Радио: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 7:
хэт богино долгион 10м-1мм
'Радио' гэсэн үг нь радио давтамжийн цацаргалт буюу радио дамжууллын үзэгдлийг тодорхойлоход хэрэглэгддэг. Радио гэдэг үг нь латин хэлний radiare – гэрэл гэгээ цацрах гэсэн үгнээс гаралтай. Нэвтрүүлгийг дуу чимээний тусламжтайгаар хязгаарлагдмал бус тооны сонсогчдод дамжуулдаг техник хэрэгсэлийг өргөн утгаар нь радио гэж нэрлэдэг. Явцуу утгаар нь авч үзвэл радио бол ОНМХ-ийн нэг төрөл, сэтгүүл зүйн салшгүй бүрэлдэхүүн мөн.
'''Радиогийн үүсэл''' XIX-р зууны сүүл, XX-р зууны эхэн үеэс дэлхийн радиогийн түүх эхэлдэг. Харин радио долгионыг хэн бүтээсэн бэ гэвэл нэгдүгээрт, хэн ч биш, бүгд л нэгэн зэрэг бүтээцгээсэн хоёрдугаарт, Никола Тесла бүтээсэн
1896 оны 3-р сард Попов өөрийн нээлтээ амьдралд хэрэгжүүлж “Генрих Герц” гэдэг үгийг дамжуулжээ. А.С.Поповыг нээлт хийхэд асар их нөлөө үзүүлсэн аугаа эрдэмтэн Генрих Герцийн нэрийг Морзе үсгийн цагаан толгойгоор 250 метрийн алсад дамжуулжээ. Мөн тухайн жил Италийн зохион бүтээгч Гульельмо Маркони агаарын орон зайд дохио дамжуулдаг яг ижил төрлийн төхөөрөмж зохион бүтээж Английн засгийн газраас зохиогчийн эрх авсан байна.
1901 онд Маркони Европоос Америк тив рүү радио холбоо тогтоожээ. Радиотехникийн салбарт оруулсан хувь нэмэрийг нь үнэлж 1909 онд түүнд Нобелийн шагнал гардуулсан.
Орос оронд 1919 онд Нижегород хотын радио лабораторийн инженер өөрийн яриагаа агаарын долгионоор цацав. Түүнийг Москва, Петроград хотод байсан холбоочид сонсжээ. Ингэж агаарын долгионоор морзе үсгийн тэмдэглэгээ дохио төдийгүй хүний дуу хоолой, хөгжмийн эгшгийг дамжуулах бололцоотой гэдэг нь илэрхий болжээ. Ийнхүү хүн төрөлхтөн радио хэмээх шинэ мэдээллийн хэрэгсэлтэй танилцсан юм.
АНУ-ын радио. АНУ-д 1900 онд зохион бүтээгч Режинальд Фессен, Ли де Форест радио туршилт хийжээ. 1906 оны зул сарын баярын өмнө Режинальд америкийн Массачусетс мужийн Бренд Рок дахь урлангаасаа хүний дуу хоолой, хөгжмийн аялгууг эфирт цацжээ. Тэр туршилт хийхээсээ 3 хоногийн өмнө далайд аялаж байгаа нэг усан онгоцны багийнханд цахилгаан явуулж тодорхой цагт миний дамжуулах дохиог хүлээн авч хариу мэдэгдэхийг хүссэн байна. Болзсон хугацаанд далайд аялаж байсан усан онгоцны холбоочин Массачусетс мужаас дамжуулсан хөгжим, зул сарын баярын мэндчилгээг хүлээн авч сонсжээ. 1908 онд Францын Эйфелийн цамхагаас америкийн зохион бүтээгч Ли де Форест пянзний бичлэгийг агаарын долгионоор цацжээ. 1910 онд Ли де Форест Нью-Йоркийн “Метрополитен” театраас дуурийн дуучин Энрико Карузогийн дуулахыг эфирт дамжуулжээ. Гэвч Фессендесен, Ли де Форест нарын хэн нь ч байнга нэвтрүүлэг явуулдаг радио станцийг байгуулж чадаагүй юм. 1920 оны 11 дүгээр сарын 2-нд АНУ-ын “Вестингауз” компаний инженер Френк Конрад Питсбург хотод радио нэвтрүүлэг явуулах анхны лицензийг авсан байна. 