Википедиа

1997 оны Азийн санхүүгийн хямрал: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
б робот Өөрчилж байна: ms:Krisis Kewangan Asia 1998
No edit summary
Мөр 1:
Зүүн Азийн Санхүүгийн Хямрал нь 1997 оны 7-р сард Тайланд улсад Тай батын ханшийн уналтаар эхлэн, Азийн олон орны [[мөнгөн тэмтэгт]], [[хувьцааны зах зээл]] болон бусад хөрөнгийн үнэ ханшид нөлөөлсөн санхүүгийн үймээн буюу [[санхүүгийн халдвар]]ын үе байсан юм. Үүнийг мөн "Зүүн азийн валютын хямрал" болон ОУВС-ын хямрал ч гэж нэрийдэх нь бий. Энэ хямралын илрэл болон түүний үр дагавар илт харагдаж байгаа ч гэсэн, хямралын шалтгаан, хүрээ болон шийдэх арга нь тодорхойгүй хэвээр үлджээ. [[ИндонезиИндонез]], [[Өмнөд Солонгос]] болон [[Тайланд]] нь тус хямралд хамгийн их нэрвэгдсэн орнууд бөгөөд [[Хонгконг]], [[Малайз]], [[Лаос]] болон [[ФилиппиниФилиппин]] зэрэг улсууд тус уналтад мөн нэрвэгдсэн. [[Эх газрын хятад]], [[Энэтхэг]], [[ТайванТайвань]], [[Сингапур]] болон [[Вьетнам]] зэрэг улсуудад харьцангуй нөлөө үзүүлээгүй. [[Япон]] энэ хямралд их автаагүй ч гэсэн, өөрийн урт хугацааны эдийн засгийн хүнд байдалд орсон байлаа. Гэхдээ, дээр дурьдсан бүх улсуудын [[ам.америк доллар]]-тай харьцуулах валютын ханш унасан.
 
==Түүх==
1997 он хүртэл Ази тив нь [[хөгжиж буй орнууд]] руу чиглэсэн нийт хөрөнгийн тал гаруйг нь татсан байсан. [[Зүүн өмнөд ази]]-йн эдийн засаг нь их ашиг хайсан гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татахуйц өндөр зээлийн хүүг дэмжиж байлаа. Үүний үр дүнд тус бүсийн эдийн засаг маш том валютын урсгалыг татсанаар, хөрөнгийн үнэ ханшийг огцом өсгөсөн. Яг тухайн үед, [[Тайланд]], [[Малайз]], [[ИндонейзИндонез]], [[ФилиппиниФилиппин]], [[Сингапур]] болон [[Өмнөд Солонгос]] зэрэг улсуудын эдийн засагт 1980-аад оны сүүл, 1990-ээд оны эхээр ҮНБ-ий 8-12%-ийн өсөлт гарч эхэлсэн. Энэ амжилтыг [[ОУВС]] болон [[Дэлхийн Банк]] зэрэг эдийн засгийн институтуудаас өргөн хүрээнд дэмжсээр ирсэн бөгөөд [[Азийн Дөрвөн Бар|Азийн эдийн засгийн ид шид]]ийн илрэл хэмээн нэрлэгдсэн.
 
Шалтаан нь эргэлзээтэй ч гэсэн, Азийн хямрал 1997 оны дунд үед эхлэн, нилээд хэдэн Зүүн-өмнөдӨмнөд азийнАзийн эдийн засгийн валют, хувьцааны зах зээл болон бусад хөрөнгийн үнэ ханшид нөлөөлсөн.
 
