Когурё: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 1:
{{Infobox former country
|native_name = {{lang|zh-hant|고구려 (高句麗)}}
|conventional_long_name = КугурёКугүрё
|common_name = КугурёКугүрё
|country = КугурёКугүрё
|era =
|status = вант улс
Мөр 21:
|event2 = [[Куангэту]] вангийн аян дайн
|date_event2 = 391–413 он
|event3 = [[КугурёКугүрё-Сүйн дайн|Сүй улстай дайтсан]]
|date_event3 = 598–614 он
|event4 = [[КугурёКугүрё-Тангийн дайн|Тан улстай дайтсан]]
|date_event4 = 645–668 он
|
Мөр 38:
|
|image_map =History of Korea-476.PNG
|image_map_caption = КугурёгийнКугүрёгийн газар нутаг их тэлсэн 476 он
|
|capital = [[Чулбунь]]<small> (НТӨ 37 – НТ 3)</small><br />[[Күннэ]]<small> (3–427)</small><br />[[Пёнъян]]<small> (427–668)</small>
Мөр 44:
|latd =
|
|common_languages = [[кугурёкугүрё хэл]] <br /> (өвөг [[солонгос хэл]])
|religion = [[буддын шашин|будда]], [[бомбын шашин|бомбо]], <br /> [[күнзийн суртахуун|күнз]], [[бөө мөргөл|бөө]]
|currency =
Мөр 68:
}}
 
'''КугурёКугүрё''' — МЭӨ 37-НТ 668 онд [[Солонгос]], [[Манжуур]]т оршин тогтнож байсан, өвөг солонгос хэлтний '''[[улс]]''' байв.
 
КугурёКугүрё нь [[Солонгосын хойг]]ийн умард хэсэг, [[Манжуур]]ын өмнөд хэсэгт оршин байсан. [[Пүё улс]]ын агь Жүмун [[Чулбунь]]д ирж суугаад КугурёКугүрё улсыг байгуулж [[Тунмён]] ван гэгджээ. Нийслэл [[Күннэ]] нь өнөөгийнхөөр [[Хятад]] улсын [[Гирин]] мужийн [[Жиань]] хотын нутагт байжээ. [[Пэгжэ]], [[Шилла]], КугурёКугүрё гурван улс зэрэгцэн оршсоныг Солонгосын түүхэнд «гурван улсын үе» хэмээдэг. Пэгжэгийн вангийн ураг Кугурёгаас үүссэн домогтой. [[Пёнъян]] 427 оноос КугурёгийнКугүрёгийн нийслэл болсон.
 
КугурёКугүрё хөрш овог аймаг болон хятадын [[Хань улс|Хань]], [[Цао Вэй]], [[Сүй улс|Сүй]], [[Тан улс|Тан]] зэрэг улстай харилцаж, дайтаж байсан. КугурёКугүрё цэрэг зэвсгийн хүчээр Солонгосын нөгөө хоёр улсаас хүчирхэг байсан бөгөөд 5-р зуунд [[Куангэтү]] вангийн үед [[хятан]], [[мохэ]]г түрж газар нутгаа тэлж байв. Дараагийн зуунд дотоодын тэмцэл, гадаадын дайнаас доройтон 668 онд Тан-Шиллагийн холбоот цэрэгт эзлэгдэн мөхжээ.
 
[[Кужусонь|Кужусоний]] дараа тогтсон томоохон улс КугурёгКугүрёг өвөг [[солонгос хэл]]тэн байсан гэдэг. [[Буддын шашин]]д орсон.
 
КугурёгКугүрёг мөхсөний дараа сэргээх оролдлого гарч [[Бохай]], [[Тэбун]], [[Гуулин улс|Гуулин]] (Курё) улс байгуулагджээ.
 