1919 оныг хүртэл АНУ-д радио нь өргөн олон түмнийг хамарч чадаагүй байна. Учир нь радиогийн тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэх салбар хөгжөөгүй байсантай холбоотой. Дараа нь АНУ-д радиогийн салбарт хувийн хөрөнгө оруулалтыг зөвшөөрчээ. Үүний дараа АНУ-д радиостанцийн тоо нэмэгдсэн юм. Өөрөөр хэлбэл радиогийн салбар АНУ-д эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн юм. АНУ-ын радио, телевизийн хөгжилд Орос гаралтай инженер, зохион бүтээгч Дэвид Сарнов үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан юм. Тэрээр АНУ-ын радио корпорацийг амжилттай удирдан ажиллаж байлаа. Орос гаралтай Дэвид Сарновын удирдлагаар 1926 оны 9 дүгээр сарын 9-нд “Женерал Электрик”, “Вестингауз”, “RCA” оролцсон Үндэсний нэвтрүүлгийн компани “NBC” байгуудагджээ. Энэ сүлжээ нь эгнээндээ 24 арилжааны радио станцийг багтаажээ. 1927 оны 1 дүгээр сарын 27-нд Коламбия Броадкастинг систем “CBS” нээгдсэн юм. 1930 онд 6000 радио станц ажиллаж байсан бол нийт өрх айлын 40 хувь нь радио гэртээ сонсдог болжээ. 1927 онд радиогийн тухай хууль батлагдсан юм. Энэ хуулиар радио станцуудын үйл ажиллагааг зохицуулах болсон юм. АНУ ын холбооны комисс нь радиогийн техникийн асуудал, долгион хуваарилах, радио станцид зөвшөөрөл өгөх асуудлыг хариуцах болжээ. 1934 онд Мючуал Броадкастинг систем “MBC”, Американ Броадкастинг компани “ABC” тулгийн чулуугаа тавьжээ. Энэ томоохон сүлжээ нь АНУ ын радиогийн өнгө төрхийг тодорхойлох болсон юм. 1967 онд АНУ ын Конгерсс олон нийтийн Паблик Броадкастинг систем “PBS” байгуулах хууль гаргажээ. 1985 онд америкийн хэвлэлийн магнат Рупэрт Мердокийн “FOX” сүлжээ нээгдсэн юм. ▼
==АНУ-ын радио==
▲
1934 онд байгуулагдсан Холбооны хороо нь электрон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн үйл ажиллагааг зохицуулах төрийн байгуулга юм. Радиогийн “алтан үе” нь АНУ-ын хувьд XX-р зууны 30 аас 40 оны үе байсан юм. АНУ ын радиогоор симфони хөгжмийн концерт, драмын болон дуулалт жүжиг дамжуулж байлаа. NBS сүлжээ өөрийн симфони найрал хөгжмийн баг бүрдүүлсэн нь тухайн үедээ шинэлэг үзэгдэл болж байв. Америкийн радио дэлхийн 2-р дайнаас өмнө сонгодог урлагийг их сурталчилжээ. Боб Хоуп, Жек Бенни, Фред Аллен, Жимми Дюерант гэх мэт авъяаслаг хүмүүсийн ачаар шоу нэвтрүүлэг радиогийн шоу нэвтрүүлэг ч сонсогчдийг байлдан дагуулж байлаа. Харин 1950 он гэхэд АНУ ын нийт хүн амын 95 хувь нь радио сонсох боломжоор хангагдсан байна. АНУ-д хэвлэлийн салбарийн өрсөлдөөний үеэр томоохон хэвлэлийн компани радио станц худалдан авах, эсвэл хамтан түншийн байдлаар ажиллах гэрээ хийж үзэгдэл түгээмэл байлаа. 40-од оны үед АНУ-ын нийт радиогийн 40 хувь нь хэвлэлийн компанитай ямар нэг байдлаар холбоотой болсон байжээ. 1960 аад оноос Америкт телевиз эрчимтэй хөгжсөнөөр радиогийн алтан үе шувтарчээ. Гэвч 60-аад оноос хойш Америкийн радио төрөлжсөн нэвтрүүлэг явуулах болжээ.