1994 онд [[ПринсетоныПринстоны Их Сургууль]] (сүүлд [[MIT]] болсон)-ийн [[эдийн засагч]] [[Паул Кругмэн]] Азийн эдийн засгийн гаймхамшиг гэх санааг дайрсан нийтлэл хэвлүүлсэн.<ref> http://web.mit.edu/krugman/www/myth.html </ref> Тэрээр Зүүн азийн эдийн засгийн өсөлт нь түүхэн хөгжлөөрөө [[бүтээмж]]-ийн өсөлтөд чиглэсэн "капитал"-ын хөрөнгө оруулалтын үр дүн байсан гэж сөргүүлэн тавьсан. Гэсэн хэдий ч, [[нийт хүчин зүйлсийн бүтээмж]] бүхэлдээ бус, зөвхөн ахиу ашгийн хувьд өссөн юм. Кругмэн капитал хөрөнгө оруулалтад гарсан өсөлт бус, зөвхөн нийт хүчин зүйлсийн бүтээмжид гарсан өсөлт л урт хугацааны хөгжил дэвшилд хүргэсэн гэдгийг тэмдэглэсэн. Кругмэн тус хямралыг таамаглан болон үүний цааш явцыг урьдчилан хэлээгүй гэж өөрөө хэлсэн ч, санхүүгийн хямрал гүйцэд өнгөрсөний дараа ихэнхи хүмүүс түүнийг урьдчилж хэлсэн гэж ойлгох болсон.
 
Тэр үед Тайланд, ИндонезиИндонез болон Өмнөд Солонгос зэрэг улсууд их хэмжээний хувийн [[урсгал данс]]ны алдагдалтай, гадаад зээлийг дэмжсэн [[тогтмол валютын ханш]]-ийг барьж байсан бөгөөд энэ нь санхүүгийн болон корпорацийн секторын гадаад валютын хэт их эрсдэлд хүргэсэн. 1990-ээд оны дунд үед энэхүү хоёр хүчин зүйлсийн эдийн засгийн орчин өөрчлөгдөж эхэлсэн юм. [[АНУ]]-ын эдийн засаг 1990-ээд оны эхээр хямралт байдлаасаа сэргэж эхэлсэнтэй адил, [[Алан Грийнспан]]ы удирдлагатай [[АНУ-ын Холбооны Нөөцийн Банк]] инфляциас сэргийлэн АНУ-ын зээлийн хүүг өсгөж эхэлсэн. Энэ нь АНУ-ыг богино хугацааны өндөр зээлийн хүүгээр мөнгөний халуун урсгалыг татаж байсан Зүүн өмнөд азитай хаьцуулахад илүү тааламжтай хөрөнгө оруулалтын бүс нутаг болгосон бөгөөд Зүүн өмнөд азийн олон орны валютын ханшийг тогворжуулан ам.долларын ханшийг өсгөн, зүүн азийн экспортын өрсөлдөх чадварыг бууруулсан. Тухайн үед Зүүн өмнөд азийн экспорт 1996 оны хавраас огцом өссөнөөр урсгал дансны хэмжээг бууруулсана.
 
Зарим эдийн засагчид тус хямралын гол шалтгааныг их хэмжээний '''үл хөдлөх хөрөнгийн хуримтлалаас''' үүдсэн гэж үзэж байсан бөгөөд мөн эх газрын хятадын бодит эдийн засагт үзүүлсэн нөлөөг [[ASEANАСЕАН]]-ын орнуудын экпортын өсөлтийг бууруулахад хүргэсэн хүчин зүйл хэмээн таамаг дэвшүүлж байлаа<ref> http://www.newschool.edu/cepa/publications/workingpapers/archive/cepa0318.pdf </ref>. Хятад нь экпортод чиглэсэн олон тооны шинэчлэлүүдийг хэрэгжүүлсэнээр 1990-ээд онд Азийн бусад экспортлогчдтой үр ашигтайгаар өрсөлдөж эхэлсэн. Хамгийн чухал зүйл нь Тайланд болон Индонезийн валют 1990-ээд оноос ханш нь өсөн, доллартай [[тогтмол валютын ханш|нягт холбогдсон]] буюу тогтмол валютын ханшаар хөрөвдөг байсан юм. Барууны импортлогчид доллараас хамааран ханш нь унаж байсан валюттай Хятадын хямд үйлдвэрлэлийг сонирхох болсон. Бусад эдийн засагчид 1990-ээд оны эхэн үед ASEAN болон Хятад хоёул зэрэг хурдацтай экспортын өсөлтийг бий болгосон гэсэн дээрхи өгүүлэлтэй санал зөрж байдаг.
 
