Ардын хувьсгал: Засвар хоорондын ялгаа

1921 оны Ардын хувьсгал нь [[Монгол Ардын Нам]]ын удирдлаган дор явагдаж харийн түрэмгийллийг эсэргүүцсэн ардын бүрэн эрхт улсын төлөөх хувьсгал байжээбайсан хэмээн коммунист түүхчид үздэг. Ардын хувьсгалын ялалтын үр дүнд харийн түрэмгийлэгчдийг хөөн гаргаж, феодалын байгууллыг халж, Ардын эрхт хэмжээт цаазат [[Монгол улс]]ыг тунхаглажээтунхагласан хэмээн нэг хэсэг судлаачид үздэг. 1921 оны хувьсгал нь коммунист биш харин үндэсний ардчилсан хувьсгал юм. 1911 оны хувьсгалыг лам ноёд харин 1921 оны хувьсгалыг энгийн ард, доод, дунд тушаалын түшмэд, цэргийн дарга, жижиг хөрөнгөтнүүд эхлүүлжээ. Уг хувьсгалыг жирийн ард иргэд

тэргүүлэн эхлүүлсэн тул заримдаа 1921 оны Үндэсний ардчилсан хувьсгал гэжхэмээн нэрлэдэгнэг хэсэг эрдэмтэд үздэг. Зарим судлаачид 1921 оны 7-р сард ардын хувьсгал огт болоогүй, харин улаантан большевикуудын зэвсэгт төрийн эргэлт болсон гэж үздэг. Энэ нь үнэний ортой юм. Учир нь ардын намын долоохон хүн арав гаруй мянган улаан орос цэрэг дагуулан нийслэл Хүрээг цэргийн хүчээр эзэлж Богд хаант монгол төрийг устгаж оронд нь улаан оросын большевик засаглал тогтоож Монголыг зөвлөлт маягийн улс болгосон юм. Ардын намынхныг ард түмэн "Өглөө" кинонд гардаг шиг алга ташин угтаагүй юм. Ардын намынхан ард түмнийхээ амин зуулга болсон мал сүргийг хураан авч, шүтдэг Бурхан шашныг нь доромжилж сүм хийдийг нь шатаан устгаж эрдэмт лам багш нарыг нь хөнөөж, алтан ургийн эзэн хаадын удам, тайж язгууртан ноёдыг устгаж эхэлмэгц ард түмэн гучаад онд ардын засгаас зугатааж 45 000 монгол иргэд хил даван дүрвэсэн юм. Үлдсэн монгол иргэд нь улаантны боол болж сэхээтнүүд нь шоронд орж малаа хураалгасан ард түмэн нь ядуурч азийн хамгийн ядуу орон болсон. 1990 онд харин жинхэнэ ардын хувьсгал болж ард түмэн эрх чөлөөгөө олж, алдсан мал сүргээ эргүүлэн авч, Бурхан шашнаа шүтэх эрхтэй болж, туурга тусгаар Монгол улс болсон. Улаан хувьсгал хэмээн худал хөөрцөглөж улс орноо сүйрүүлсэн хүмүүс бол улаантан коммунистууд юм. Улаантнуудын засагласан далан жилийн балгаар улс орон яаж ядуурч доройтсоныг түүх гэрчилнэ. Ардын нам нь коммунист нам болж ардын хувьсгал нь улаан хувьсгал болж сүйрсэн дэлхийн цөөхөн хэдхэн улс байсны нэг нь улаан Монгол байсан.

1920 оны эцсээр Байгаль нуурын чанадын Цагаатны удирдагч Атаман Семёновын харьяаны дэслэгч генерал [[Барон Унгерн фон Штернберг]]ийн удирдсан Оросын цагаан армийн [[Азийн морин дивиз]] Монголд орж ирэн 10 сараас эхлэн нийслэл хүрээг хэд хэдэн удаа довтолж 1921 оны 2-р сарын 23 ны өдөр Нийслэл Хүрээг хятадын гамин цэргээс бүрэн чөлөөлжээ.Үүний үр дүнд Богд хаант монгол төр дахин тогтнож монголчууд тусгаар тогтнолоо дахин сэргээв. Барон Унгерн нийслэл Хүрээнд банк, цэргийн сургууль,гааль байгуулж хотыг хогноос нь цэвэрлэх ажлыг зохион байгуулжээ. Барон Унгерний цэргүүд 1921 оны 4 дүгээр сар гэхэд Монгол орныг хятадын гамин цэргээс бүрмөсөн чөлөөлжээ.Улаантнууд Барон жанжны гавьяаг үгүйсгэж, улаан орос цэрэг Монголыг гамин цэргээс чөлөөлсөн гэж худал гүтгэсээр ирсэн.

* ''Төгсгөл'' кинонд Ардын хувьсгалын үеийн Барон Унгерныг илүү тод дүрсэлжээ. Гэхдээ эдгээр кинонууд Богд хаан, Барон жанжны гавьяаг үгүйсгэж дайсан байсан мэтээр харуулдаг байсан. Гэвч үнэндээ Богд хаан, Барон жанжин хоёр бол монголыг аварсан баатарлаг хүмүүс байсан.