07:45, 29 Арванхоёрдугаар сар 2016-ий байдлаарх засвар засварлах Megzer (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) 5,888 edits Хуудас үүсгэв: "'''Өвөр Халх''' нь XVI зууны эхэн хагаст Батмөнх даян хаан харьяат улс иргэнээ хөвгүүддээ өм..."		09:45, 15 Тавдугаар сар 2018-ий байдлаарх засвар засварлах цуцлах Megzer (хэлэлцүүлэг \| оруулсан хувь нэмэр) 5,888 edits No edit summary Tag: Visual edit Дараагийн ялгаа →
Мөр 1: '''Өвөр Халх''' гэх ойлголт нь XVI зууны эхэн хагаст [[Батмөнх даян хаан]] харьяат улс иргэнээ хөвгүүддээ өмч болгон хуваахад 5-р хөвгүүн [[Алчуболд]], хөвгүүн [[Гэрсэнз]] нарт Халх түмнийг бүрдүүлж байсан 12 отгийг хуваан өгчээ. Алчуболдод өмч болон очсон 5 отгийг сурвалж бичигт “өврийн ~~таван отог”, “дотрын~~ таван отог”, “таван отог халх”, “таван нутаг халх” гэх зэргээр тэмдэглэсэн байдаг. Энэхүү “таван отог халх” гэдэг нь [[Жарууд]], [[Баарин]], [[Хонгирад]], [[Баяд]], [[Үжээд]] ~~(Үжрээд)~~ эдгээр болно.<ref>https://mongoltoli.mn/history/h/371</ref> == Засаг захиргааны хуваарь == Алчуболдын хөвгүүн '''Хургачи Хасар''' ноёны таван хөвгүүн нь Өвөр Халхын 5 отгийг өмчлөн авчээ. Хургачи Хасарын хөвгүүн '''Убаши үйзэн''' Жаруудыг, [[Субухай дархан]] Баариныг, '''Убан Буйма догшин''' Хонгирадыг, '''Сонин дайчин''' Баяудыг, '''Шууган зоригт хун баатар''' Үжээдийг тус тус захирах болжээ.<ref>https://mongoltoli.mn/history/h/371</ref> Алчуболд ноёны хөвгүүн '''Хургачи Хасар''' ноён өөрийн таван хөвгүүнд Өвөр Халхын 5 отгийг хувааж өгсөн. # '''Убаши үйзэн''' [[Жарууд]]<nowiki/>ыг Хожим нь “таван отог Халх” Манжид эзлэгдсэний дараа [[Жарууд]]ыг 2 хошуу, Баариныг мөн 2 хошуу болгон [[Зуу удын чуулган]]д оруулжээ. Харин [[Хонгирад]] нь [[Баарин]] хошуунд хавсаргаж захирагдан, [[Баяд]], [[Үжээд]]ийн зарим нь Бээжинд суух дотоод найман хошуунд багтаж, зарим нь Жарууд, Баарин гэх мэт бусад монгол хошуунд тарсан байна.▼ # [[Субухай дархан]] [[Баарин]]<nowiki/>ыг, # '''Убан Буйма догшин''' [[Хонгирад]]<nowiki/>ыг, # '''Сонин дайчин''' [[Баяд\|Баяуд]]<nowiki/>ыг, # '''Шууган зоригт хун баатар''' [[Үжиэд (Өзөөд)\|Үжээд]]<nowiki/>ийг тус тус захирах болжээ.<ref>https://mongoltoli.mn/history/h/371</ref> Эдгээр таван аймгийн ноёд тайж нар цөм Монголын их хаанд захирагдаж байсан. Их хааны зарлиг тушаалгүйгээр харь улсыг дайлах, хуралдай хийх, угсаа залгах ноён сонгох эрхгүй байжээ.