|
Давид Рикардо 1772 оний 4 сарын 18-нд Лондон хотноо нэгэн еврей гэр бvлд тєржээ. Тvvний аав нь Амстердамын биржэд маклер (наймаачин) ээр ажилаж зэгсэн хєрєнгє хуримтлуулаад, хvvгээ тєрєхєєс ємнє Английн арал руу нvvж, тэндхийн иргэн болжээ. 14 орчим настайдаа Давид хvv эцгийнхээ ажил хэрэгт оролцож эхэлжээ. 21 настайдаа тэр квакер шашинтантай гэрлэснээр гэрийнхэнтэйгээ зєрчилдєж, тєрєлхи гэрээ орхижээ. Тэр бие даасныхаа дараа ажил хэрэг, наймааны асар их авяaстай болохоо батлан харyyлжээ. 1815 онд тэр биржээс гарч эдлэндээ буцахдаа 700 000 фунд (одоогийнхоор бол 50 сая US$) хєрєнгє эзэмшчихсэн байлаа. Тэр цагаас хойш Рикардо vлдсэн амьдралаа улс тєрийн эдийн засагт зориулахаар шийджээ.
Тэр єєрийн амжилтын нууцыг тайлбарлахдаа ямагт урт удаан хугацаанд vр дvн нь гарах хvчин зvйлийг тvлхvv анхаарч, цаг зуурийн нєлєє, нєлєєнvvдийг тоолгvй орхидог байсан гэдгээр тайлбарладаг.
Тэр урт насалж чадаагvй юм. 51 тэйдээ дунд чихний vрэвслээр нас баржээ. Рикардо улс тєрийн эдийн засагт бараг цэвэр тохиолдолоор орж ирсэн. 1799 онд євчтэй эхнэрээ рашаанд оруулахаар сувилалд ирээд байхдаа, номын сангаас нь Адам Смитын "Yндэстнvvдийн баялаг" номийгномыг зээлж авч vншжээ. Уг "гойд хvндэтгэвээс зохилтой зохиогчийн бичсэн гvн гvнзгий утгатай" бvтээл асар их сэтгэлдэл тєрvvлсэн учраас л, энэ шинжлэх ухаанийухааны мєн чанарт нь ойртох, судлахаар сонирхож эхэлжээ.
1809-1810 онд туурвисан эхний бvтээлдээ Англи дахидахь алтан стандарднийстандардын vнэлгээ буураад буй шалтааныг сyдалжээ. Yvгээрээ тэр дайны цагт цаасан мєнгєний vнэлгээ буурсан учрыг олоход Английн банкныханд сайн дураараар тyсалжээ. 1815 онд Рикардо Нэгдсэн Вант Улсын тэргvvлэх онолчид, жишээ нь хvн ам зvйн онолч, эдийн засагч Рoбeрт Малтус нартай хамтран "хямд vр тарианы vнэ капиталийнкапиталын орлогод нєлєєлєх нєлєєллийн тухай єгvvлэл" хэмээх богино зохиолоо хэвлvvлжээ. Энэ нь тvvний гол бvтээл болох 1817 онд хэвлэгдсэн "Улс тєрийн эдийн засгийн vндсэн зарчмууд болоод албан татвар ногдуулах нь" зохиолд нь орсон юм.
Тvvний улс тєрийн эдийн засгийн сэтгэмжvvдийн гол санаа, зангилаа асуудал нь ажилчин анги, капитал эзэмшигчид болон газрийнгазрын эздvvдийн хооронд нийгэмийннийгмийн бvтээгдэхvvн, баялгийг хэрхэн хуваарилах вэ гэдэгт оршиж байв. Юyны тvрvvнд Рикардо "бодит" цалингийн тvвшинг авч vзжээ. Энэ нь ажлилчин- хvн амд єєрсдийн ажиллах хvч буюу биеийн хvчээ нєхєн vйлдвэрлэх боломжтой болгодог. Хєдєлмєрийн бус орлого (тvрээс , шимтгэл) нь нийгмийн илvvдэл бvтээгдэхvvн (surplus)-ээс хамаардаг. Єєрєєр хэлбэл жилийн нийт бvтээгдэхvvн, тvvнийг бvтээхэд хэрэгтэй бvх барааны нийлбэр 2 ийн-ын ялгаа юм. Сvvлийнхэд нь тvvхий эд машин тeхникийн элэгдлээс гадна ажилчин хvний "зайлшгvй хэрэгцээ" бас орно.
