Өлгий сум: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 1:
'''Өлгий''' нь [[Увс]] [[Аймаг|аймгийн]] [[сум]] юм. Баруун талаараа [[Өмнөговь сум]], зүүн талаараа [[Наранбулаг сум]], өмнө талаараа ховд[[Ховд]] аймгийн мянгад[[Мянгад сум|Мянгад]], дөргөн[[Дөргөн сумуудтайсум]]дтай хилэлдэгхиллэдэг. Тус сумын засаг дарга нь Д.Ванчинхүү. [[Улаанбаатар]] хотоос 1500 км зайтай юм.
 
==Байгалийн үзэсгэлэнт газрууд==
Áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðóóä
Өгөөмөрийн хөх үзүүрийн бичигт хаднууд
 
===Өгөөмөрийн хөх үзүүрийн бичигт хаднууд===
Өгөөмөрийн хөх үзүүр хэмээх бичигт уул хад нь эрт дээр үед Өгөөмөр гэдэг нэрийг авснаар өвөг дээдсийг бурхан болоход нь нутаглуулж байдаг газар юм. Дээр үед хятадын хар цэрэгүүдцэргүүд нутаг буцаж яваад гэдэсний хижиг өвчин тусаж хиарч байхад, нэг шинжээчийг энэ өвчнийг эдгээх Мөнхийнмөнхийн ус рашаанийграшааныг шинжиж ир гэхэд уг шинжээч нь Өгөөмөрийн хар уулан дээр гарч харахад баруун хойд зүгт өндөр уулын өвөрт гал шатаж харагдсан гэдэг. Тэр галыг чиглэн очиход уулын орой дээр гэр шиг хадан агуйд рашаан ус байсныг авч иржавчирч цэргүүдэд өгөхөд уг өвчин эдгэрсэн. Энэ тухайгаа Хятад цэргүүд магтаж бичсэн хадны бичиг юм.
 
Баян булгын===Баянбулагийн амны Сэнж цохио цахир хад ===
Өгөөмөрийн хөх үзүүр хэмээх бичигт уул хад нь эрт дээр үед Өгөөмөр гэдэг нэрийг авснаар өвөг дээдсийг бурхан болоход нь нутаглуулж байдаг газар юм. Дээр үед хятадын хар цэрэгүүд нутаг буцаж яваад гэдэсний хижиг өвчин тусаж хиарч байхад нэг шинжээчийг энэ өвчнийг эдгээх Мөнхийн ус рашаанийг шинжиж ир гэхэд уг шинжээч нь Өгөөмөрийн хар уулан дээр гарч харахад баруун хойд зүгт өндөр уулын өвөрт гал шатаж харагдсан гэдэг.Тэр галыг чиглэн очиход уулын орой дээр гэр шиг хадан агуйд рашаан ус байсныг авч ирж цэргүүдэд өгөхөд уг өвчин эдгэрсэн. Энэ тухайгаа Хятад цэргүүд магтаж бичсэн хадны бичиг юм.
Баян булгын амны Сэнж цохио цахир хад
 
Увс аймгийн өлгий сумын нутаг Энэ хад нь байгалийн нэгэн өвөрмөц тогтоцтой уул хад юм. Энэ хад нь байгалийнБайгалийн нар салхинд идэгдэж хэдийсэнж иймхэлбэртэй болсон ч одоог хүртэл байгалийн энэ төрхөө алдалгүй оршин тогтонож ирсэнболжээ. Сэнж цахир нь эргэн тойрондоо Гозгор цахир , Зэл цахир , Үүдэн цахир , Авдар цахир зэрэг цахир уулсуудааруулсаар хүрээлэгдэн оршино. Энэ хад уул нь жилийн дөрвөн улиралд нутгийн мал бэлчээрлэдэг амтлаг сорлог өвстөй Аялал жуулчлалын бүс нутагт оруулахад тохиромжтой газар юм.
 