{{Олон нэр
|хэл1 = [[солонгос үсэг|Солонгос үсэг]]
|бичиг1 = 고구려 → ''Goguryeo'' <br> → ''КугурёКугүрё''
|тэмдэглэл = Кирил монгол бичигт ГугурёКугурё, Когурё, Гогурё зэрэг олон янзаар галиглах нь бий. Уг хэл дуудлагыг үндэслэн КугурёКугүрё гэвэл зохино.
}}
 
== Түүх ==
=== НТӨ 1-р зуун: Жүмунгийн домог ===
4-р зууны дурсгал болох [[Куангэтугийн чулуу]]ны бичээс болон [[Самгүгсаги]] түүхэн сударт бичсэнээр КугурёгийнКугүрёгийн анхны ван, өвөг нь [[Жумүн]] байсан гэжээ. Жүмунг [[Пүё улс|Пүё]] улсын ван, түүний хатан нарын хүү гэх ба Жүмунгийн төрсөн эцэг [[Хэмүсу]], төрсөн эх нь [[Юхуа]] гэсэн. Юхуа дагина жирэмсэн болоод лусын эзэн Хэбаг эцэгтээ хөөгдөн Пүёгийн [[ГымуаКымуа]]гийн хатан болсон ажээ.
 
[[Зураг:Goguryeo_moon.jpg|thumb|200px|left|КугурёгийнКугүрёгийн булшнаас олдсон домгийн дүрс Сарны дагина]]
Мөн сурвалжид Жүмун мэргэн харваач болсон ба ГымуагийнКымуагийн бусад хөвүүд атаархан түүнийг хөөсөн гэнэ. Жүмун [[Дорно Пүё]]гоос хөөгдөн дагалдагч нарын хамт [[Чулбунь]]д ирж, нутгийн баян Ёнтабалын охин [[Сусону]]тай гэрлэн КугурёКугүрё улсыг үндэслэн байгуулав. Жүмунгийн анхны эхнэрээс төрсөн [[Юри]] КугурёгийнКугүрёгийн дараагийн ван болж, Сусонугаас төрсөн [[Уньжу]] өмнө зүг одож [[Пэгжэ]] улсыг байгуулсан гэж өгүүлжээ.
 
Жүмун НТӨ 36 онд [[Бирю]], НТӨ 28 онд Умар [[Угжо]]г байлдан дагуулжээ.
 
=== 1-2-р зуун: Төр улсын шинж ===
КугурёКугүрё [[Ялу]], [[Түмэн гол]], Манжуурын өмнөд хэсэг, Солонгосын умард хэсгийн уулархаг нутгаар төвлөж байв. НТ 53-146 онд 93 жил төр барьсан гэх [[КугурёгийнКугүрёгийн Тэжу|Тэжу]] вангийн үед газар нутгаа тэлж аймгийн шинжээс дэвшиж улсын шинжтэй болжээ. Тэжу ван Угжо, [[Тунъе]] зэрэг аймгийг байлдан дагуулсан ба хамтдаа [[Хань улс]]ын Солонгос, [[Ляодун]] дахь [[Лелан]], [[Шюаньтү]] муж рүү довтолж хятадын нөлөөг бууруулжээ.
 
=== 3-4-р зуун: Ялагдал ба сорилт ===
Хань улсыг мөхсөний дараа Солонгос, Ляодун дахь дөрвөн муж нь нэгдсэн удирдлагагүй хувь хувиа сахин сууж байв. КугурёКугүрё 220 онд Хятадад үүсэн байгуулагдсан [[Цао Вэй]] улстай холбоолон Хань улсын дээрх дөрвөн мужийг довтлов. Ляюдунг Вэй улс эзэлж 244 оноос КугурёКугүрё-Вэй хоорондоо байлдахад Вэйн цэрэг КугурёгийнКугүрёгийн нийслэлийг сүйрүүлсэн бөгөөд 259 онд мөн Вэй улсад ихээр цохигдов.
 
[[Зураг:Tbridge10.jpg|thumb|200px|left|Буддын баримал]]
70 жилд КугурёКугүрё Хуанбу дахь нийслэлээ дахин босгож авч Ляодун дахь Лелан, Шюаньтү муж руу дахин довтлосон ба 313 онд сүүлийн үлдэгдлийг бүрэн эзлэж газар нутгаа тэлж, Солонгосын хойгийн умард хэсэг дэх хятадын 400 жилийн оршин тогтнолыг зайлуулав.
 
