Википедиа

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
Tag: 2017 source edit
No edit summary
Мөр 1:
{| border="1" cellpadding="2" style="float:right; border-collapse:collapse; border-color:#F2F2F4; margin-left:15px; margin-bottom:15px; width:340px; font-size:95%; border:1px solid #AAAAAA;"
{{Infobox former country
|native_name! align="center" colspan="2" style="letter-spacing:0.8px; background:#E0E0E0; font-size:130%;"| [[File:Mongolian People's Republic.svg|70px]]<br />'''Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс (БНМАУ)'''<br /><small>1924–1992</small>
|-
|conventional_long_name =Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс
| align="center" colspan="2" style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" |
|common_name = Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" width="100%" style="border:none; margin:0; padding:0;"
|continent = Ази
| align="center" width="50%" | [[File:Flag of the People's Republic of Mongolia (1940-1992).svg|150px|rand|БНМАУ-ын далбаа 1949–1992]]
|region = Төв Ази
| align="center" width="50%" | [[File:Coat of arms of the People's republic of Mongolia.svg|120px|БНМАУ-ын сүлд 1960–1991]]
|country = Монгол
|-
|era =
| align="center" | <small>[[Монгол улсын төрийн далбаа#Монгол Улсын Төрийн Далбааны түүх|Далбаа]]</small>
|status =
| align="center" | <small>[[Монгол улсын төрийн сүлд#Хуучин төрийн сүлднүүд|Сүлд]]</small>
|government_type = [[бүгд найрамдах улс]]
|}
|year_start = 1924
|-
|year_end = 1992
| align="center" colspan="2" style="background-color:#E0E0E0; border:1px solid #AAAAAA;" |
|event_start = [[Олноо өргөгдсөн Монгол улс]]ыг халж байгуулагдсан
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" width="100%"
|event_end = [[Монгол Улс]] болсон
| align="left" width="33%" | <span style="font-size:1.2em">[[Олноо өргөгдсөн Монгол улс|←]]</span> [[File:Flag of Mongolia (1911).svg|20px|rand|link=Олноо өргөгдсөн Монгол улс]]
|date_start =
| align="center" width="34%" | '''Холбоос'''
|date_event1 =
| align="right" width="33%" | [[File:Flag of Mongolia.svg|20px|rand|link=Монгол улс]] <span style="font-size:1.2em">[[Монгол улс|→]]</span>
|event1 =
|}
|date_event2 =
|-
|event2 =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Албан ёсны хэл|Албан хэл]]'''
|date_event3 =
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Монгол хэл|Монгол]]
|event3 =
|-
|p1 =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Нийслэл хот|Нийслэл]]'''
|flag_p2 =
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Улаанбаатар]]
|p2 =
|-
|s1 =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн хэлбэр]]'''
|flag_s1 =
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Бүгд найрамдах улс]]
|s2 =
|-
|flag_s2 =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Засаглалын хэлбэр]]'''
|s3 =
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Социализм|Социалист]] [[нэг намын систем]]
|flag_s3 =
|-
|s4 =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн тэргүүн]]'''
|flag_s4 =
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | ''[[Монгол улсын төрийн тэргүүн|Нам, төрийн удирдагч]]''
|image_flag =
|-
|flag=
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Засгийн газрын тэргүүн]]'''
|flag_type =
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | ''[[Монгол Улсын Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]]''
|image_coat =
|-
|image_map =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Дэлхийн улс орны нэрс|Газар нутгийн талбай]]'''<br />– 1992
|image_map_caption =
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" |<br />1.564.116 км²
|capital = [[Улаанбаатар]]
|-
|national_motto =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Дэлхийн улс орны нэрс|Хүн ам]]'''<br />– 1992
|national_anthem . БНМАУ-ын Төрийн дуулал
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" |<br />2.318.000
|common_languages = [[Монгол хэл]]
|-
|religion = Шашин шүтлэггүй
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Мөнгөн тэмдэгт]]'''
|currency = [[төгрөг|монгол төгрөг]]
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Төгрөг]] (1 ₮ = 100 мөнгө)
|title_leader = Сайд нарын Зөвлөлийн Тэргүүлэгч
|-
|leader1 =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''Оршин тогтносон'''
|legislature = Ардын Их Хурал, МАХН-ын Төв хороо
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | 1924–1992 он
|stat_area1 =
|-
|stat_year1 =
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн дуулал]]'''
|today = {{flag|Монгол}}<br>
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Интернационал (төрийн дуулал)|Интернационал 1924–1950]]<br />[[Монгол улсын төрийн дуулал#Үг|БНМАУ-ын төрийн дуулал 1950–1991]]
}}
|-
{{Загвар:Монголын түүх}}
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Цагийн бүс]]'''
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[ГЦ+7]], [[ГЦ+8]]
|-
| style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Олон улсын утасны бүсчлэлийн дугаар|Утасны бүсчлэлийн дугаар]]'''
| style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | +976
|-
| colspan="2" align="center" style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | [[File:LocationPRMongolia.png|334px|БНМАУ-ын байршил дэлхийн бөмбөрцөгт]]
|}
 
'''Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс''' бол 1924-1992 он хүртлэх [[Монгол улс]]ын нэр юм. Энэ үед Монгол улсын төр нийгмийн тогтолцоо нь [[Социализм|социалист]] нийгмийг дамжсан. 1989 оны сүүлээс эхлэн Монгол улс нь Ардчилсан нийгмийг зарлан тунхаглаж, 1992 онд баталсан шинэ Үндсэн хуулиар '''Бүгд найрамдах''' нэрээ халж '''Монгол Улс''' болсон.
 
