Бадаргуулт төр: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
Мөр 23:
== Бага нас ==
[[Зураг:《载湉读书像》.jpg|thumb|150px|left|Ном сурч буй]]
[[Айсингиоро]] Зайтянь 1871 онд [[Чунь чин ван]] [[Ишюань|Ишюаний]] [[ехэнара]] овогт Ваньжэнь хатнаас төржээ. Өмнөх [[Бүрэн засагч]] үргүйхаан залуугаараа хүүтэй бололгүй, бурхан болсон бөгөөд түүнийг хэн залгах вэ гэхэд [[Цыши]] хатан эх, өөрийн дүү охин Ваньжэнь, [[Төр гэрэлт]] хааны 7-р хүү Чунь чин ван Ишюань хоёрын дундаас гарсан дөрвөн настай хүүг 1875 онд шинэ хаанаар өргөмжилж өмнөөс нь төр барих ажлаа үргэлжлүүлжээ.
 
Хааны оны цолыг [[Монгол хэл|монголоор]] ''Бадаргуулт төр'', [[Манж хэл|манжаар]] ''Бадаранга доро'', [[Хятад хэл|хятадаар]] ''Гуаншюй - Guangxu'', хааны тахилын цолыг хятадаар ''Чин Дэзун'' гэдэг. 1881 онд [[Түгээмэл элбэгт]] хааны их хатан [[Цыань]] хатан эх нас барсанбарсанаар, [[Цыши]] эх хатан [[Чин улс|Чин улсын]] хамгийн их эрх мэдэлтэй нэгэн болжээ..
 
== Төр барьсан нь ==
1886 онд Бадаргуулт төр хаан ордны бичигтэй танилцах болж, дараа жилийн хавар газар хагалах ёслолд оролцжээ. 1889 онд хаан 18 нас хүрэхэд Цыши хатан албанаас буусанбуужээ. Үүний дараа эзэн хааныг Цыши хатан эхтүүнд өөрийн болонах хааныГүйшяний хамаатныгохин Ехэнара Жинфөнийг хааны их хатнаар сонгуулсансонгоод, чмөн хаандТатара тэровогт Чаншү сайдын эгч дүү хоёр охидыг татвар эмээр сонгож хамтад нь таалагдаагүйхуримын ёсыг гүйцэтгэв.
 
Бадаргуулт төр өөрөө төр барих болсон боловч Цыши эх хатны хараа хяналтанд байдагхэвээр байв. 1894-1895 онд [[Япон]]-манжийнМанжийн дайн|Япон-Манжийн дайнд]] Чин улс ялагдал болжхүлээснээр [[Тайвань|Тайваний]] 64 арал, [[Ляодун хойг]],<nowiki/>ийн [[Далянь хот|Люйшунь боомт]], [[Чусонь|Чосоны вант улс]] зэрэг газар нутгийг [[Японы эзэнт гүрэн|Японд]] алдав. Энэ дайнд ялагдал хүлээсний дараа [[Япон]] шиг үндсэн хуульт хаант засагтай больёболоё хэмээн 1898 онд улс төр, эдийн засаг, нийгмийг хамарсан «[[Зуун өдрийн шинэчлэл]]<nowiki/>»-ийг эхлүүлжээ. Энэ шинэчлэл бол [[Чин улс|Чин улсын]] төрийг мөхлөөс аврах гэсэн [[Шинэ засгийн бодлого|Шинэ засгийн бодлогийн]] үндэс суурь байсан юм.
 
Сайд нарыг сольж, зам харилцаа, аж үйлдвэр, төрийн албаны шалгалтыг өөрчилөх болж, [[Бээжингийн их сургууль|Бээжингийн их сургуулийг]] үүсгэж, Лу-Ханий төмөр замыг барихаар болов. Төрийн албанаас халагдсан, шинэчлэлийг эсэргүүцэгч талынхан Цыши хатанд гомдоллон очсон бөгөөд [[Цыши|Цыши хатан]] Рунлу, Дун Фушян нарын удирдсанцуглуулсан цэргийгцэргийн цуглуулжхүч,цэргийн хаанынөлөө талдбүхий байсанжанжин [[Юань Шикай]] төлөвлөгөө задруулж хатны итгэлийг олж авсан байна. Ингэснээр Цыши хатан Бадаргуулт төр хаантай уулзанхаанаас төрийн эрхийгтамгыг авчээхураан авч, эзэн хааны хэрэгжүүлсэн шинэчлэлийг зогсоогоод, хуучин ёсоор төрийг удирдах болсон. Эзэн хаан Зайтянийг дотоод ордонд нь хорьжээ.
 
[[Зураг:《光绪皇帝大婚图》之一.JPG|thumb|200px|left|1889 оны хурим]]
== Хүүхэлдэй хаан ==
 
1898 оноос хойш хаан албан бусаар төрийн эрх мэдэлгүй болов. 1900 онд [[Ихэтуаний бослого|Ихэтуаний бослогоос]] Цыши эх хатны хамтаар дайжиж нийслэлийг орхин гарч, 1902 онд эргэн иржээ. Хаан өрөөндөө цаг нөхцөөж, Дэр Лин гүнжээр англи хэл заалгаж өнгөрөөдөг болсон.
 
Хаан 1908 оны 11 сарын 14-нд 37 насандаа таалал төгссөн. Маргааш нь Цыши хатан эх өвчнөөр өөд болсон бөгөөд түүхчид Цыши хатан бодлогыг нь өөрчлөхөөс болгомжилж хааныг хордуулсан гэх ба Юань Шикай хааны эрх сэргэхээс болгоомжилж хордуулсан байж ч болох талаар дурддаг.
 
== Гэр бүл ==
Хаан ехэнара овогт Шяодинжин их хатан, татара овогт Жинь, Жэнь (хайртай хатан нь Жэнь) гэсэн гурван хатантай байсан боловч үргүй өнгөрсөн.
* Эцэг: [[Чунь чин ван]] [[Ишюань]]
* Эх: [[Ехэнара]] овогт Ваньжөн
* Дүү нар: [[Чунь чин ван]] [[Зайфөн]], Бэйл Зайшюнь, Бэйл Зайтао
 
=== Хатан, татвар ===
Түүний орыг ач дүү 2 настай [[Пүи]] буюу Хэвт ёс хаан залгаж, Бадаргуулт төрийн бэлэвсэн их хатан Лунъюй шинэ хааны эцгийн хамтаар төр барьжээ.
# Ехэнара овогт [[Лунюй бэлэвсэн хатан]], Цыши хатны ах Ехэнара Гүйшянь гүнгийн охин. Жинхэнэ нэр Жинфөн, эзэн хааныг 1908 онд үхсний дараа Лунй хэмээх цол хүртсэн. Хүүхэдгүй.
 
# Татара овогт Жинь татвар эм, Чаншү сайдын охин.
{{s-start}}
# Татара овогт Жэнь татвар эм (хайртай хатан нь Жэнь), Чаншү сайдын охин.
Гурван хатантай байсан боловч аль ч хатан нь хүүхэд төрүүлээгүй өнгөрсөн. Түүний орыг ач дүү 2 настай [[Пүи|'''Пүи''']] буюу Хэвт ёс хаан залгаж, Бадаргуулт төрийн бэлэвсэн их хатан Лунъюй[[Лунюй бэлэвсэн хатан|Лунюй]], шинэ хааны эцгийн хамтаар төр барьжээ.{{s-start}}
{{залгамжлал
|албан_тушаал=[[Чин улс]]ын [[хаан]]