Буддын шашин: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 14:
Буддын шашин нь [[Ази]] тив, түүний дорно дахинаа үүсэж, дэлгэрэн тархаж [[дэлхий]]н энэ бүс нутгийн хүн ардын соёл иргэншлийн үндэс болон хөгжиж иржээ.
Буддын шашныг үндэслэгч [[Сиддарта Гаутама]] нь түүхт бие хүн байсан бөгөөд [[эртний Энэтхэг]] орны умар зүгт орших [[Шагж ван]]гийн мэдлийн нутагт буюу одоогийн [[Балба|Балбын]] [[Лүмбини]]д хаан хөвгүүн болж мэндэлсэн гэж эртний түүх шаштирт тэмдэглэгдсэн байдаг. Тэрээр 29 нас хүртлээ хааны ордонд амьдран эхнэр хүүхэдтэй болсон хойноо амьдралыг судлах зорилго тавьжээ. Ийнхүү ордноос гарч 6 жил ууланд суун даяан хийн гэгээрч, [[
Ийнхүү [[Буддын гүн ухаан]] нь дэлхийн анхдагч [[гүн ухаан]] гэж зүй ёсоор тооцогддог бөгөөд философын олон урсгалын дэвсгэр болсон гэж үзэгддэг. Өнөө үед буддын шашин болон түүний гүн ухааны онолыг [[Ази]] тивийн олонхи орон, тухайлбал, [[Энэтхэг]], [[Балба]], [[Хятад]], [[Бутан]], [[Шри Ланка]], [[Бирм]], [[Лаос]], [[Тайланд]], [[Камбож]], [[Вьетнам]], [[Сингапур]], [[Монгол]], [[Япон]], [[Солонгос]] зэрэг орны ард түмэн даган биширдгээс гадна сүүлийн жилүүдэд өрнөдийн орнуудад, тухайлбал, [[АНУ]], [[Их Британи]], [[Франц]], [[Итали]], [[Голланд]] зэрэг орнуудад буддын судлал идэвхтэй явагдан даган бишрэгчдийн тоо ч нэмэгдсээр байна.
=== Буддын шашин Монголд ===
Буддын шашин Монголын газар нутагт анх [[НТӨ 3-р зуун|НТӨ 3-]][[НТӨ 2-р зуун|2-р зуунд]] орж ирсэн тухай
Монголын нэгдсэн их гүрний үе буюу [[1182]]-[[1270]] онуудад анх буддын гүн ухааны зохиолуудыг эх хэлнээ орчуулах ажил эхэлсэн гэж тэмдэглэгдсэн байдаг. Үүнд сэтгэгч [[Саж Бандид Гунгаажалцан]] ([[1182]]-[[1251]]) [[Сахъяа ёс|Сахъяа ёсны]] номлолын судраас монгол хэлнээ хөрвүүлж байсан гэдэг. Энэ үеийн сэтгэгчид тухайлбал [[Чойжи-Одсэр]] ([[1214]]-[[1294]]), [[Дарамбал]] ([[1268]]-[[1283]]), [[Содномгалсан]] ([[1230]]-[[1296]]), [[Ролбийдорж]] ([[1340]]-[[1383]]) нарын [[Их хөлгөн]] судрын орчуулга болон тэдний өөрсдийн бичсэн тайлбар судрууд үе дамжин судлагдсаар байна. Сэтгэгч [[Чойжи-Одсэр]] гэхэд л [[7-р зуун]]ы үеийн [[Эртний Энэтхэг|Энэтхэгийн]] сэтгэгч [[
Их орчуулагч [[Сэсрэв Сэнгэ]] Буддын сургааль "[[Алтангэрэл (судар)|Алтангэрэл]]" хэмээх судрыг [[1328]] онд орчуулсан байдаг.
[[14-р зуун]]ы сүүл гэхэд Будон Ренчиндэв гэдэг хүн алдарт "[[Ганжуур]]", "[[Данжуур]]"-ыг бүрэн эхээр нь цуглуулан Монголд оруулж ирсэн бөгөөд [[Лигдэн хаан]]ы ([[1592]]-[[1636]]) үед бүрэн орчуулж дууссан байна.
Буддын гүн ухаан нь ийнхүү үе дамжин судлагдсаар 14-р зууны сүүл гэхэд гүн ухааны их хөлгөн судрууд бараг орчуулагдаж дууссан байна.
Буддын гүн ухаан бүр [[Хүннү]]гийн үе буюу нийтийн тооллын өмнөх Монголд дэлгэрснээс хойш хөгжлийн 3 үе туулсан гэж үздэг. [[17-р зуун]]ы үед амьдарч байсан Монголын Сүмбэ Хамба Ишбалжирын "[[Пагсам Чонсон]]" хэмээх бүтээл мөн [[Зава Дамдин]] гавжийн "Алтан Дэвтэр" хэмээх алдарт судруудад бичсэнээр энэ нь Буддизмын түрүү дэлгэрэлтийн үе гэж үздэг. Тухайлбал [[Нирун улс]]ын үед Буддын шашин нь төрийн шашин байжээ.
Буддын шашны Монгол дахь дунд дэлгэрэлтийн үе буюу [[13-р зуун|13-]][[14-р зуун]]ы үе, тухайлбал, [[Юань гүрэн|Юань гүрний]] үед мөн төрийн шашны хэмжээнд хүрч тэр цагийн сор болсон Чойжи-Одсэр, Шаравсэнгэ тэргүүтэй нэрт эрдэмтэд төрөн гарч буддын гүн ухааны олон арван бүтээлээ туурвисан байдгаас "[[Буддизмын хос ёсны зарчим]]" хэмээх номлол нь тухайн үеийн монгол төрийн үндэс болж байсан байдаг.
Буддизмын хожуу дэлгэрэлтийн үе буюу [[16-р зуун]]аас хойш үед [[Төвд|Төвөд]] орноос Зонхавын буюу [[шарын шашин|шарын шашны]] хэлбэрээр орж ирсэн байна. [[1570]]-аад онд [[Түмэд]]ийн [[Алтан хан]] "[[Далай Лам]]" хэмээх цол буй болгон шарын шашныг төрийн шашин болгосноос хойш эдүгээ хүртэл 200 гаруй монголын сэтгэгчид Буддын гүн ухааныг судлан хөгжүүлж олон зуун судар ном туурвин бүтээжээ.
== Сургааль ==
| |||