Тэдний нутаг бэлчээрийг [[Алтан хан]] эзэлсэн 1548 оноос хойш [[Дарайсүн гүдэн хаан\|Дарайсүн гүдэн хааныг]] дагаж [[Шар мөрөн (Өвөр Монгол)\|Шар мөрний]] сав газар, хуучны [[Доян харуул]], [[Тайнин харуул]]<nowiki/>ын нутгийг хуваан суух болжээ. Бас зарим тайж нарыг [[Алтан хан]] хурааж авснаар Өвөр Халхын зарим хэсэг Түмэд, Ордос дотор багтах болсон. Мин улсын судрын мэдээ баримтаар [[Түмэн засагт хаан\|Түмэн хааны]] үед өвөр таван халхын ноёд цэрэг хавсран [[Хэбэй]], [[Ляонин\|Ляонин муж]]<nowiki/>ийн нутгийг жил бүр довтолж, дээрэм хийж байсан хэдий ч, эдгээр нь худалдааны зах нээх мэтийн тодорхой үр дүнд хүрч байсангүй.Лигдэн хааны эхэн үед өвөр халхын ноёд их хааны зарлигаар Зүрчидийн Нурхачи баатрын эсрэг эвсэлд хэд хэдэн удаа 10,000 цэрэг гаргаж байлдаж байжээ. Тухайн үед монголчууд “Арын 7 отог Халх буюу Халхын 7 хошуу”, “Өврийн 5 отог Халх” хэмээх нэрийг хэрэглэж, бие биеэс нь ялгаварлаж байжээ. ▲Хожим нь “таван отог Халх” Манжид эзлэгдсэний дараа [[Жарууд]]ыг 2 хошуу, Баариныг мөн 2 хошуу болгон [[Зуу ~~удын~~Удын чуулган\|Зуу удын чуулганд]]д оруулжээ. Харин [[Хонгирад]] нь [[Баарин]] хошуунд хавсаргаж захирагдан, [[Баяд]], [[Үжээд]]ийн зарим нь [[Бээжин\|Бээжинд]] суух дотоод найман хошуунд багтаж, зарим нь Жарууд, Баарин гэх мэт бусад монгол хошуунд тарсан байна. 1620-1630-аад оны үед “Өврийн таван отог халх” Манжийн захиргаанд орсноор “таван отог Халх” хэмээх ойлголт бүдгэрчээ. Урьд, хожид Манжийн захиргаанд орсон халхчуудыг манж сурвалжуудад “хуучин халх”, “дотоод халх”, “гадаад халх” гэх мэтээр ялгаварлан нэрлэж байжээ. Тухайлбал, “хуучин халх” гэдэг нэрээр “Өврийн 5 отог Халх”-ыг нэрлэдэг байжээ. Тэдний заримыг Бээжинд суух Монгол 8 хошуунд оруулснаас хойш “дотоод монгол” хэмээн нэрлэх болсон аж. Гэвч энд “өврийн 5 отог Халх” бүгдээрээ багтсан биш, түүний зарим нь дотоод засгийн 49 хошуунд багтсан юм.▼ == Нэрний судалгаа == ▲1620-1630-аад оны үед ~~“Өврийн~~“Өвөр таван отог халх” Манжийн захиргаанд орсноор “таван отог Халх” хэмээх ойлголт бүдгэрчээ. Урьд, хожид Манжийн захиргаанд орсон халхчуудыг манж сурвалжуудад “хуучин халх”, “дотоод халх”, “гадаад халх” гэх мэтээр ялгаварлан нэрлэж байжээ. Тухайлбал, “хуучин халх” гэдэг нэрээр “Өврийн 5 отог Халх”-ыг нэрлэдэг байжээ. Тэдний заримыг Бээжинд суух Монгол 8 хошуунд оруулснаас хойш “дотоод монгол” хэмээн нэрлэх болсон аж. Гэвч энд “өврийн 5 отог Халх” бүгдээрээ багтсан биш, түүний зарим нь дотоод засгийн 49 хошуунд багтсан юм. Түүхийн сурвалж бичигт XVI-XVII зууны хэрэг явдалтай холбогдуулан Өвөр Халх хэмээх нэр томьёог хэрэглэхгүй байхыг бодоход, “Өвөр Халх” гэдэг нь хожмын судлаачдын өгсөн нэр томьёо байж ч мэдэх юм.<ref>https://mongoltoli.mn/history/h/371</ref>

Өвөр Халх: Засвар хоорондын ялгаа