Олон эдийн засагчдын хувьд Азийн хямрал нь зөвхөн зах зээлийн философи буюу технологиор бус, мөн түүнчлэн зээлдэгч-зээлэгчийн харилцаан дахь хүчин зүйлсийг өдөөсөн бодлогыг хэрэгжүүлсэнээс үүссэн гэдэгт итгэлтэй байдаг. Боломжтой болсон томоохон [[кредит(санхүү)|зээл]]үүд нь эмзэг эдийн засгийн уур амьсгалыг үүсгэн, хөрөнгийн үнэ ханшийг хяналтгүй түвшинд хүртэл хөөрөгдсөн<ref> http://web.mit.edu/krugman/www/FIRESALE.htm </ref>. Энэ үед өндөр хөрөнгийн үнэ ханшаас шалгаалан эцэстээ хувь хүмүүс болон компаниудыг өрийн хариуцлагаас зугтаах байдалд хүрэхээр хямарч эхэллээ. Зээлдэгчдийн дунд үүссэн үймээн нь [[credit crunch]] хямралын байдалд оруулан, цаашлаад дампууралд хүргэн, хямралт орноос зээлээ ихээр буцаан татахад хүргэсэн. Үүний дээр, хөрөнгө оруулагчид мөнгөө буцаан татаж авах болоход, [[Гадаад валютын зах зээл|валютын зах зээл]] хямралт орны валютаар дүүрсэнээс үүдэн [[Валютын ханш |валютын ханш]] унаж эхэлсэн. Валютын ханшны уналтаас сэргийлэхийн тулд, дээрхи орны засгийн газрууд (хөрөнгө оруулагчдын зээлийг тухайн орон руу илүү татахын тулд "[[Capital flight|капиталын нислэг]]"-ийг хязгаарлах үүднээс) '''валютын зах зээлд интервенц''' хийн, [[гадаад нөөц]]-өөрөө хэт ихэссэн дотоодын валютыг [[Тогтмол валютын ханш|тогтмол валютын ханш]]аар худалдан аван, '''дотоодын зээлийн хүүг''' хэт өндөр түвшинд хүртэл өсгөхөөс аргагүй байдалд орсон. Эдгээр бодлогыг хэрэгжүүлсэнээр удаан хугацаанд хүлээж байсан үр дүнгээ авч чадаагүй юм. Хязгаарлагдмал хэмжээтэй '''гадаад валютын нөөцөө''' төв банкууд алдаж байхад харьцангүй эрүүл байсан эдийн засгийг хүндээр сүйтгэдэг маш '''өндөр зээлийн хүүг''' хэрэгжүүлсэнээр эмзэг болсон орны эдийн засгийг бүрэн сүйтгэж орхисон. Эдгээр орноос капитал зугтаах хандлага зогсохгүй болох нь тодорхой болсоноор эрх баригчид өөрийн валютын ханшаа [[Хөвөгч валютын ханш|чөлөөлөн]], тогтмол валютын ханшыг барих бодлогоо зөөллөсөн. Ингэж валютын ханш унасанаар банкны дампуурал ихсэн, хямрал цааш үргэлжлэхэд хүргэсэн.
 
