Орхон гол: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
Added links
Tags: Mobile edit Mobile app edit
Мөр 1:
" "/-
{{Redirect|Орхон}}
{{Инфобокс Гол
| name = Орхон гол
| image_name = Orchon-mongolei.JPG
| image_size =
| image_alt =
| caption = Орхон голын хөндий
| image_map = Selengerivermap.png
| map_size =
| map_alt =
| map_caption =
| origin = [[Суварга хайрхан уул]], [[Хангайн нуруу]]
| mouth = [[Сэлэнгэ мөрөн]] → [[Ангар]] → [[Енисей мөрөн]] → [[Умард мөсөн далай]]
| basin_countries = {{MGL}}
| location = {{flag|Архангай}}<br />{{flag|Булган}}<br />{{flag|Сэлэнгэ}}
| progression =
| length = 1,124 км
| elevation =
| mouth_elevation =
| discharge = -дундаж 66 м³/с<br />-хамгийн их 190.2 м³/с, 7 сар<br /> -хамгийн бага 0.5 м³/с, 2 сар
| watershed = 132,835 км²
| river_system =
| left_tribs = [[Тамир гол]]
| right_tribs = [[Туул гол]], [[Хараа гол]]
}}
'''Орхон''' ([[худам монголоор]] [[Зураг:Orqun Orqon.png]] ''орхон'') гол нь [[Монгол улс|Монголын]] хамгийн урт гол.
 
[[Хангайн нуруу]]ны [[Суварга хайрхан]] уулаас эх авч 1124 км урсаад [[Сэлэнгэ мөрөн|Сэлэнгэ мөрний]] баруун талд [[Сүхбаатар хот]]ын дэргэд нийлдэг хамгийн том цутгал нь юм. Усаа цуглуулах талбай нь 132,835 км² бөгөөд энэ нь Сэлэнгийн манай нутагт дахь усаа цуглуулах талбайн 47% болно. Орхон голын эхний хэсгийг Хангайн нурууны [[Байгалийн цогцолборт газар]]т багтаасан.
 
Орхон эхний хэсэгтээ [[Улиастай гол]], [[Цагаан Гүүт гол]], [[Тонгорог гол]], [[Цагаан гол]], [[Улаан гол]] зэрэг олон голуудыг нийлүүлж авдаг. Мөн жаахан доошлоод зүүн талаасаа [[Тамир гол]], [[Хавчуу гол]], баруун гараасаа [[Нарийн гол]] (Хөгшин Орхон), [[Туул гол]], [[Хараа гол]], [[Ерөө гол]], [[Шарын гол]] зэрэг олон голыг нийлүүлдэг.
 
Эх хэсэгтээ уулархаг газраар урсдаг, хөндийдөө хүрмэн чулуун гүн хавцалтай, адаг хэсэгтээ их өргөн болдог. Туул гол нийлсний дараа Орхон гол нь олон салаа болж урсдаг, Голын өргөн нь ихэссээр 150 м хүрнэ. [[Ерөө гол]] нийлснээс хойш усны түвшин нь хурдан дээшилдэг. [[Орхоны хөндий]] нь нугатай, тариалангийн ихээхэн талбайтай. [[Эрдэнэ-Зуу хийд|Эрдэнэ-Зуу]] ([[Өвөрхангай]]) орчимд Орхоны усыг усжуулалтад ашигладаг. Энд 8150 га талбайг услах чадалтай. [[Услалтын системийн суваг]] байдаг. Суваг дээр 528 квт чадалтай [[усан цахилгаан станц]] бий. Энэ бол манай улсын анхны [[усан цахилгаан станц]] юм. Орхон голыг Туулын адаг хүртэл усан замд ашиглаж болно гэж үздэг. Хөндий нь их өргөсч 10 км, голын өргөн нь 250 м, усны гүн нь 3.5 м, урсгалын хурд нь 2.5 м/с хүрнэ. Усны сүлжээний нягтшил нь 0.08 км/км.
 
Орхон гол 11-р сард хадаалж 130 орчим хоног хөлдүү байна. Гүн нь 3.5 м, урсгалын хурд нь 2.5 м/с хүрнэ. Орхоны адаг нь ([[Сүхбаатар хот]]ын орчимд) 602 м өндөрт байдаг. Адаг хавьдаа усны дундаж урсан өнгөрөлт нь 116 м³/с, урсацын модуль 0.76 л/с.км болдог. Усжуулахад ашигладаг. Орхонд зэвэг, цурхай, булуу цагаан, алгана, гутаар зэрэг загас бий. Орхон гол нь XVIII эууны "[[Халх журам]]" хуулиар хүрээний орчмоос амьтан агнахыг хориглосон газрыг цаад хил бож байв.
 
==Түүхийн баримтууд==