|
<big>[[ Image:Greenhouse Effect.svg | thumb | right | 500px | хүлэмжийн нөлөө ]]
'''Хүлэмжийн хий''' нь нарнаас ирж буй цацраг туяаг өөртөө шингээж аван цацруулдаг нэгэн төрлийн агаарын давхарга юм. Энэ үйл явц нь хүлэмжийн нөлөөний гол учир шалтгаан юм. Озон буюу O3O<sup>3</sup>, усны уур, метан, нитро буюу N2ON<sup>2</sup>O,CO2 CO<sup>2</sup> гэсэн хийнүүд нь дэлхийн [http://mn.wikipedia.org/wiki/ [агаар мандал] голчлон]д зонхилох хүлэмжийн хийнүүд юм. Нарны аймаг-ийнаймгийн Сугар, МарсАнгараг гаригууд болон Санчир гаригийн дагуул Титан-ыТитаны агаар мандал нь хүлэмжийн нөлөө явагдаж болох хийг агуулсан байдаг. Хүлэмжийн хий нь дэлхийн температурт ихээр нөлөөлдөг, хүлэмжийн хийгүй байсан бол дэлхийн гадаргын дундаж температур 33°C байх байсан бөгөөд одоо байгаагаас дундажаардунджаар 14°C бага дулаантай байх байжээ.
Аж үйлдвэрийн эрин үеийн эхлэл 1750-1800 оны үед чулуужсан түлж болох нүүрсийг дэлхий даяар хэрэглэж байсан нь агаар мандал дахь (CO2)буюу нүүрс хүчлийн хоёрдогч исэл 280 ppm ээс 397 ppm болоход хүрэгжээ.Хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй агаар мандал дахь (CO2)нь карбон сууртай түлшний шаталт,голчлон мод,нүүрс,шатахуун,болон байгалийн хийн шатаалтаас болон ихэсч байна. ▼
▲Аж үйлдвэрийн эрин үеийн эхлэл 1750-1800 оны үед чулуужсанчулуун түлжнүүрсийг болохтүлш нүүрсийгболгон дэлхий даяар хэрэглэж байсан нь агаар мандал дахь (CO2)CO<sup>2</sup> буюу нүүрс хүчлийннүүрстөрөгчийн хоёрдогчдавхар исэл 280 ppm -ээс 397 ppm болоход хүрэгжээхүргэжээ. Хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэйүүдэлтэйгээр агаар мандал дахь (CO2)CO<sup>2</sup> нь карбон сууртайсуурьтай түлшний шаталт, голчлон мод,нүүрс, шатахуун, болон байгалийн хийн шатаалтаас болон ихэсч байна.
'''Хүлэмжий бус хийнүүд
'''
Агаар мандлын гол бүрэлдэхүүн болох [http://mn.wikipedia.org/ Азот](N2),[http://mn.wikipedia.org/wiki/ хүчилтөрөгч] (O2),[http://mn.wikipedia.org/wiki/ аргон] (Ar) -ууд нь хүлэмжийн хий биш юм.Эдгээр хийнүүд нь хүлэмжийн хий бишийн учир нь молекулууд нь ижил элементийн 2 атом агуулж байгаа нь юм. Тиймээс эдгээр хийнүүд нь бараг л [http://mn.wikipedia.org/ Хэт улаан туяа]-ны нөлөөнд автдаггүй.Бас 2 өөр атомын бүтэц бүхий [http://mn.wikipedia.org/ Молекул]-ын бүтэцтэй нүүрстөрөгчийн исэл (CO)эсвэл устөрөгчийн хлорид(HCI)зэрэг нь хэт улаан туяаг шингээж авдаг хэдийч молекулууд нь агаар мандалд хурдан задардаг учир тэд хүлэмжийн нөлөөнд тодотгох үүрэг гүйцэтгээд байдаггүй.
'''==Дэлхий дахьдэх хүлэмжийн нөлөөнд үүлний үзүүлэх нөлөө '''==▼
Дэлхий дахьдэх хүлэмжийн нөлөөнд нөлөө үзүүлэгчнөлөөлдөг хий бус нөлөөлөгч нь [[үүл ]] юм. Бас л нарны туяаг өөртөө шингээн цацруулдаг нь хүлэмжийн хийтэй адилхан үр дүнг үзүүлдэг. Үүл нь агаар мандалд буй усны дусал болон мөсөн талстууд юм. ▼▲'''Дэлхий дахь хүлэмжийн нөлөөнд үүлний үзүүлэх нөлөө'''
'''==Хүлэмжийн нөлөө явагдахад агаар мандал дахь хийнүүдийн үзүүлж буй нөлөө '''==▼▲Дэлхий дахь хүлэмжийн нөлөөнд нөлөө үзүүлэгч хий бус нөлөөлөгч нь үүл юм.Бас л нарны туяаг өөртөө шингээн цацруулдаг нь хүлэмжийн хийтэй адилхан үр дүнг үзүүлдэг.Үүл нь агаар мандалд буй усны дусал болон мөсөн талстууд юм.