4-р зуунд өвөг монгол [[сяньби]] хаяа залган оршсон ба 342 онд [[Түрүү Янь]] улсын мужун сяньби цэрэг КугурёгийнКугүрёгийн нийслэлийг довтлон сүйрүүлж, хатад зэрэг 50000 хүн олзлон боолчлож, [[Кугүгуонь]] ван дутаан амь гарав. 346 онд сяньбийн довтолгоонд түрэгдсэн Пүё Солонгос руу ихээр нүүж ирэв. 371 онд Пэгжэгийн [[Кынчугу]] ван Кугүгуонь ванг Чиянгийн тулалдаанд алж, Пёнъянг эзэлжээ.
 
[[Сусүрим]] вангийн ор залгаж төр улс, олон овгийн амар байдлыг эргэн авчрав. Шинэ хууль цааз тогтоож, 372 онд [[буддын шашин|буддын]] шашныг улсын шашин болгон авав. Түүний төр, цэргийн шинэчлэлтийн суурин дээр ач хүү Куангэту КугурёгийнКугүрёгийн газар нутгыг тэлжээ.
 
=== 5-р зуун: Куангэту ба оргил үе ===
[[Зураг:Kevsunblush2.JPG|thumb|200px|КугурёгийнКугүрёгийн вангийн бунхан. [[Күннэ]] (өнөөгийн [[Хятад]], [[Жиань]])]]
391-413 онд төр барьсан [[Куангэту]], түүний хүү [[Чансү]]гийн үед КугурёКугүрё түүхэндээ хамгийн их хүчирхэгжжээ. Куангэту цэргийн хүчээр Солонгос, Манжуур, [[Өвөр Монгол]]д байсан 64 хот балгас, 1400 сууринг байлдан эзэлжээ. Ляодун дахь хятаны [[Хожуу Янь|Хожуу Янийг]] мөхөөж, [[Жужан]]тай байлдаж, Пүёгийн ихэнхийг дагаар оруулж, өвөг тунгус [[Сушэнь|Сушэнийг]] ихээр байлдан дагуулав. Өмнө зүгт Пэгжэ, [[Кая]]г дийлж, Шиллаг хараат болгосон.
 
413-491 онд хаанчилсан Чансү ван 427 онд нийслэлийг Пёнъянд шилжүүлж, соёл эдийн засгийг хөгжүүлэв. Чансү эцгийн адил өвөг монгол, өвөг тунгустай Манжуурт байлдан дийлж байв. Пэгжэ, Шиллагийн газраас ихийг булаан авав. Чансү улсын нэрийг КугурёгоосКугүрёгээс «Курё» болгосон. Гэхдээ өдгөө энэ улсыг хожмын [[Курё]]гоос ялгаж КугурёКугүрё гэдэг. [[Мүнжа]] вангийн үед Пүёг бүрэн байлдан дагуулж Шилла, Пэгжэ, мохэ, хятанд нөлөөтэй байв.
 
=== 6-7-р зуун: Зөрчил, дайн, мөхөл ===
 
КугурёКугүрё 6-р зуунд оргилдоо хүрсэн ч хүчин буурч эхлэв. [[Аньжан]] ван алагдаж, дүү [[Аньвонь]] ор залгав. Дараа нь 8 настай [[Янвонь]] ван болов. КугурёгийнКугүрёгийн дотооддоо тэмцэлдэж байх 550-аад онд умард нутгийн хот балгасыг [[Түрэгийн улс]] довтлон эзэлж байв. Ноёдын тэмцэл өрнөж байхад Пэгжэ, Шилла хоёр холбоолж 551 онд [[Хань мөрөн|Хань мөрний]] хөндийг эзлэн авав. Хятадын [[Сүй улс]]ын газар нутгаа тэлэх бодлогод КугурёКугүрё саад болов. 598 онд КугурёКугүрё [[Ляоши]]г довтолжээ. Сүй улс 612 онд КугурёКугүрё руу 1000 түмэн цэргээр довтолсон боловч КугурёгийнКугүрёгийн [[Ыльжи Мүньдог]] жанжны арганд орж бүх цэрэг нэр хүндээ алдаж олон улсад задарчээ.
 
