатай байв. Тэгээд фон Нейман түүнд хамтран ажиллах санал тавьсан боловч Алан Тьюринг татгалзаад Англируугаа явж Германчуудын нууц код тайлагч болсон. Фон Нейман нь Тьюрингийн санаатай танилцсан байсан ба IAS-машиныг 10 жилийн дараа загварчлахад тэр санааг ашигласан эсэх нь тодорхойгүй.
[[1937 он]]д Фон Нейман нь [[АНУ-н иргэн]] болсон ба [[1938]] онд анализийн салбарт хийсэн ажлынхаа төлөө [[М. Бохерийн нэрэмжит шагнал]]аар шагнагджээ.
Line 38 ⟶ 45:
1954 оны 10 сард фон Нейман нь [[цөмийн энергийн хороо]]ны гишүүн болсон ба энэхүү хороо нь цөмийн зэвсгийн хөгжлийн талаар ажиллагаагаа явуулдаг байв.
1955 оны 3 сарын 15-д АНУ-гийн сенатаар дэмжигдсэн ба 5 сард эхнэртэйгээ хамт Вашингтоны Жоржтаунд ирцгээжээ. Амьдралын сүүлчийн жилүүдийн турш фон Нейман нь цөмийн энерги, цөмийн зэвсэг болон тив хоорондын баллистик зэвсгийн ерөнхий зөвлөх байсан. Өөрийн гарал үүслээс эсвэл Унгарт өнгөрүүлсэн амьдралаас үүдсэн үү фон Нейман өөрийн барууны үзлээ хэт хамгаалдаг байв. Түүнийг өөд болсоны дараах 1957 оны 2 сарын 25-ны LIFE сэтгүүлд гарсан нийтлэлд ЗХУ-тай хийж болох анхааруулах дайны талаарх түүний үзэл баримтлалыг дэлгэсэн байна.
1954 оны зун унахдаа фон Нейман зүүн мөрөө гэмтээсэн. Өвчин нь эдгэхгүй байсаар мэс засалчид ясны хэлбэрийн хорт хавдар байна хэмээн оношилжээ. Энэ хорт хавдар нь түүний цөмийн зэвсэгтэй ажилласнаас болсон хэмээн үздэг бөгөөд [[Номхон далай]]д хийсэн цөмийн зэвсгийн туршилтууд эсвэл магадгүй [[Лос-Аламос]] дахь ажлаас үүдсэн байж мэдэх (түүний хамтран ажиллагч [[Энрико Ферми]] ходоодны хорт хавдраар 54 насандаа нас барсан). Өвчин улам хүндэрсэн ба долоо хоногт 3 удаа очих ёстой цөмийн энергийн хорооны хурал нь маш их хүч шаардаж байв. Онош тавьснаас хэдхэн сарын дараа фон Нейман нас нөхчсөн байна. Хорт хавдар нь тархинд нь хүртэл нөлөөлж бодож чадахгүйд хүрсэн. Тэрээр Волтер Рийдийн эмнэлэгт хэвтэж байхдаа өөрийн найз болон таньдаг хүмүүсээс католикийн ламтантай уулзуулж өгөхийг гуйж байснаараа гайхшруулжээ.
=== Үүрэн
Үүрэн (эсийн бүтэцтэй) автомат бүтээх концепц нь үхмэл материас амьдрал бий болгох антивиталист санаа байв. XIX зууны дэлхийг өөрчилж болох виталистуудын аргумент нь үхмэл матерт мэдээлэл-програмууд хадгалж болох талаар авч үзээгүй байна. (жишээ нь Жакарын машин — үз [[Ханс Дриш]]).
Үүрэн автомат нь дэлхийг өөрчилсөн гэж хэлж болохгүй ч энэ нь орчин цагийн шинжлэх ухааны ихэнх салбарт хэрэглэгдэж байгаа билээ.
Нейман өөрийн оюун ухааны боломжит хязгаарыг тод харж байсан ба зарим нэгэн математикийн болон философийн санааг ухаарч (хүлээж авахгүй) чадахгүй байна гэдгээ мэдэрч байсан юм.
== Хувийн амьдрал ==
Фон Нейман 2 удаа гэрлэсэн. Эхний удаа Мариэтте Кёвешитэй (''Mariette Kövesi'') 1930 онд хуримласан ба 1937 онд тэд салцгаасан, харин 1938 онд Кларе Дэнтэй (''Klara Dan'') суужээ. Эхний гэрлэлтээс [[Вайтмен, Марина|Марина]] охин төрсөн ба дараа нь алдартай эдийн засагч болсон юм.
== Ном ==
| |||