Хий бүр өөр өөрсдийн онгой шинж чанар, хэмжээ , тархалтаараа хүлэнжийнхүлэмжийн нөлөөнд нөлөөлдөг. Бас шууд бус хүчин зүйлүүд ч нөлөөлнө. Жишээлбэл молекулд молекул суурьтай шууд цацраг ялгаруулах метан нь нүүрстөрөгчийн давхар исэлээсислээс даруй 72 дахин хүчирхэгээрхүчирхгээр хүлэмжийн хөлөөгнөлөөг явагдуулдаг. Нөгөө талаас шууд туяа цацруулах метаны нөлөөлөл нь озоныг бүрэлдэхэд дэмжлэг болдог байна. Хэрэв эдгээр хийнүүдийгхийг хүлэмжийн нөлөө явагдахад нөлөөлдөг байдлаар нь дарааллуулахдараалуулах юм бол бид үүнийг олж харна.[[ Image:gas_effect.jpg | frame | center | 500px | хүлэмжийнХүлэмжийн хий ]] ▼
'''Хийнүүдийн==Хийн агаар мандалд оршин тогтнох хугацаа '''==▼▲'''Хүлэмжийн нөлөө явагдахад агаар мандал дахь хийнүүдийн үзүүлж буй нөлөө'''
Усны халуун уур нь агаар мандалд дундажаардунджаар 9 өдөр болдог. Бусад голчлох хүлэмжийн хийнүүдхий нь маш сайн холилдсон учраас агаар мандлаас алга болоход маш олон жил шаардагддаг. Хүлэмжийн хийгхий агаар мандлыг орхидог хугацааг баталгаатай хэлэхэд маш хэцүү. ▼▲Хий бүр өөр өөрсдийн онгой шинж чанар,хэмжээ тархалтаараа хүлэнжийн нөлөөнд нөлөөлдөг. Бас шууд бус хүчин зүйлүүд ч нөлөөлнө.Жишээлбэл молекулд молекул суурьтай шууд цацраг ялгаруулах метан нь нүүрстөрөгчийн давхар исэлээс даруй 72 дахин хүчирхэгээр хүлэмжийн хөлөөг явагдуулдаг.Нөгөө талаас шууд туяа цацруулах метаны нөлөөлөл нь озоныг бүрэлдэхэд дэмжлэг болдог байна.Хэрэв эдгээр хийнүүдийг хүлэмжийн нөлөө явагдахад нөлөөлдөг байдлаар нь дарааллуулах юм бол бид үүнийг олж харна.[[ Image:gas_effect.jpg | frame | center | 500px | хүлэмжийн хий ]]
Нүүрстөрөгчийн давхар исэлийнислийн агаар мандалд оршин тогтнох хугацаа нь тогтворгүй байдаг бөгөөд дундаж тооцоогоор (CO2)CO<sup>2</sup> нь агаар мандлаас бүрэн арилахдааарилтлаа 30-95 жил байдагзарцуулдаг. Энэ тооцоолол нь (CO2) CO<sup>2</sup>-ийн молекулууд нь далайн усанд шингэх, фотоситездфотосинтезид оролцох зэрэг хэд хэдэн үйл явцыг оролцуулан тооцоолсон байна. Ихэвчлэн нийт ялгарч байгаа (CO2) CO<sup>2</sup>-ийн тал хувь нь бүтэн зуунд агаармандлаасагаар мандлаас арилдаг бол 20 хувь нь олон мянган жил агаар мандалд арилалгүй тогтдог. ▼
'''==Дэлхийн дулаарлын идэвхи'''идэвх==▼▲'''Хийнүүдийн агаар мандалд оршин тогтнох хугацаа'''
Дэлхийн дулаарлын идэвхиидэвх нь хүлэмжийн хийн агаар мандалд оршин тогтнох хугацаа болон молекулийнхмолекулын нь чадалаасчадлаас шууд хамааралтай. ▼▲Усны халуун уур нь агаар мандалд дундажаар 9 өдөр болдог. Бусад голчлох хүлэмжийн хийнүүд нь маш сайн холилдсон учраас агаар мандлаас алга болоход маш олон жил шаардагддаг.Хүлэмжийн хийг агаар мандлыг орхидог хугацааг баталгаатай хэлэхэд маш хэцүү.
▲Нүүрстөрөгчийн давхар исэлийн агаар мандалд оршин тогтнох хугацаа нь тогтворгүй байдаг бөгөөд дундаж тооцоогоор (CO2) нь агаар мандлаас бүрэн арилахдаа 30-95 жил байдаг.Энэ тооцоолол нь (CO2) ийн молекулууд нь далайн усанд шингэх, фотоситезд оролцох зэрэг хэд хэдэн үйл явцыг оролцуулан тооцоолсон байна.Ихэвчлэн нийт ялгарч байгаа (CO2) -ийн тал хувь нь бүтэн зуунд агаармандлаас арилдаг бол 20 хувь нь олон мянган жил агаар мандалд арилалгүй тогтдог.
▲'''Дэлхийн дулаарлын идэвхи'''
▲Дэлхийн дулаарлын идэвхи нь хүлэмжийн хийн агаар мандалд оршин тогтнох хугацаа болон молекулийнх нь чадалаас шууд хамааралтай.
[[ Image:GWP.png | | center | 500px | ]]
'''Гадаад холбоос'''
http://en.wikipedia.org/wiki/Greenhouse_gas
http://ru.wikipedia.org/wiki/Парниковые_газы
[[Ангилал:Байгалийн шинжлэх ухаан]]
| 