===Рашаантын рашаан===
Увс аймгийн Өлгий сумын нутагт бий.Энэ рашааныг Хятадын хар цэргүүд манай нутагт дайтаж яваад буцаж явах замд гэдэсний хижиг өвчинд нэрвэгдэж нэгэн шинжээчээ Өгөөмөрийн хар уулан дээр шөнө гарахад хойд зүгт өндөр уулын өвөрт гал харснаар очиж үзэхэд рашаан уснь байсныгдээрх авчхятад иржцэргүүдийн цэргүүдийгдомогтой эдгээсэн түүхтэй гэдэгхолбоотой. ЭнэДалайн тухайгаатүвшнээс 200дээш жилийн1994 өмнөм рашааныөндөр орчмын хадан дээр Хятад ,Манж бичгээр баярлаж бахдан магтаж бичсэн байдаг. .Чүрчгэр хэмээх уул нь далайн түвшинээс дээш 1994м өндөрт оршдог энэ уулын оройд оройн хадны нүхэн агуйд Тогоо хэлбэрт хаданд тогтсон байдаг. Энэ рашааныг авч уухад хад хясааг туулан маш хэцүү бэрх замаар явж очдог . Энэхүү замыг туулж очиход хүний хамаг муу энерги арилажарилж, рашаан дээр очиход ямарчямар ч муу энергигүй болж хүрдэг гэж нутгийн хөгшид ярьдаг. Рашаантын рашаан нь өлгийӨлгий сумын төвөөс 15 км оршдогоршино. Энэхүү рашаан нь биеийнэлэг, доторцөс, эрхтэндходоод, сайнзүрх болон Ж.нь Элэг ,Цөс,Шар,Ходоод ,Зүрх, Хэрэх,Эмэгтэйэмэгтэй хүний савны өвчинд ууж хэрэглэхэд сайн гэж Оросын судалгааны экспедизэкспедиц илэрүүлжтодорхойлон, хадан дээр цэнхэр будгаар бичсэн байдаг. Энэ рашааныг шинжилсэн орос эмэгтэй рашааны тогоонд сууж бузарласанаасбузарласнаас болж нас баржбарсан гэгддэг бөгөөд үүнээс болж дээрхиуг рашаан ширгэж 30-аад жилийнжил дарааширгэсэн гарчбайж одоогхүртэлХовдынбайгаад Мянгадэргэн гарч, Увсынөдгөө Өлгийойр , Өмнөговь сумынорчмын иргэд эмчилгээ сувилгаандаа хэрэглэж ирсэнбайна.
 
;Рашаан дээрх хадны хятад бичгүүд
Тайлбар
 
Рашааны хадан дээрх тод монгол бичиг
 
Рашааны хадан дээрх хятад бичиг
Увс аймгийн Өлгий сумын нутагт бий.Энэ рашааныг Хятадын хар цэргүүд манай нутагт дайтаж яваад буцаж явах замд гэдэсний хижиг өвчинд нэрвэгдэж нэгэн шинжээчээ Өгөөмөрийн хар уулан дээр шөнө гарахад хойд зүгт өндөр уулын өвөрт гал харснаар очиж үзэхэд рашаан ус байсныг авч ирж цэргүүдийг эдгээсэн түүхтэй гэдэг. Энэ тухайгаа 200 жилийн өмнө рашааны орчмын хадан дээр Хятад ,Манж бичгээр баярлаж бахдан магтаж бичсэн байдаг. .Чүрчгэр хэмээх уул нь далайн түвшинээс дээш 1994м өндөрт оршдог энэ уулын оройд хадны нүхэн агуйд Тогоо хэлбэрт хаданд тогтсон байдаг. Энэ рашааныг авч уухад хад хясааг туулан маш хэцүү бэрх замаар явж очдог . Энэхүү замыг туулж очиход хүний хамаг муу энерги арилаж рашаан дээр очиход ямарч муу энергигүй болж хүрдэг гэж нутгийн хөгшид ярьдаг. Рашаантын рашаан нь өлгий сумын төвөөс 15 км оршдог. Энэхүү рашаан нь биеийн дотор эрхтэнд сайн Ж.нь Элэг ,Цөс,Шар,Ходоод ,Зүрх, Хэрэх,Эмэгтэй хүний савны өвчинд ууж хэрэглэхэд сайн гэж Оросын судалгааны экспедиз илэрүүлж хадан дээр цэнхэр будгаар бичсэн байдаг. Энэ рашааныг шинжилсэн орос эмэгтэй рашааны тогоонд сууж бузарласанаас болж нас барж үүнээс болж дээрхи рашаан ширгэж 30-аад жилийн дараа гарч одоогхүртэлХовдын Мянгад , Увсын Өлгий , Өмнөговь сумын иргэд эмчилгээ сувилгаандаа хэрэглэж ирсэн
 