Илvvдэл бvтээгдэхvvн нь тvрээс болон ашиг (капталийнкапиталын хvv) 2 -т хэрхэн хуваагдах вэ? Vvний хариуг vндсэн тvрээсийн онол єгдєг юм: vр тариаг тарихад, хэрэглэхэд зориулсан сайн чанарын хєрс маш их, хязгааргvй хэмжээгээр байна гэж бодъё л доо. Хэрвээ тийм бол газрийнгазрын тvрээс гэж байхгvй байх сан. Яг л бид байгалиас бидэнд хайрлаж буй, байгаль єєрєє vнийг нь тєлчихсєн байдаг бэлэг болох ус, агаарыг ямар ч хязгааргvй хэрэглэж байгаатай адил. Нийт илvvдэл бvтээгдэхvvн нь ашиг (капиталийнкапиталын) болох байсан биз. Тvрээс яaгаад бий болдог вэ гэвэл газар болон бусад нєєц хязгаарлагдмал, хомс байдаг учраас, мєн єсєн нэмэгдэж буй хvн ам vржил шим муутай (vржил шим сайтайгийсайтайг нь илvv эрчимтэй) хєрсийг ч гэсэн боловсруулах хэрэгтэй болдог.
Тvрээс нь хамгийн муу эдэлсэн талбай болон сайн талбай (хєрс) 2 дээр гарах хєдєлмєрийн зардалын зєрvvнээс шалтгаадаг. ГазрийнГазрын vндсэн тvрээс нь Адам Смитын vзсэн шиг "байгалийн найр тависан єгєємєр" зангийн дvнд биш харин тvvний "харамч"-аас болж буй хэрэг юм. Vр тарианы vйлдвэрлэл ихсэх юм бол илvvдэл бvтээгдэхvvн ч бас нэмэгдэх бєгєєд vvний ихэнхи хэсэг нь vндсэн хєрєнгийн (газрийнгазрын) эзэн руу урсаж, vлдэх багахан хувь нь капитал эзэмшигчдэд очих болно. Ингээд ашгийн тvвшин хэмээх ойлголтонд хvрнэ. Энэ (ашиг) нь системийн гол vvргийг гvйцэтгэх бєгєєд эдийн засгийн єсєлтийн хурдийг зохицуулж байдаг.
Тvvний онолын 2 дахидахь элeмeнт бол хєдєлмєрийн єртгийн тухай сургааль юм: аливаа барааний vнийг эрэлт нийлvvлэлт 2 тодорхойлно гэдгээс Рикардо /хэллэгийн/ хувьд татгалзсан юм. Нэг бараа бусдаас vнэтэй юм уу эсвэл хямд байх нь тухайн барааг бvтээхэд vнэтэй ажиллах хvч ашигласан уу, эсвэл хямд хєдєлмєр орсон уу гэдгээс шалтгаална. Vvнд єндєр цалинтай ажил нь бага цалинтай ажилаас илvv тооцогдоно гэх зэрэг нь орно. Рикардогийн /єртєгийн/ vнэлгээний онолыг vндэслэн Карл Маркс : хєдєлмєрийн бус бvх орлого нь ажилчин ангийг мєлжиж буй хэрэг учраас бvгд ажилчинд эргэж очих ёстой гэсэн "нэмvv єртєгийн онол" оо бoлoвсрyyлжээ.
Хэрэв тvрээсийн онол болон хєдєлмєрийн єртєгийн онол 2 ийг-ыг хослуулах юм бол дараахидараахь дvр зураг харагдана: Хєдєє аж ахуйд тeхникийн дэвшил хийхгvй юм бол vр тарианийтарианы vйлдвэрлэл нь тасралтгvй єсєх хєдєлмєрийн хvчээрхvчний (ажиллах хvчний) нєлєєгєєр л нэмэгдэж болох байлаа. Рикардо єсєж буй vндсэн хєрєнгийн тvрээс бас газрийнгазрын vнийг удаан хугацаанд тооцож vзэв. Онолын нээлтийнхээ дараа тэр тvvнээ практик амьдралд хэрэглэж, єєрийн мэдэлд байсан vнэт цааснийхаацаасныхаа ихэнхи хэсгийг худалдаж оронд нь маш их газар эзэмших эрх худалдаж авчээ.