==Түүх==
{{Загвар:Монголын түүх}}
 
Богд хаан 1924 онд гэнэт таалал төгссөн байна. Ингэснээр Богд хаант Монгол улс буюу хэмжээт эрхт хаант засаглал оршин тогтнохоо болсон билээ. Монголын Тагнуулын Төв Газар сүүлийн үед илэрсэн баримт мэдээн дээр түшиглэн түүнийг Зөвлөлтийн тагнуулуудад хорлогдсон гэж үзэж байна.
<ref> [hттпс://үүү.ыоутубе.цом/үатч?в=ХуБ0б_дЕЗ5г Догсомын Бодоо 1/2]</реф> Социалист системийн үед Богд хааныг өвчний улмаас өнгөрсөн гэж бичдэг байсан ба Оросын тал Богдыг оросын тагнуул хороосон гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөггүй. Оросын судлаач С.Кузьмин ба Монголын судлаач Ж.Оюунчимэг нарын номд түүнийг хорт хавдраар нас барсан гэж бичжээ.<реф>[hттп://үүү.сцрибд.цом/доц/54133527/%Д0%91%Д1%83%Д0%Б4%Д0%Б4%Д0%Б8%Д0%Б7%Д0%БЦ-%Д0%Б8-%Д1%80%Д0%Б5%Д0%Б2%Д0%БЕ%Д0%ББ%Д1%8Е%Д1%86%Д0%Б8%Д1%8Ф-%Д0%Б2-%Д0%9Ц%Д0%БЕ%Д0%БД%Д0%Б3%Д0%БЕ%Д0%ББ%Д0%Б8%Д0%Б8 С.Л. Кузьмин, Ж. Оюунчимэг "Буддизм и революция в Монголии"]</ref>
 
Богд хааны хойт дүрийг тодруулахыг Ардын засгийн газраас хориглосон шийдвэр гаргасны үр дүнд Бүгд найрамдах төрийг тунхаглах үндэс бүрдсэн байна. Үүний дараа 1924 оны намар МАН-ын Их хурлыг зарлан хуралдуулж үндсэн хуульт бүгд найрамдах засаглалыг тогтоохооор шийдвэрлэсэн бөгөөд энэ Их хурлын үеэр Хөрөнгөтний бүгд найрамдах засаглалын талыг баримтлагч Ерөнхий сайдын орлогч, Бүх цэргийн жанжин С.Данзанг Зөвлөлт орос улсын болон Коминтерний төлөөлөгчдийн шууд удирдлагаар баривчлан буудан хороосон байна. 1924 оны 11 сарын 26-нд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг зарлан тунхаглаж, Анхдугаар үндсэн хуулийг баталсан байна.
Line 63 ⟶ 72:
БНМАУ тунхагласан 11-р сарын 26-ны өдрийг "Улс тунхагласны баяр" гэж нэрлэн нийтээрээ амардаг байсан ч 2012 онд МУ-н Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж энэ баярыг нийтээрээ тэмдэглэхийг зогсоож 11-р сард "Чингис хааны мэндэлсэн өдөр" буюу "Монгол бахархлын өдрийг" нийтээрээ амарч тэмдэглэх болсон ч 2016 оноос Улс тунхагласны баярыг дахин тэмдэглэж эхэлсэн.
 