Жозеф Стиглиц ба ЖифрейЖеффри Сакс нарын бусад эдийн засагчид хямралын хурдаас хамааран санхүүгийн зах зээл тэй харьцуулахад хямралын үеийн бодит эдийн засагт ач холбогдол өгөөгүй. Тус хямралын тохиолдож байсан үеийн хурд нь Сакс болон бусад эдийн засагчдыг гэнэтийн эрдлийн цохилтоос үүдсэн сонгодог "банкны гүйлт"-тэй харьцуулан үзэхэд хүргэсэн. Саксын хувьд хямралын эхэн үеийн ОУВС-гийн зөвлөгөөг даган засгийн газруудын хэрэгжүүлсэн хатуу мөнгөний бодлого болон нөхцөлт сангийн бодлогыг онцлож байхад, Фредерик Мишкиний хувьд хөрөнгө оруулагчдын дунд бодит эдийн засгийн харьцангуй жижиг эрсдэлийг дөвийлгэсэн "явцуу сэтгэлгээ"-нд хүргэсэн санхүүгийн зах зээл дээрхи өрөөсгөл мэдээллийн нөлөөг онцлож байсан. Иймд тус хямрал нь зах зээлийн философийн зан байдлын эдийн засагчдын анхаарлыг татах болсон. Гэнэтийн эрсдэлийн цохилтын өөр нэгэн шалтгаан нь 1997 оны 7-р сарын 1-ны Хонгконгийн эрх мэдлийн шилжилттэй холбоотой гэж үздэг. 1990-ээд оны дундуур халуун мөнгөний урсгал Зүүн өмнөд азийн бүс нутаг руу урссан хэдий ч, хөрөнгө оруулагчид хүлээгдэж буй эдийн засгийн бодит суурь болон эрсдэлийн мэдээллийн талаар мэдэхгүй байсан. Хонгконгийн ирээдүйн талаархи төсөөлөлгүй байсан нь хөрөнгө оруулагчдыг Азиас гарган, (1997 оны 7-р сарын 2-ны Тай батын ханшийн уналтад хүргэх болсон) тус бүс нутагт эдийн засгийн хурцадмал байдлыг үүсгэсэн.
 
АСЕАН-ы 10 орны гадаад хэргийн сайдууд валютын ханшийг зохицуулах арга нь АСЕАН-ы эдийн засгийг тогтворгүйжүүлэх зориудын арга гэж итгэж байсан. Малайзын ерөнхий сайд асан Махатир Мохамад их хэмжээний валютын ханшийн зохицуулалтаар Малайзын эдийн засгийг сүйрүүлсэн гэж валютын ханшийн зохицуулагч Жорж Соросыг шийтгэсэн бөгөөд хэд хэдэн эдийн засагчид хүнд шийтгэл хүлээсэн. Малайз улсын Субанг Жаяа хотод болсон 30 дугаар АСЕАН-ы Сайд нарын уулзалтаар, ноцтой асуудлуудыг хэлэлцэн, АСЕАН-ы ашиг сонирхолыг хамгаалах, дэмжих үүднээс АСЕАН-ы цаашдын хамтын ажиллагааг идэвхижүүлэхийг уриалсан хамтын мэдэгдэлийг 1997 оны 7-р сарын 25-нд батлан гаргасан. Үүнтэй зэрэгцэн нэгэн өдөр хямралд нэрвэгдсэн ихэнхи орнуудын Төв банкны удирдлагууд Шанхайд (Зүүн ази номхон далайн дээд хэмээний уулзалт) EMEAP уулзалтад оролцож байсан бөгөөд тэд Зээллэгийн үйл ажиллагааны шинэ зохицуулалтыг гаргаж чадаагүй. Жилийн өмнө нь, эдгээр орны сангийн сайд нар 1996 оны 3- сарын 17-нд Японы Кёото хотод болсон APEC-ын 3-р сангийн сайд нарын уулзалтад оролцож байсан ба тус хамтын мэдэгдэлийн дагуу Зээллэг болон Санхүүгийн Зайлшгүй Механизмын тухай Ерөнхий Гэрээнд тусгасан боломжит санхүүжилтын хэмжээг хоёр дахин нэмэгдүүлэх боломжгүй байсан юм. Ийм замаар тухайн хямралыг валютын ханшийг унагаахаас урьдчилан сэргийлэх хамгаалалтыг цагт хийж чадаагүйгээс шалтгаалсан гэж үзэж болох юм. Энэ таамаглал нь эдийн засагчдаас бага зэргийн дэмжлэг хүлээдэг хэдий ч, зах зээл дээр валютын ханшийг зориудаар унагаах нөлөөллийг ганц хөрөнгө оруулагч хийх боломжгүй гэж хэн ч маргаж болх юм.
Мөр 32:
1996 он гэхэд Америкийн "[[hedge fund]]" 400 сая ам.долларын Тай батыг зарчихсан байсан{{Fact|article|date=March 2007}}. 1985 оноос 1997 оны 7-р сарын 2 хүртэл доллартай харьцах батын ханшыг 25-аар тогтвортой байлгасан. Батын ханш асар хурдацтуй унан, өртөгийнхөө талыг алдсан. 1998 оны 1-р сар гэхэд батын доллартай харьцах ханш хамгийн багадаа буюу 56-д хүрсэн. Тай хувьцааны зах зээл 1997 онд 75%-иар буурсан. Тайландын хамгийн том санхүүгийн компани [[Finance One]] нуран унасан. 8-р сарын 11-нд [[ОУВС]] Тайландад зориулан 16 тэрбум гаруй долларын аврах багцыг гаргасан. 8- сарын 20-нд ОУВС 3,9 тэрбум долларын өөр нэгэн bailout багцыг батлан гаргасан. 2006 оны 11-р сар гэхэд Тай батын доллартай харьцах ханш нь урьдын адил 36,5-д хүрсэн бөгөөд 2007 оны 5-р сарын байдлаар доллартай харьцах ханш нь бараг 33 болон илүү чангарч ирсэн байна.
 