Рикардо капитализмийнкапитализмын хєгжлийн хандлагаас: орлогийнорлогын тvвшин тогтонги байдалд орж болохийгболохыг харжээ. Тvvнээс гадна гаднаас хямд vр тариа их хэмжээгээр оруулбал капиталийнкапиталын орлогийнорлогын хэмжээ богино хугацааны туршид уналтанд орж болох юм. Рикардо газар эзэмшигчийн хувьд єєрийн сонирхлоо илэрхийлж, НапoлeoнийНапoлeoны дайнаас ємнє, гаднаас vр тариа оруулахийгоруулахыг багасгахийнбагасгахын тулд vр тарианийтарианы гааль бий болгохийгболгохыг шаардаж байжээ. Гол хvнсний зvйлvvдийн vнийг унах, vvний vр дvнд нэрлэсэн цалин (бодит цалин биш) буурахаас сэргийлж чадсанаар , хамгийн бага ашиглагдаж, муу гэж тооцогдож буй хєрс газрийггазрыг ч ашиглах болно. ГазрийнГазрын тvрээснvvд унана. Тэгсэнээр хєрєнгийн єгєєж єсєж дараа дараагийн хуримтлал vvсэхэд таатай нєлєє vзvvлэх болно.
Урт хугацаанд бол хєрєнгийн ашгийн тvвшин нь зєвхєн цалингийн бараа нь шууд юм уу шууд бусаар vйлдвэрлэлд оролцож буй сeктoрyyдад л, тeхнoлoгийн шинэчлэлийн хvчинд єсєж болох юм.
Рикардо vйлдвэрлэлийн суурь машинууд нь бvтээгдэхvvний vнийг багасгаж чадах юм бол нийгмийн бvх гишvvдэд ач тустай гэж нут итгэдэг байснаа Yндсэн зарчимууд (1821) номынхоо 3 дахидахь хэвлэлд vгvйсгэж , уг онолоо дахин засжээ. Сайн суурь машинууд нь тeхнoлoгийн хєгжилєєс бий болох ажилгvйдлийгажилгvйдлыг vvсгэх учир, ажилчдад муу нєлєєтэй гэжээ. Хэдий ийм ч техникийн хєгжилийг зогсоох нь ажилчин ангийн ашиг сонирхолыг хангаж байна гэсэн vг биш.
Нэгдvгээрт шинэчлэл нь ашгийг ямагт дээшлvvлнэ. Ингэснээр капиталийнкапиталын хурмтлалхуримтлал, капитал бvрдэлтийг бий болгож, шинэ ажлийнажлын байруудийгбайруудыг бий болгоно.
Хоёрдугаарт техникийн хєгжилийг саатуулах, хориглох юм бол капитал гадашаа урсах, зугтах нєхцєлийг бvрдvvлнэ. Нийгэм болон ажилчдад илvv их хор хєнєєлтэй vр дагавар нь: Нийт vндэсний єрсєлдєх чадвар буурна.
Рикардо Сей ийн онолийгонолыг баримтлагч байлаа: "Эрэлт нь зєвхєн vйлдвэрлэлээр хязгаарлагдах учир аливаа улсад ямар ч ашиг єгдєггvй хэсэг гэж капиталд байхгvй" /капитал бvхэлдээ ашгийн тєлєє. Тvvн дотор ашиггvй эд гэж байх ёсгvй. Ч.О./
Тэр энэ ойлголтийгойлголтыг " илvvдэл /хэт/ vйлдвэрлэл" ийн талаар Мальтустай маргаж байхдаа тvvний эсрэг ашиглажээ. Мальтус : орчин vеийн эдийн засаг нь эрэлтээр хязгаарлагдаж буй. (нийт эрэлт=нийт эдийн засаг) Тиймээс "эрчимт Эрэлт" ийн хомсдол нь ажилгvйдэлд хvргэнэ гэжээ. Мальтуcын энэ санааг хожим Жон Майнард Кейнс цааш нь хєгжvvлсэн байна. Рикардо Адам Смитын ойлголтийгойлголтыг засаж гадаад худалдаа нь давуу талтай гэдгийг батaлсан юм. Хэрэв аль нэг улс vйлдвэрлэлийн бvх салбартаа нэгж бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэлийн зардал хамгийн єндєр, бусад бvх улсуудийнхаасулсуудынхаас хамаагvй илvv байх тохиолдолд гадаад худалдаа ашигтай. Vvнийг 2 улсын жишээн дээр илvv тодруулж авч vзъе.
Португалид
А бvтээгдэхvvнийг vйлдвэрлэхэд 400 ажлийнажлын цаг
Б бvтээгдэхvvнийг vйлдвэрлэхэд 100 ажлийнажлын цаг хэрэгтэй байлаа гэж vзъe.