 
Рашаан дээрх хадны хятад бичгүүд
 
 
Хятад бичгийг монголчилвоос
1.Орчин тойронд эрүүл мэндийг өршөөтүгэй
2.Надад заяа буян эрүүл мэндийг хайрлагтун
3.орой дээр чинь гарч рашаанаас чинь ууяа
Оргилийн чинь өндөр утай-шангаас өөр үгүй
Энэ газраас хоёр удаа дайнд явахдаа ийм сайхан газрыг үзэж сэтгэл минь баясаад үүнийг бичвэй “Ба – хан – аа” хэмээн гарынхаа үсгийг зуржээ.
4. “Тэнгэрээс өршөөсөн рашаан үүнээс уухуйяа унд эдэлсэнтэй адил миний эрүүл мэнд улам улмаар нэмэгдэж байна. Даяанчын энэ ууланд Аминдаваа бурхан рашааны дүрээр судсаар үлджээ. Цэцэг навч өмс ургамлын чинь үзэсгэлэн Диваажинтай адил сонин гайхамшигт галуу шувууд төрлөх ёсоо дагаж огторгуйд үелэн нисдэгийн адил энэ газрын жигүүртэн шувууд хүртэл журмыг дагаж нисэх нь сонин. Дайнд явах замын далимд ирж бурханы рашаан үүнээс хүртэж сонирховой. Өлзий хутагын насан сүүдэр нэмэх тэнгэр тэтгэсэн хааны 19-р он” хэмээжээ.
5.” Эзэний зарлигаар гурван зэрэг нэмсэн гавъяагаа нэгэн удаа тэмдэглүүлсэн 8-р зэргийн бичээч Галдан- Ба Ханаа би бээр цэрэг дайны ажилаар хоёр дахь явалтаараа үүнийг өвсөний шүүдэр унахаас хоёр хоногийн өмнө бичвэй. Би бичгийн эрдэмээр мөхөс тул уншигч олон өршөөн соёрхмуй” гэжээ
6.”Шинэ жилийн баярыг үйлдэхүйн дор Гэгээн гэрэлт замд орлоо. Шас-Си нутгийн муу шавь мөргөлийн ёсоор энд ирлээ. Намайг дагуулан ирсэн ... Бийр бэхээр би энэ учирыг түмэн жилийн дурсгал болгож бичвэй” Чин улсын төр гэрэл хааны... он (Оны тоо үсэг Балархай болжээ) Ван-ка Ший – Дун хэмээжээ
 
Тэмээн хоншоор
 
Тэмээн хэлбэрт тогтсон уул хад
 
Увс аймгийн Өлгий сумын баруун улааны ууланд Тэмээн хоншоор гэдэг асар том чулуун тогтоц байдаг. Энэ нь Хүрэмтийн хөндийн эхэн бургастайн эхэн рүү давах давааны хойд талд Оцойж суусан орой буур шиг,Үлгэр домогт гардаг усаа ууж эвэрээ хүлээсэн тэмээ шиг харагдах нь байгаль дэлхий бидэнд сонин сайхан гайхамшигаа үлдээсэн гэж хэлж болно. Энэ үзэсгэлэнт тогтоц нь аялал жуулчдын сонирхолыг татаж чадахуйц өвөрмөц онцлог бүхий гайхамшигт байгаль юм.
Сондуултын голын дээд рашаан
 