1924-1937 онуудад БНМАУ-ын Төр, Засгийн удирдлагад Б.Цэрэндорж, Дамбадорж, Шижээ, Бадрах, Б.Амар, Гэндэн, Догсом, Чойбалсан зэрэг хүмүүс ажиллаж байсан бөгөөд энэ үед ЗХУ-тай маш нарийн харилцаатай байжээ. 1920-д онд БНМАУ-ын удирдагч нар нь төвийг сахисан Щвейцарь шиг улс байгуулах, өөрийн тусгаар тогтнолыг ЗХУ, БНХУ төдийгүй европын улсуудаар хүлээн зөвшөөрүүлэх тэднартай эдийн засаг, худалдааны харилцаа тогтоох оролдлогуудыг уйгагүй хийж байжээ. Үүний үр дүнд Герман, Францад 50 хүртэл тооны залуусыг сургахаар илгээсэн төдийгүй Швед Дани зэрэг улсуудтай худалдааны харилцаа тогтоож, мөн мэргэжилтнүүдийг урьж ажиллуулж байсан байна. Гэхдээ гадаад харилцаанд ЗХУ-ыг түшиглэн Хятадын болон Японы түрэмгийллийг эсэргүүцэх бодлого барьж байжээ. БНМАУ нь дотооддоо бүх хүн тэгш эрхтэй болохыг тунхаглан, язгуур угсаа болон шүүхийн харгис аргуудыг устган хамжлагт ёсыг халсан байна. Мөн бүх нийтээр бичигтэн болох нийт ардын боловсролын болон эрүүл мэндийг хамгаалах системийг тогтоох арга хэмжээнүүдийг авч байсны үр дүнд олон арван бага сургууль, Багшийн сургууль байгуулагдсан ба хүн болон мал эмнэлэгүүдийг олноор байгуулж байжээ. Түүнээс гадна үндэсний үйлдвэрийг байгуулан өөрийн хэрэгцээг хангах үүднээс ноос угаах, хувцас оёх, эсгий эдлэл хийх, гэр ахуйн эдлэл хийх зэрэг жижиг артель, цехүүдийг байгуулах, үндэсний худалдааны байгууллага болох монгол хоршоо зэргийг байгуулсан төдийгүй Үндэсний Улсын банкийг байгуулан өөрийн мөнгөн тэмдэгтийг гүйлгээнд гаргасан байна. Түүнээс гадна гааль, худалдааны татварыг чангатгасан ба байгалийн баялгийг хайж илрүүлэн ашиглах зорилгоор ЗХУ-ын мэргэжилтнүүдээс бүрдсэн томоохон экспедицүүдийг монголд урьж ажиллуулж байжээ. БНМАУ-ын бие даасан үйл ажиллагаа явуулж Коментерн болон ЗХУ-ын хяналтаас гарах гэсэн бодлогыг мэдэрсэн ЗХУ-ын удирдлага Монголын удирдагч нарын хооронд яс хаясан бодлого явуулсны үр дүнд ЗХУ-д түр хугацаагаар сургасан хөдөөний залуу хэт хувьсгалч нарын гараар баруунтан, зүүнтэн гэсэн нэр томъёололыг гарган үндэсний удирдагч нарт оноон төрийн удирдлагаас ээлж дараалан зайлуулж байжээ. 1920 ба 30-аад оны үед Зөвлөлтийн нөлөөллийг эсэргүүцэж, илүү тусгаар тогтносон байдлыг дэмжиж байсан [[Догсомын Бодоо]], [[Солийн Данзан]], Дамбадорж, Шижээ, Бадрах, Гэндэн, Амар нар нь эрх мэдлийн төлөөх тэмцэлд хохирогч болж алагджээ. Энэ үед МАХН нь төрийн дээд удирдлага болон гүйцэтгэх засаглалыг бүрэн хянаж, удирдаж байсан байна. 1930-д оноос эхлэн ноёд баян лам нар, баячуудын хөрөнгийг хураан, малчидыг хүчээр хамтралжуулах бодлого баримталсны үр дүнд 1932 онд зэвсэгт бослого гарсан төдийгүй олон тооны хүн хилийн чанадад дүрвэн гарах хөдөлгөөнүүд гарчээ. 1932 оны бослого-“гадаад түвд хүмүүсийн турхирсан” монголын дээд лам нар, феодалуудын гаргасан үймээн, Түвд улс Банчин Богдоор жуулчлан Монголын хэрэгт өнгөлзөж, мөн босогчдыг япончууд дэмжиж байсан гэх дүгнэлт баталгаагүй. Үнэн хэрэгтээ, босогчид гадаадын заалтаар биш, тэр ч байтугай тэндээс тусламж огт аваагүй бөгөөд ганцхан өөрсдийн хүч дээр тулгуурлахаас өөр аргагүй байсан билээ.<реф>[hттп://үүү.тува.асиа/либ/боокс_регионс/7509-социализмын-есрег-1932-оны-монгол-даh-бослого.hтмл Кузьмин С.Л., Оюунчимэг Ж. Социализмын эсрэг 1932 оны Монгол дахь бослого. Улаанбаатар: Мөнхийн Үсэг, 2014]</реф> ЗХУ-ын шууд дэмжлэгээр 1928 онд [[Хорлоогийн Чойбалсан]] төр, засгийн удирдлагад гарсан бөгөөд 1937 оноос эхэлсэн [[Их Хэлмэгдүүлэлт (Монгол)|Их Хэлмэгдүүлэлтэд]] 30,000 гаруй хүн өртөн амь үрэгджээ.
 
Дамдины Сүхбаатар, маршал Дэмид зэрэг монголчуудын дунд асар их нэр хүндтэй хүмүүсийг шууд хороож болохгүй байсан тул Зөвлөлт улс энэ хоёрыг нууцаар хороосон гэж үздэг. Монголын Тагнуулын Төв Газар шинээр илэрсэн баримтад тулгуурлан Дамдины Сүхбаатарыг оросууд хороосон
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Бүгд_Найрамдах_Монгол_Ард_Улс"-с авсан