Галдан бошигт хаан: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
б 202.131.225.5 (яриа)-н хийсэн засваруудыг Zorigt-ий хийсэн сүүлийн засварт буцаан шилжүүллээ. |
No edit summary |
||
Мөр 25:
== Халх-Зүүнгарын дайн ==
Түүний намтрын хамгийн ойлгомжгүй хэсэг нь [[Халх]]тай явуулсан харилцаанд байдаг. Энгийн учирзүйн үүднээс авч үзвэл [[Ойрад]], [[Халх]] хоёр бусдаас хамгийн сайн ойлголцож болмоор. Харамсалтай нь нөхцөл байдал, түүхэн үнэн тийм биш байв. [[Занабазар|Өндөр гэгээн]]тэй түүний харилцаж байсан тухай олон мэдээ түүхийн сурвалжуудад бий. Ер бусын найрсаг, дотно байдлаар элч төлөөлөгч солилцож, ярилцаж байсан яриа хэлэлцээнүүд нь түүхэн баримтанд тодорхой үлдсэн бий. Галдан дундад азийн олон хот тосгодыг эзэлж цэргийн хүчирхэг армийг байгуулсан. Гэвч тэр энэхүү цэргийн хүчийг Халхын эсрэг ашигласан юм.Галдан элдэв хор найруулж Засагт ханыг Түшээт ханы эсрэг турхирч их цэргээ авч Түшээт хан аймаг руу довтолж Халхын 20 000 цэргийг хядсан харгис харалган ойрд ноён юм.Галдан Лхаст хамт сурч байсан Халхын Өндөр гэгээнийг хөнөөх гэж довтолж байлаа. Өндөр гэгээн албатуудынхаа хамт Галдангийн цэрэгт шахагдаж Долнуур хүртэл дүрвэж байв. Галдан долоон наснаасаа эхлэн хорин жил Далай лам, Ванчин Богдын дэргэд Бурханы ном үзээд амьтны амийг тасалж болохгүй гэсэн ядаж бурханы ганц номыг ч сурсангүй. Галдан Түвдийн Лхасаас нутагтаа буцаж очоод эхлээд ах дүү нараа хөнөөж эхэлсэн. Галдан өөрийн ах дүү нийт 25 хүнийг хөнөөсөн байдаг. Ах дүүгээ хөнөөсөн хүн Ар Халхыг яахин өрөвдөх билээ. Галдангийн довтолгоонд Төв Халх болон зүүн аймаг Сэцэн ханы ард иргэд ихэд хэлмэгдэж байв. Галдан халх ноёдыг элдэн хөөж Цагаан хэрэмийн дотор оруулчихаад Манжийн хаан Энх Амгаланд хандаж "Надад Түшээт хан, Өндөр гэгээн хоёрыг гаргаж өг. Би оронд нь торгоны замыг хамгаалж өгье" хэмээн шаардаж байв.Манжийн хаан ухаалаг хаан байсан тул Галдангийн зальхай шаардлагыг няцаасан юм.Өмнө нь Манжийн хаан удаа дараа Ойрдын ноёдод итгэж найрсаг харилцааг санал болгож ойрд халх хоёр өөр ххорондоо дайсагнаж болохгүй хэмээн захиж байсан боловч ойрдын ноёд хэзээ ч хэлсэн үгэндээ хүрч байсангүй. Манжийн хаан итгэлийг эвдэж элдэв дайн тулаан гаргаж ард олны амгалан тайван байдлыг бусниулсан Галдангийн асуудлыг цэгцлэхээр шийдэж нэг жил сайтар бэлтгэж байгаад их цэрэг хөдөлгөв. Их цэргийг Манжийн хаан өөрөө удирдан явав. Манжийн хаан Галдан бошигтын армийг одоогийн [[Налайх|Налайх дүүргийн]] нутаг [[Зуунмод-Тэрэлжийн тулалдаан|Зуун модны орчим]] бүслэв. [[Энх амгалан|Энх-Амгалангийн]] гурван гарын их цэрэгтэй хийсэн сүүлчийн тулаандаа Галдан хаан [[Ану хатан|Ану хатнаа]], цэрэг армийнхаа ихэнхийг алдаад баруун тийш дутаажээ. [[Туул гол|Туулын]] хөвөөнд болсон энэ тулалдаанд Галдангийн 30000, [[Энх амгалан|Энх-Амгалангийн]] [[манж]], [[монгол]] нийлсэн 50000 цэрэг оролцсон гэж [[Баабар]] бичсэн нь бий. Энэ бол 1696 он билээ. Ялагдсан [[Галдан]] баруун зүг дутаахад [[Энх амгалан|Манжийн хаан Энх-Амгалан]] эцсийг нь үзэхээр араас нь зогсоо чөлөөгүй нэхэж түүнийг гүйцэв.
Галдан бошигт хааныг [[Халх|Халхад]] дайтаж явах хооронд [[Зүүнгар|Зүүнгарт]] [[Сэнгэ хан]]ы хүү [[Цэвээнравдан]] төрийн эргэлт хийн хаан ор суужээ. Үүнийг [[Манж Чин улс]], [[Орос]] дэмжсэн байдаг. Ингэснээр Галдан хоёр талын дунд ганцаардаж, ямар ч хүч чадалгүй болсон юм.
| |||