Сүбэдэй баатар: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
б new
No edit summary
Мөр 1:
{{Инфобокс хувь хүн
[[Зураг:Subudei.jpg‎|thumb|200px|Сүбээдэй баатрын тухай Мин улсын үед зурсан хятад зураг
| нэр = Урианхай Жарчиудайн Сүбээдэй баатар
'''Уугуул нэр''' ''Sübügätäi''
| зураг =
| зурагны_дэвсгэр_тайлбар =
| тайлбар =
| төрсөн_огноо = 1176 он
| төрсөн_газар = [[Хамаг Монгол|Хамаг Монголын ханлиг]], Бурхан халдун уул
| нас_барсан_огноо = 1248 он
| нас_барсан_газар = [[Их Монгол улс]], Туул голын сав газар дахь өргөөндөө
| үндэстэн = [[Монгол үндэстэн|Монгол]], [[Урианхай]] аймгийн '''Жарчиуд''' овгийн хүн
| бусад_нэр = өрлөг баатар, мянганы ноён
| алдаршсан_хувь_нэмэр = '''төмөр тэрэгт Сүбээдэй баатар'''
| ажил_мэргэжил = цэргийн ноён
}}
 
'''Сүбээдэй''' (Уйгуржин Монголоор: ''Sübügätäi'', ''Sübü'ätäi'';Латин бичиглэл: ''Subetei, Subetai, Subotai, Tsubotai, Tsubodai, Tsubetei, Tsubatai'' Уйгуржин Монгол бичгээр: ''Sübügätäi, Sübü'ätäi'' Орчин цагийн Монгол хэлэнд: ''Сүбээдэй'', Дундад үеийн Монгол хэлэнд: "Sube'edei"; Орчин цагийн [[Монгол хэл|Монгол хэлэнд]]: Сүбээдэй; {{lang-zh|速不台}} 1176–1248) бол [[Монгол үндэстэн|Монгол]] цэргийн их жанжин, [[Чингис хаан]] болон [[Өгэдэй хаан|Өгөөдэй хааны]] цэргийн гол стратегич байсан. Тэрээр гучин хоёр үндэстнийг байлдан дагуулсан хорь гаруй дайныг шууд удирдаж, жаран таван тулалдаанд ялсан юм. Ингэхдээ тэрээр дэлхийн түүхэн дэх ямарч командлагчийн эзэлж байгаагүй газар нутгийг байлдан дагуулснаараа дээд хэмжээг тогтоосон юм. Тэр армиа хоорондоо хэдэн зуун км хол зайтай байнгын хөдөлгөөнт зохион байгуулалттайгаар байрлуулж, уран сэтгэмжтэй, хашир стратеги хэрэглэн ялалтанд хүрч байлаа. Сүбээдэй баатар [[Унгар]], [[Польш|Польшийн]] хоорондоо 500 гаруй км зайтай цэргийн хүчийг 2 хоногийн дотор устгах төлөвлөгөөг боловсруулсан.
'''Төрсөн''' 1176 он, [[Монгол улс]], [[Бурхан Халдун уул]],
 
'''Нас барсан''' 1248 он (72 настайдаа) [[Монгол улс]], [[Туул гол|Туул]] голын орчим, одоогийн [[Улаанбаатар]] хот орчимд
 
'''Үндэс угсаа''' [[Урианхай]]
 
'''Бусад нэр''' Латин бичиглэл: ''Subetei, Subetai, Subotai, Tsubotai, Tsubodai, Tsubetei, Tsubatai'' Уйгуржин Монгол бичгээр: ''Sübügätäi, Sübü'ätäi'' Орчин цагийн Монгол хэлэнд: ''Сүбээдэй'', Дундад үеийн Монгол хэлэнд: ''"Sube'edei"''
 
