Хаан: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 1:
'''Хаан''' ([[Монгол бичиг|монголоор]]: ᠬᠠᠭᠠᠨ) буюу '''Хаган''' гэх цолыг анх [[монгол]]ын [[Сяньби]] улс хэрэглэсэн бөгөөд сурвалжид тэмдэглэгдснээр [[Нирун улс|Нирун улсын]] үеэс улсын зэнийг эхлэн
==Нэрний үүсэл==▼
== Хаан цолны хэрэглээ ==▼
Уг цол нь нэршилийн хувьд Монгол болон Түрэг угсаатанд адил төстэй дуудагддаг нь хаяа залган сууж, хэл соёлоор харилцан нөлөөлдөг учраас адил дуудах тал байдаг. ▼
▲== Монголын түүхэн дэхь Хаан цолны хэрэглээ ==
=== Оргил үе ===
[[Их Монгол улс|Монголын эзэнт улсын]] үед уг цолны эрх мэдэл нь маш өргөн газар нутгийг захирах хүндэт цол болоод зогсохгүй бүх ертөнцийг захирах '''Далай Их
=== Доройтолын үе ===
[[Юань улс|'''Юань улс''']] мөхсний сүүлээр уг цолтон нь Хятадын том эдийн засаг бүхий газар нутгийг алдсанаар хүч чадал, эд баялаг, шууд захирах эзэмшил нутаггүй болж, Монголд сууж байсан томоохон аймгийн эздээс үл ялгарах болжээ. Ингээд хүртээх өндөр шан хишиг өгөх бус, харин тэднээс алба татвар авах болж, хуучин албат нарынхаа тоглоомон хүүхэлдэй болох явдал их байсан. 1370-1480 он хүртэл "'''их
1480-1547 оныг хүртэл их хаан цолыг хүртсэн 3 хүний үед нийт улсыг хураамжилан захирч, эртний Их хааны сүр хүчинд дөхөж очсон ч,
[[Боди Алаг хаан|Бодь алаг хааны]] үед [[Түмэд]]<nowiki/>ийн [[Алтан хан|Алтан тайжид]] Түшээт хан цол, [[Дарайсүн гүдэн хаан|Дарайсүн гүдэн]] хааны үед Шидау хан цол тус тус олгосноор [[Алтан хан]]<nowiki/>ы цэргийн түрэмгийлэлээр их хаанд захирагдаж байсан нутаг, зарим аймгийг эзлэн авч, цэргийн хүч чадал өссөн нь их хааны хүч, нэр сүрийг ихээхэн доройтоход нөлөөлжээ. 1578 оноос [[Төвөд|Түвэдийн]] [[Далай лам|Далай ламын]] зарлигаар Монголын бусад томоохон аймгийн хүчирхэг [[хунтайж]], [[тайж]] нарт хан цол шагнасан явдал нь олон бага хаад ээлж дараалан тодрох явдал ихэссэн. Мөн түүх сударт тэдгээр олон бага хангуудыг хаган буюу хаан гэж бичих, хэлэлцэх явдал өргөн хэрэглэж байснаар [[Түмэн засагт хаан|Түмэн засагт хаанаас]] хойшх цэргийн хүч нөлөө сул [[Буян сэцэн хаан]], [[Лигдэн хаан|Лигдэн хутагт хаан]] нарын '''Монгол улусын их хаган''' гэх цол нь ердөө '''Цахар аймгийн эзэн''' гэж ойлгогдохоор болсон байна.
===Монголын түүхээс арчигдсан үе ===▼
Үүнээс улбаалж тэдгээр хангууд тус бүртээ нутаг хуваан сууж, бага улстай болсон нь үүний араас их бага ноёд үл захирагдах болсон нь аажимдаа Манжид эзлэгдэхэд дөхөм болж, 1635 онд Манжийн [[Абахай хаан]] Бүх Монголын их хаан болсноор, '''Монголын их хаан''' цол хэрэглэхээ больсон. Гэхдээ энэ цол бол зөвхөн [[Чин улс|Манж Чин улсын]] хаадад л хамаарах болсоныг санах хэрэгтэй. ▼
1630 он болох үест Өмнөд Монголын 16 аймгийн эздийн ихэнх нь хан цол хэрэглэж, ар халхын нутагт 4 хан, ойрадад 2 хан нийт 16-20 хүн хан цол хэрэглэж байжээ. Тэдгээрийг бага хаад хэмээн дуудах болсон. Жишээ нь: '''Сэцэн хан, Түшээт хан, Алтан хан, Хөндлөн хан, Хотогойдын Алтан хан'''... гэх мэт.
1911 онд Халхын дөрвөн аймаг Манж Чин улсаас салж, тусгаар Монгол улсыг байгуулснаар уг улсын хаанд 8 дугаар богд [[Жавзандамба хутагт|Жавзандамба]] заларчээ. Оны цолыг Олноо өргөгдсөн хэмээгээд 1911-1919, 1921-1924 онд тус тус Монголын сүүлчийн хаан ширээнд суусан юм.▼
▲===Монголын түүхээс арчигдсан үе ===
▲==Нэрний үүсэл==
▲Үүнээс улбаалж тэдгээр хангууд тус бүртээ нутаг хуваан сууж, бага улстай болсон нь үүний араас их бага ноёд үл захирагдах болсон нь аажимдаа Манжид эзлэгдэхэд дөхөм болж, 1635 онд Манжийн [[Абахай хаан]] Бүх Монголын их хаан болсноор, '''Монголын их хаан''' цол хэрэглэхээ больсон. Гэхдээ энэ цол бол зөвхөн [[Чин улс|Манж Чин улсын]] хаадад л хамаарах болсоныг санах хэрэгтэй.
▲Уг цол нь нэршилийн хувьд Монгол болон Түрэг угсаатанд адил төстэй дуудагддаг нь хаяа залган сууж, хэл соёлоор харилцан нөлөөлдөг учраас адил дуудах тал байдаг.
▲1911 онд Халхын дөрвөн аймаг Манж Чин улсаас салж, тусгаар Монгол улсыг байгуулснаар уг улсын хаанд 8 дугаар богд [[Жавзандамба хутагт|Жавзандамба]] заларчээ. Оны цолыг Олноо өргөгдсөн хэмээгээд 1911-1919, 1921-1924 онд тус тус Монголын
[[Ангилал:Цол]]
|