Сондуултын голын дээд рашааны бургас
 
 
Увс аймгийн Өлгийн сумын төвөөс 14км баруун улааны ууланд . Ятгар уулын баруун өвөр Даяанчын агуйн урд өвөрт цохио хадан дундаас гарч Хүний бие эрхэтний дүрс бүхий олон хэлбэрийн хаднаас урсан гардаг өвөрмөц тогтоцтой олон төрлийн рашаан бий. Үүнд хүний хөмсөгтөй хоёр нүд шиг хэлбэртэй хаданд тогтсон рашааныг нүдэнд түрхэж ,угааж ,уудаг нүдний хараа нүдний өвчинд хэрэглэдэг. Хүний ходоод хэлбэртэй хаданд тогтсон рашааныг зуны улиралд дотор нь живэртэй шоргоолж маягын өт хорхойтой эдгээр амьтадтай нь хамт рашаалж уухад элэг цөс ходоодонд маш сайн . Эхийн умай шиг хадны нүхнээс ундарч гардаг рашааныг эмэгтэй хүний сав ,дотор эрхтний өвчинд маш сайн гэж хэрэглэдэг . Мөн хүний бөөр хэлбэртэй хоёр бөөрөг хадан доороос гардаг рашааныг бөөр , царцагийн өвчинд хэрэглэдэг. Энэ рашаан нь олон төрлийн микро элменттэй Жанчивлангын рашаанаас дутахааргүй гэж эрдэмтэд тогтоосон байдаг.
Рашааныг хэрэглэх арга: Зуны дэлгэр сайхан цагт буюу 08 сарын 01-нээс 09 сарын 01-ны хооронд гэр орон байртай очиж 7 хоногийн хугацаагаар тавлаж уугаад биеэ дулаан байлгаж хонины мах хэрэглэж 7 хоног рашааны цээр дэглэмийг хатуу барьж цагаан идээ хэрэглэхгүй байна, Дээрхи гамыг сайн барьвал энэ рашааны үйлчилгээ сайн болой энэ рашааныг уусан хүн гурван жил тасралтгүй уувал тухайн өвчиныг бүрэн илааршуулж чадна.
 
Даяаны агуй
 
 
Агуй дотроос авсан зураг
 
Хятад бичгийг монголчилвоос:
1. "Орчин тойронд эрүүл мэндийг өршөөтүгэй
2. Надад заяа буян эрүүл мэндийг хайрлагтун
3.орой Орой дээр чинь гарч рашаанаас чинь ууяаууя
Оргилийн Оргилын чинь өндөр утай-шангаас өөр үгүй
Энэ газраас хоёр удаа дайнд явахдаа ийм сайхан газрыг үзэж сэтгэл минь баясаад үүнийг бичвэй. “Ба – хан – аа” хэмээн гарынхаа үсгийг зуржээ.Ба–хан–аа”
 
4. “Тэнгэрээс өршөөсөн рашаан үүнээс уухуйяа унд эдэлсэнтэй адил миний эрүүл мэнд улам улмаар нэмэгдэж байна. ДаяанчынДаяанчийн энэ ууланд Аминдаваа бурхан рашааны дүрээр судсаар үлджээ. Цэцэг навч өмс ургамлын чинь үзэсгэлэн Диваажинтай адил сонин. гайхамшигтГайхамшигт галуу шувууд төрлөхтөрөлх ёсоо дагаж огторгуйд үелэн нисдэгийннисдгийн адил, энэ газрын жигүүртэн шувууд хүртэл журмыг дагаж нисэх нь сонин. Дайнд явах замын далимд ирж бурханы рашаан үүнээс хүртэж сонирховойсонирхвой. Өлзий хутагынхутгийн насан сүүдэр нэмэх тэнгэрТэнгэр тэтгэсэн хааны 19-р он” хэмээжээ.
 