[[Зураг:History_of_Korea-645.png|thumb|200px|645 он. Тангийн КугурёКугүрё руу довтолсон эхний аян дайн]]
642 онд өөрийг нь алахаас урьтан [[Ёнь Гэсумүнь]] жанжин [[Ённэ]] ванг хороож төр эргүүлэн Ённэгийн үеэлийг [[Пужан]] ван өргөмжлөн өөрөө хөшигний араас төр барив. КугурёКугүрё-Пэгжэ 643 онд холбоолоход 644 онд Тан-Шилла холбоолж КугурёКугүрё эсрэг аян дайн үүсгэж, 645-648 онд жил дараалан Ляодун дахь КугурёгийнКугүрёгийн цайз хэрэм рүү довтлов. [[Тан Тайзун|Тангийн Тайзун]] хаан Сүй улсын [[Сүнгийн Ян|Ян]] хааныг үгүй хийсэн КугурёгКугүрёг эзлэх хүсэл өвөртөлсөн ч амьддаа харж чадалгүй 649 онд нас баржээ. Шилла-Тангийн холбоотон 660 онд Пэгжэг байлдан дагуулж КугурёКугүрё руу илдээ далайв.
 
662 онд ялалт байгуулсан Ёнь Гэсумүнь 666 онд өвчнөөр нас барав. Залгамжлалын төлөө дотоодын тэмцэл явагдаж байсан үе 667 онд Тангийн цэрэг [[Ляо мөрөн|Ляо]] мөрнийг гатлан 668 онд КугурёгийнКугүрёгийн умард хилийн хотуудыг эзлэв. Намар нь Ялу голыг гатлан Шиллагийн хамтаар Пёнъянг бүсэлжээ.
 
[[Ёнь Намсань]] Пужан вангийн хамтаар бууж өгч [[Ёнь Намгёнь]] байлдан тэмцээд эцсийн мөчид амиа хоролжээ. КугурёКугүрё улсын мөхөл энэ байж Тан улс газар нутгийг нь нэгтгэн авчээ. Тан улс [[Шью Рөнгүй]] амбан жанжин томилж, КугурёгийнКугүрёгийн хүн ардаас [[Дотор газар]] луу ажил хийлгэхээр заримыг нүүлгэжээ. Шилла КугурёгийнКугүрёгийн нутгийг эзэрхэхийг хүсч 670-676 онд [[Шилла-Тангийн дайн|Шилла-Тан дайтжээ]]. [[Тэдун гол]]оор хил тогтож КугурёгийнКугүрёгийн өмнөд хагас [[Нэгдсэн Шилла]]гийн харьяанд оров.
 
=== Дахин сэргээх оролдлого ===
668 онд КугурёКугүрё улс эзлэгдэн мөхөхөд ард түмэн Тан-Шиллагийн эсрэг босч КугурёгКугүрёг сэргээн хөдөлгөөн өрнөжээ. Тан Пужан ванг Ляодунгийн мужийн амбан жанжингаар томилоход Пужан Тангийн эсрэг бослогыг дэмжиж буруудаад [[Сычуань]] руу цөлөгдөж нас эцэслэжээ.
 
Хятадад [[Ан Лушаны бослого]] гарахад Пужангийн үр хойч Тан улсаас тусгаарлахаар оролдож байв. КугурёгийнКугүрёгийн жанжин байсан [[Тэ Жу-ён]] хуучин КугурёгийнКугүрёгийн умард нутгийг харьяандаа оруулж Их Жинь улсыг үндэслэсэн нь түүхэнд [[Бохай улс]] (698–926) хэмээн бичигджээ.
 
901 онд Хожуу Шиллагийн эсрэг боссон [[Гүн Е]] жанжин Солонгосын хойгийн төв хэсэгт Хожуу КугурёКугүрё улс буюу [[Тэбун]]г (901–918) үндэслэн ч удалгүй [[Ван Гонь]] төр эргүүлж [[Гуулин улс]]ыг үндэслэжээ. Ван Гонь хуучнаар КугурёКугүрё нутгийн хүн байсан.
 
{{commonscat|Goguryeo}}