Казахууд: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
алдаа, хуучирсан тоон мэдээллийг засав |
||
Мөр 37:
Хасагууд [[түрэг]] угсааны [[кипчак]], монгол угсааны [[найман]], [[хэрэйд]], [[жалайр]], [[хонгирад]], [[хатагин]] (2-3 сая? хүн), иран угсааны [[скиф]], [[сак]], [[сармат]], [[массагет]] зэрэг аймгуудаас бүрдсэн үндэстэн юм. Хасагуудын дундах [[найман]], [[хэрэйд]], [[жалайр]], [[хонгирад]] нь тус бүр олон зуун мянган хүнтэй томоохон овгууд юм.
Хасагын түүхч М.Жампеисов их, дунд ордын хасагуудын дунд монгол гаралтай хүмүүс нилээдгүй байдаг бол бага ордод түрэг гарлын хүмүүс зонхилдог гэж бичжээ.<ref>[http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1245927300 М.Жампеисов: Казахская этнология. Старший жуз – монголы, Средний – ойраты, Младший – тюрки]</ref> Бага ордод адай зэрэг монгол овог бий. Их орд хүн амаар хамгийн цөөн ч тэд [[Долоон ус]]ны буюу баруун [[Моголистан]]аас гаралтай учир
== Нэр ==
Мөр 54:
== Төрх ==
Хасагууд нь [[Еврази]]йн дунд оршдог болоод ээдрээт түүхэн үйл явдлуудыг туулан ирсний (хамгийн сүүлийнх нь 19-р зуунаас [[Орос]]д
== Дуу хөгжим ==
Мөр 61:
==Тархалт ==
===хасагстан ===
* Хасаг'''[[Хасаг үндэстэн| үндэстэн]]''' ([[Хасаг хэл|хасагаар]] қазақ / қазақтар, [[оросоор]] хасаги) —
===Бусад орон ===
====Монгол дахь хасагууд====
2010 онд 102 мянган хүн. Хасагууд 18-20-р зуунд [[Шиньжян]], Монголд хэд хэдэн үе шаттайгаар нүүдэллэн ирсэн байдаг.<ref>[http://www.bayanulgii.mn/mn/news/57-monkazakh.html Монголын казахуудын гарвал түүх]</ref> Тэдний зарим нь 18-р зуунд Шиньжяньд ирсэн бол 19-р зуунд Оросын цэргийн түрэлтэд өртөн дахин Шиньжянь руу дүрвэсэн байна. Харин хасагуудын зарим хэсэг нь 19-р зууны [[уйгур]]ын бослого манжийн цэрэгт дарагдсаны дараа манжийн явуулсан хядлага хэлмэгдүүлэлт, 1930-1940-өөд оны Шиньжяньд лалын шашинтай уйгур, хасагууд болон Хятадын хоорондох тулаан, гоминданы Хятадын хавчлага
19-р зууны дунд үеэс [[Оросын эзэнт гүрэн]] Хасагууд болон бусад Дундад Азийнхныг эзэрхэн дагаар оруулж байсан ба энэ үед Дунд жүзийн Хасагууд дайжин хөрш зэргэлдээх [[Манж Чин гүрэн|Чин гүрний]] баруун хязгаар [[Шинжиан-Уйгурын автономит нутаг|Шинжиан]] болон [[Ар Монгол]] руу нүүдэллэжээ. 1860-аад оны үед Ховдын хязгаарт суурьших зөвшөөрөл аван суурьшжээ. 2010 оны байдлаар 101,526 Хасаг ард ихэвчлэн [[Баян-Өлгий]], [[Ховд]] аймгууд болон нийслэл [[Улаанбаатар]] хот болон бусад аймаг, сумдын төвд амьдарч байна.<ref>[http://www.toollogo2010.mn/doc/Main%20results_20110615_to%20EZBH_for%20print.pdf 2010 оны Хүн ам орон сууцны тооллого]</ref>
Монгол дахь хасагууд хасагын дунд ордын
====Хятад====
2010 оны тооллогоор 1.46 сая хүн бүртгэгджээ. 1916 онд Төв Азийн түрэгүүд Оросын хавчлага хяхлагийн эсрэг тэмцэн дайтсан ч ялагдан Оросын цэргийн дайралт, хэлмэгдүүлэлтэнд өртөж эхэлсэн тул зарим хасагууд Афганистан, Хятад руу гарчээ. Зөвлөлтийн 1930-аад оны өлсгөлөнгөөс болж хасагууд сүүлийн удаа Шиньжянь руу дүрвэжээ. 1897 онд Оросын захиргаанд 4 сая хасаг хүн, 1926 онд 3,475,000 байсан бол 1939 онд 2,327,000 болж цөөрчээ. Энэ өлсгөлөнгөөр 1-2 сая хасаг хүн нас барж Зөвлөлтийн алдаатай бодлогийн улмаас эд хөрөнгө, малаа алдаж нутагтаа байх аргагүй болсон олон тооны хасагууд Хятад руу дүрвэсэн байна. Ийнхүү тэр үед Зөвлөлт дэхь хасагуудын 48% нь амь үрэгдэх, дүрвэх зэргээр хорогджээ.
Хятадын [[Шиньжян]] дахь сая гаруй хасагуудын дийлэнх нь найман, керей овгийнх буюу
=====Орос=====
2010 онд 648 мянган хүн бүртгэгджээ.
===хасаг овгуудын байршил, бүтэц ===
[[Зүүнгар]] унасны дараах хасагуудын байршил:
Мөр 89:
* '''''[[Дулат]]''''' [[Или мөрөн]], [[Чу гол]], [[Сырдарья]] мөрний дунд урсгалд. 4 овогтой: ботпай, [[шымыр]], [[сикым]], жаныс. Уриа: «''бактияр''».
* '''''[[Шапрашт|Шапрашты]]''''' [[Алматы]] хавиар. Уриа — «''карасай''».
* '''''[[Албан]]''''' [[Долоон ус]] хавиар. Уриа «''Райымбек!''».
* '''''[[Суаны|Суан]]''''' [[Долоон ус]], Зүүнгарын Алатау нурууны зүүн өмнө талд
* '''''[[Жалайр]]''''' Балхашаас зүүн өмнө зүгт [[Зүүнгарын Алатау]] нуруунд
| |||