5.” Эзэний ”Эзний зарлигаар гурван зэрэг нэмсэн гавъяагаагавьяагаа нэгэн удаа тэмдэглүүлсэн 8-р зэргийн бичээч Галдан- Ба Ханаа би бээр цэрэг дайны ажилааражлаар хоёр дахь явалтаараа үүнийг өвсөнийөвсний шүүдэр унахаас хоёр хоногийн өмнө бичвэй. Би бичгийн эрдэмээрэрдмээр мөхөс тул уншигч олон өршөөн соёрхмуй” гэжээ
 
6. ”Шинэ жилийн баярыг үйлдэхүйн дор Гэгээн гэрэлт замд орлоо. Шас-СиШаньси нутгийн муу шавь мөргөлийн ёсоор энд ирлээ. Намайг дагуулан ирсэн ... Бийр бэхээр би энэ учирыгучрыг түмэн жилийн дурсгал болгож бичвэй”бичвэй. ЧинЧинь улсын төрТөр гэрэл хааны ... он (Оны тоо үсэг Балархайбалархай болжээ) Ван-ка Ший – Дун хэмээжээШий–Дун"
 
===Тэмээн хоншоор ===
Агуйн гаднаас авсан зураг
 
Увс аймгийн Өлгий сумын баруунБаруун улааны ууланд Тэмээн хоншоор гэдэг асар том чулуун тогтоц байдаг. Энэ нь Хүрэмтийн хөндийн эхэн, бургастайнБургастайн эхэн рүү давах давааны хойд талд Оцойжоцойж суусан орой буур шиг,Үлгэр үлгэр домогт гардаг, усаа ууж эвэрэээврээ хүлээсэн тэмээ шиг харагдах нь байгаль дэлхий бидэнд сонин сайхан гайхамшигаа үлдээсэн гэж хэлж болно. Энэ үзэсгэлэнт тогтоц нь аялал жуулчдын сонирхолыг татаж чадахуйц өвөрмөц онцлог бүхий гайхамшигт байгаль юмхарагдана.
 
===Сондуултын голын дээд рашаан ===
Увс аймгийн Өлгий сумын баруун улаанд Ятгар уулын баруун ээмд яргайтай тагийн эхэнд байдаг. Энэ Агуйн өндөр нь 8м , өргөн нь 4м , Урт нь 10м том агуй бий Агуй дотор дээр үед даяанч лам нар ном бясалгаж зул хүж барьж байсан гэдэг.Үнэхээрийн зул барьж байсан гэмээр хадны нүх ч бий . Мөн дээр үеэс хойш нутгийн иргэд цаг хүндэрсэн жил цөөн тооны малаа өвөлжүүлж онд мэнд оруулж ирсэн энэ агуйд 100гаруй тооны бог чөлөөтөй багтах том агуй юм. Одоо агуй дотор малын хэвтэр өтгө бууцтай болсон байна. Энэ агуйг ашиглан байгалийн үзэсгэлэн ан амьтан, рашаан сувилалийг ашиглан аялал жуулчилалын бүс нутаг байгуулах боломж нөхцөл бүрэн бий
 