'''Албан тушаал''' Цэргийн жанжин
 
'''Цол''' Өрлөг баатар, Мянганы ноён
 
'''Хамаатан''' [[Зэлмэ]], Чахурхан, Кабан, Нэрби
]]{{Infobox person|Image=Subudei.jpg|Caption=Сүбээдэй баатарын зураг. Мин улсын үеийн зураг|Нэр=Сүбээдэй|Төрсөн он=1176|Төрсөн нутаг=[[Бурхан Халдун уул]], [[Онон гол]]|Нас барсан он=1248|Нас барсан газар=[[Туул гол]], одоогийн [[Улаанбаатар хот]] орчимд|Үндэс угсаа=[[Урианхай]]}}
'''Сүбээдэй''' (Уйгуржин Монголоор: ''Sübügätäi'', ''Sübü'ätäi''; Орчин цагийн [[Монгол хэл|Монгол хэлэнд]]: Сүбээдэй; {{lang-zh|速不台}} 1176–1248) бол [[Монгол үндэстэн|Монгол]] цэргийн их жанжин, [[Чингис хаан]] болон [[Өгэдэй хаан|Өгөөдэй хааны]] цэргийн гол стратегич байсан. Тэрээр гучин хоёр үндэстнийг байлдан дагуулсан хорь гаруй дайныг шууд удирдаж, жаран таван тулалдаанд ялсан юм. Ингэхдээ тэрээр дэлхийн түүхэн дэх ямарч командлагчийн эзэлж байгаагүй газар нутгийг байлдан дагуулснаараа дээд хэмжээг тогтоосон юм. Тэр армиа хоорондоо хэдэн зуун км хол зайтай байнгын хөдөлгөөнт зохион байгуулалттайгаар байрлуулж, уран сэтгэмжтэй, хашир стратеги хэрэглэн ялалтанд хүрч байлаа. Сүбээдэй баатар [[Унгар]], [[Польш|Польшийн]] хоорондоо 500 гаруй км зайтай цэргийн хүчийг 2 хоногийн дотор устгах төлөвлөгөөг боловсруулсан.
 
Түүхчид Сүбээдэй баатарыг одоогийн [[Монгол улс|Монгол]] нутаг дахь [[Онон гол|Онон голын]] эх хэсгийн баруун талд нь 1176 онд төрсөн гэж тооцоолдог. Тэр бол [[Монгол]]ын [[Урианхай]] аймгийн хүн юм. Сүбээдэйн гэр бүл, [[Чингис хаан|Тэмүүжиний]] гэр бүлийнхэнтэй олон үеэрээ хамтрагч, холбоотон байжээ. Сүбээдэйн элэнц өвөө Нэрби нь Монголын Тумбина Сэцэн хааны холбоотон байжээ. Сүбээдэйн эцэг Жарчиудай, Тэмүүжинийг Балжун нуурын эрэгт хүнд хэцүү байх үед нь хоол хүнсээр хангаж, түүний хамтрагч болж байсан бөгөөд Сүбээдэйн ах [[Зэлмэ]] мөн Монгол цэргийн жанжин болж, Тэмүүжиний дотны анд нөхөр, [[Есөн өрлөг|есөн өрлөгийн]] нэг нь явжээ. [[Зэлмэ]] жанжин мөн дайны талбарт хүзүүндээ үхлийн шарх аваад байсан Тэмүүжиний амийг аварч байсан түүхтэй. Мөн Сүбээдэйн өөр нэг ах Чаурхан (Чахурхан ч гэдэг) [[Монголын Нууц Товчоо|Монголын нууц товчоонд]] тэмдэглэгдэн үлдсэн байдаг.
 
Сүбээдэй баатар [[Чингис хаан|Чингис хааны]]ы хийсэн бүхий л аян дайнд оролцсон бөгөөд [[Зэв жанжин|Зэв ноёнтой]]тай хамтран хойд Иран, Кавказ, Кипчак, Крым, Булгар зэрэг улсуудаар хийсэн цэргийн аян дайн нь дэлхийн түүхэнд ихэд алдаршсан бөгөөд дэлхийн улс орнуудын Батлан хамгаалах-Цэргийн Академиуд, түүний дотор [[АНУ]], [[НАТО]]-гийн цэргийн эрдэмтэдийн шимтэн судалдаг гол судлагдахуун болсон нь хамгийн бахархалтай юм. [[Өгэдэй хаан]]ы үед [[Алтан улс]]ыг дайлах дайнд Сүбээдэй оролцож, Алтан улсын нийслэл Нанжин хотыг дайран эзэлж байв. 1236-1242 оны [[Бат хан]]ы аян дайнд Сүбээдэй бүх цэргийн зөвлөх, туслах жанжнаар томилогдон оролцжээ. Сүбээдэй амьдралынхаа сүүлчийн жилүүдэд өөрийн төрсөн нутаг [[Туул гол]]ын сав нутагт амьдарч байгаад 1248 онд нас баржээ.
 
[[Ангилал:1176 онд төрсөн]]
Line 27 ⟶ 25:
{{DEFAULTSORT:Сүбээдэй баатар}}
[[Ангилал:Цэргийн стратегич]]
[[Ангилал:Урианхай]]
[[Ангилал:Монгол-Оросын дайнууд]]
[[Ангилал:Чингис хаан]]