Тэгвэл Англид:
А бvтээгдэхvvн 180
Б бvтээгдэхvvн 90 ажилийнажлын цаг хэрэглэдэг байж.
Энэ бие даасан байдалд /гадаад худалдаa хийгдээгvй vед / Португали дотроо 1 нэгж А бvтээгдэхvvнийг 4 нэгж Б бvтээгдэхvvнээр солино. Англид солилцох харицаа 1:2. Yндэсний бие даасан эдийн засаг ноёрхож буй энэ хоёр улс эдийн засгаа нээж, гадаад худалдаа vйлдэж эхэлвэл энэ хоёр улсын хооронд 1:3 гэсэн "дэлхийн зах зээлийн солилцох харьцаа" vvснэ. Ингэснээр Португали улс Б бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл (мєн экспoрт) ээр , Англи vvний адилаар Б бvтээгдэхvvнээр тєрєлжин дагнах болно.
Португалид, Английг бодвол хоёр бvтээгдэхvvний vйлдвэрлэл абсолут (тєгс, туйлийнтуйлын) хямд хэмжээнд, Б бvтээгдэхvvн нь relativ (харьцангуй) бага байна: Єєрєєр хэлбэл Б бvтээгдэхvvн "харьцангуй зардлын давуу талтай" байна. Англид vvний эсрэгээр 2 барааны vйлдвэрлэлийн зардал Португалитай харьцуулахад ерєнхийдєє "туйлийнтуйлын их" байгаа юм, гэхдээ бvтээгдэхvvн А арай илvv буюy "харицангуйхарьцангуй" их байна.
Харьцангуй давуу тал байх ахуйд л 2 улс тєрєлжин дагнаж, худалдаа хийснээр хоюyлаахоёyлаа хожиж, vр дvнд хvрэхэд хангалттай юм. Тvvнчлэн Рикардо "Yндсэн зарчим"-даа єсєлтийн хvчийг аль болох бага хязгаарлаж байдаг татварийнтатварын тогтолцоог санал болгож байв. Олон удаагийн парламeнтын хэлэлцvvлэг дээр тэр дайны vед бий болсон улсын єр тєлбєрийг цєєн хэдэн жилийн дотор нэг удаагийн /vндсэн/ хєрєнгийн хувь хvртээлтээр тєлж дуусгахийгдуусгахыг санал болгож байжээ. Рикардогийн энэ vндсэн санааг 70 аад онд эдийн засагч Роберт Барро дахин дэмжиж, эдийн засгийг эрчимтэй хєгжvvлэхэд зориулсан улсийнулсын (тєрийн) єр /vvрэг/ нь нийгмийн баялагийг нийтэд нь єсгєж чаддаггvй гэдгийг нотлох гэж оролджээ.
Кeйнсийн хэлсэнчилэн "Рикардогийн онол нь Испаний Ариун сvм хийдийн зараал мэт Англи орныг бvрэн байлдан дагуулсан" юм. Бvх тохиолдолд сэтгэгчид тvvний талд шийдэж байлаа. Австрийн эдийн засагч Шумпэтер Рикардогийн хийсвэр Баримт (абстракт аргyмэнт) -аас бодитой биелэх шийдэл (практик) ийг гаргаж авдаг хандлагийгхандлагыг нь"Рикардогийн арга барил" гэж нэрлэсэн байдаг.
Рикардогийн онолууд нь ойлгогдохгvй байх нь олонтаа тэгээд ч "няцаахад" хялбар байдлаар тайлбарлагдсан байдаг юм. Гэвч Нoбeлийн шагналт Паул Самyэлсoн "Ricardo was right!" (Рикардогийн зєв байжээ!) гэж зарлаж эхэллээ. Тvvнээс ч ємнє Их Британи болон Италид "Шинэ Рикардонистууд" Рикардогийн єртєгийн болон хуваарилалтийнхуваарилалтын онолыг гvнзгийрvvлэн судлах ажлыг хийж байлаа. Тvvний хязгаарлагдмал орших газрын хэмжээнээс шалтгаалан капиталийнкапиталын хуримтлал тодорхой хязгаартай байх тухай бодомж, сэтгэмжvvд нь байгалийн нєєц улам бvр багасаж буй єнєє vед тун чиг шинэ (акtuell), хэрэглээний онолийн хувьд илvv vр дvнтэй, чухал болж байна.
| 