УвсСумын аймгийнтөвөөс Өлгийн14 сумынкм төвөөсзайд, 14км баруунБаруун улааны ууланд . Ятгар уулын баруун өвөр ДаяанчынДаяанчийн агуйн урд өвөрт цохио хадан дундаас гарч, Хүнийхүний бие эрхэтнийэрхтний дүрс бүхий олон хэлбэрийн хаднаас урсан гардаг өвөрмөц тогтоцтой олон төрлийн рашаан бий. Үүнд хүний хөмсөгтөй хоёр нүд шиг хэлбэртэй хаданд тогтсон рашааныг нүдэнд түрхэж, угааж,угааж ,уудаг. нүдний хараа нүднийНүдний өвчинд хэрэглэдэг. Хүний ходоод хэлбэртэй хаданд тогтсон рашаан рашааныгнь зуны улиралд дотор нь живэртэй шоргоолж маягынмаягийн өт хорхойтой эдгээр амьтадтай нь хамт рашаалж уухадбөгөөд элэг цөс ходоодонд маш сайн гэдэг. Эхийн умай шиг хадны нүхнээс ундарч гардаг рашааныг эмэгтэй хүний сав, ,дотор эрхтний өвчинд маш сайн гэж хэрэглэдэг . Мөн хүний бөөр хэлбэртэй хоёр бөөрөг хадан доороос гардаг рашааныг бөөр , царцагийн өвчинд хэрэглэдэг. Энэ рашаан нь олон төрлийн микро элменттэй Жанчивлангын рашаанаас дутахааргүй гэж эрдэмтэд тогтоосон байдаг.
 
===Даяанчийн агуй===
Мөнгө авахаар ухаж, түнхсэн байдал
 
Увс аймгийн Өлгий сумын баруунБаруун улаанд, Ятгар уулын баруун ээмд яргайтайЯргайтай тагийн эхэнд байдаг. Энэ Агуйнагуйн өндөр нь 8 м, өргөн нь 4 м, Уртурт нь 10м10 том агуй бийм. Агуй дотор дээр үед даяанч лам нар ном бясалгаж, зул хүж барьж байсан гэдэг. Үнэхээрийн зул барьж байсан гэмээр хадны нүх ч бий . Мөн дээр үеэс хойш нутгийн иргэд цаг хүндэрсэн жил цөөн тооны малаа өвөлжүүлж онд мэнд оруулж ирсэн энэ агуйд 100гаруй100 гаруй тооны бог чөлөөтөй багтах том агуй юм. Одоо агуй дотор малын хэвтэр өтгөөтөг бууцтай болсон байна. Энэ агуйг ашиглан байгалийн үзэсгэлэн ан амьтан, рашаан сувилалийг ашиглан аялал жуулчилалын бүс нутаг байгуулах боломж нөхцөл бүрэн бий
 
===Мөнгөтийн уул===
УвсСумын аймгийнтөвөөс Өлгий16 сумааскм 16кмзайд байдаг. Монголчууд манжМанж чинЧинь улсын дарлалд байх үед гэнэ энэ газар хятад худалдаачид пүүс барьж арилжаа наймаагаа явуулдаг байжээ. Гэтэл гай гарч монголчууд бослого гаргаж, манжийнМанжийн сайд амбан, худалдаачид сандралдаж гэнэ Учир нь тэд нар, нэг том тогойтогоо дүүрэхүйц хэмжээний мөнгөн гулдмайтай байсан . түүнийгээбайсныгаа авч явж чадахгүйд хүрчхүрээд, маш том, хөөтөйхөөтэй хар тогоонд хийж, дахин нэг тогоогоор хөмрөн том хадан доор булжээбулсан гэдэг. Ингэж булахдаа баруун зүгээс мухар хар бух унасан хүн ирж авна гэж шившлэг уншаад хийсэн гэдэгаж./одоо үед бол машин техниктэй хүн ирж авна гэсэнтүүхтэй гэнэ/ Тэр цагаас хойш тэр уулыг мөнгөтынМөнгөтийн уул хэмээн нэрийдэх болжээ. Та бүхэнд сонирхуулахад тэрТэр хадан дороос мөнгийг авах гэж олон хүн оролдож ухаж түнхсэн боловч мөнгөнд дөхөөд ирхээрирэхээр мөнгө дарсан хад доош суунасуун дардаг ажээ. Тэр хүрэм нь мөнгөтийн уулийн аманд байдаг юм.
 
[[Ангилал:Увс аймгийн сумд]]