==Филиппин==
==Филиппини==
[[ФилиппинийФилиппин]]ий [[төв банк]] 1997 оны 5-р сард зээлийн хүүгээ 1.75 хувьд хүргэн өсгөсөн бөгөөд 6-р сарын 19-нд дахин 2 пунктээр өсгөсөн. Тайланд 7-р сарын 2-нд хямралыг эхлүүлсэн. 7-р сарын 3-нд Филиппиний төв банк [[Филиппиний песо|песо]]г хамгаалахын тулд гэнэт зээлийн хүүгээ 15%-аас 24% хүртэл өсгөн, хүчтэй интервенц хийхэд хүрсэн. Песогийн доллартай харьцах ханш хямралын эхэн үед 26-аас эхлэн 2000 онд 38 песод хүрэн, хямрал дуусахад 40 песо болон унасан юм.
 
Филиппиний эдийн засгийн хувьд 2001 оны [[Joseph Estrada|Жозеф Эстрада]]-ын засгийн газраас хийсэн "jueteng" гэх гэмт хэргээс шалтгаалан, PSE-ийн гол индекс, [[PSE Composite Index]]-ыг 1997 онд хамгийн өндөр буюу 3000 пунктээс 1000 пункт хүртэл бууруулсанын хэдий ч, хямралын гүнд ДНБ-ий өсөлт 0.6%-аас 2001 он гэхэд 3% гаруй ДНБ-ий өсөлттэйгээр сэргэж эхэлсэн. Песогийн ханш ам.доллартай харьцах ханш нь 55- болон цаашид унасаар байсан. Жилийн дараа, Эстрада ял шийтгүүлсэн ч, ажлаа орхихоос татгалзсан нь [[EDSA Revolution of 2001|EDSA II]] буюу 2001 оны хувьсгал гарахад хүргэн, түүнийг огцруулан, [[Gloria Macapagal-Arroyo|Глориа Макапагал-Аррои]]-г Филиппиний ерөнхийлчид дэвшүүлсэн. Аррои ерөнхийлөгч байх үедээ Филиппиний песоны ханшийг 50 гаруй хүртэл дээшлүүлсэн, хямралыг дуусгаж чадсан.
"https://mn.wikipedia.org/wiki/1997_оны_Азийн_санхүүгийн_хямрал"-с авсан