Эсэн тайш: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 1:
 
==== '''Эсэн тайш'''({{mongolUnicode|ᠡᠰᠡᠨ ᠲᠠᠢᠱᠢ}}) хаан нь [[Тайсун хаан]]ы ерөнхий сайд байсан [[Ойрад]]ын Тогоон тайшийн хүү бөгөөд 1407 оны улаагчин гахай жил төржээ. Тэрбээр XV зууны дундуур Ойрад, Монголыг нэгтгэн 1452 оны хар бичин жил дор бүх Монголын хаан болжээ. Мин улстай хамгийн чадварлаг тэмцсэн ([[Тумугийн тулалдаан]]) их жанжин юм. [[Алтан ураг|Алтан ургийн]] биш учир язгууртнууд түлхэн унагаажээ. 1455 оны хөхөгчин гахай жил дор алагджээ. ====
тэмцсэн ([[Тумугийн тулалдаан]]) их жанжин юм. [[Алтан ураг|Алтан ургийн]] биш учир язгууртнууд түлхэн унагаажээ. 1455 оны хөхөгчин гахай жил дор алагджээ.
 
=== Угсаа гарал ===
Line 27 ⟶ 29:
Эсэн тайш тухайн цагийн Монголын төрийн алтан ургийн үе залгамжилдаг ёсны эсрэг эргэлт хийсэн нь эсэргүүцэлтэй тулгарсан нь мэдээж юм. Тэрбээр 1453 оны өвөл Монголын их хааны ширээнд сууж, '''Их Юань улсын тэнгэрлэг Богд хаан''' гэж өргөмжлөгдөн тунхаглав. Тэрбээр хаан болоод төрийн албан тушаалыг зохистой хуваарилаагүйн улмаас түүний шадар дайчин түшмэд нь гомдож хорсох болжээ. Тухайлбал хааны их түшмэл, баруун гарын чинсан '''Баатуудын Алагтөмөр''' болон зүүнгарын чинсан '''Асудын Хатантөмөр''' хоёр нэг өдөр Эсэнд бараалхаж: "Эсэн чи бүх монголын их хаан суув. Угийн тайш цолоо маньд өгөөч" гэхэд "Би цолоо хүүдээ өгчээ" гэж хариулахад, тэд: "Алагтөмөрийн баатраар, Хатантөмөрийн хатуу зоригоор, Абдура сэцэний аргаар ойрад монголын төрийг авч хаан суув чи. Ганц чиний хүч бил үү" гэж эрс хэлээд гарч одсон байна. Улмаар тэд Эсэнгийн эсрэг бослого гаргахад, Эсэн гэнэдэн дийлдэж зугтан явсаар алагдсан байна.
 
Ийнхүү ойрадын Тогоон, Эсэн тайш, Тайсун хаан нарын хамтын чармайлтаар бий болсон Монголын улс төрийн нэгдэл нь тун охор хугацаатай хэврэг байсан нь Эсэн тайш төрийн эргэлт хийж бүх эрх мэдлийг гартаа төвлөрүүлэн хаан ширээг булаан авсан үеэс илэрч, Монгол орныг туйлдуулах болов. Гэвч Эсэн Монголын тархай бутархай байдлыг нэгэн цагт арилгаж, улс төрийн түр нэгдлийг бий болгоход оруулсан хүчин зүтгэл, хувь нэмрийг түүх сударт нааштай үнэлж "дөчин дөрвөн хоёрыг нэгтгэсэннэгггэсэн " гэж тэмдэглэн үлдээжээ.
 
==Ном зүй==