Канадын радио. Канад улсад 1918 онд Монреал хотоос радио станц нэвтрүүлэг цацаж эхэлжээ. 1932 онд тус улсад Радио нэвтрүүлгийн байгуулага ”BSS” үүсжээ. 1936 онд Канадын парламент энэ байгуулагын тухай хууль баталжээ. 1968 онд баталсан нэвтрүүлгийн тухай хуулинд SBS бол үндэсний хэмжээний өргөн нэвтрүүлгийн алба гэж тунхагласан байна. SBS бол Канадын хамгийн хүчирхэг, нөлөө бүхий өргөн нэвтрүүлгийн корпораци бөгөөд олон нийтийн боон арилжааны радио телевизийг эгнээндээ багтаасанаараа онцлогтой. Канадад хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлийн үйл ажиллагааг “Канадын радио телевиз, холбоо харилцааны хороо” гэдэг байгуулага зохицуулдаг. Энэ байгуулага нь радио, телевиз төдийгүй,компьютерийн технологи, кабелийн болон хиймэл дагуулыг ашиглахтай холбоотой асуудлыг шийддэг. “CBC” корпорацийн мэдэлд 800 радио станц, дахин дамжуулах техникийн төв байдаг. “CBC” корпорацийн мэдлийн радио телевиз нь англи, франц хэлээр нэвтрүүлэг дамжуулдаг. “CBC” корпорацийн мэдэлд “RADIO of CANADA” багтдаг. “RADIO of CANADA” нь гадаадын орнуудад зориулан дамжуулах нэвтрүүлгийг хариуцдаг. Боловсрол сургалтын нэвтрүүлгийг канадын орон нутгийн телевиз, радиогийн сувгууд нэвтрүүлэх үүрэг хүлээсэн. “CBC” корпорацийн бүрэлдэхүүнд багтдаггүй арилжааны жижиг радио, телевиз нь төрөөс ямар нэгэн дэмжлэг авдаггүй. Арилжааны радио станц нь зөвхөн зарлал сурталчилгаанаас олж байгаа орлогоор санхүүждэг. Харин “CBC” корпорацийн төсвийн 80 хувийг Засгийн газар, үлдсэн 20 хувийг зарлал сурталчилгаа бүрдүүлдэг. 1953 оноос хойш хураамж авахаа больжээ. Канад улс нь эдийн засаг, улс төр, соёлын гээд бүх салбарт үндэсний хараат байдлаа хадгалахыг хичээдэг. Жишээ нь Канадын радиогоор нэвтрүүлж байгаа дуу хөгжмийн 30 хувь нь Канад байх ёстой гэсэн заалтыг мөрддөг байна. ▼
Латин Америкийн орнуудын радио. ХХ-р зууны хориод он бол Латин Америкийн орнуудад радио хөгжиж эхэлсэн цаг хугацаа юм. Латин Америкийн анхны радио станц нь гадаадын хөрөнгө оруулалтаар байгуулагджээ. 1920 оны 8 сард “Маркони” компани Буэнос-Айрест байгуулагдаж хөгжим, утга зохиолын нэвтрүүлэг түлхүү нэвтрүүлдэг “Radio Argentina” байгуулжээ. Тэгвэл Хойд Америкийн “General Electric” компани тусламжтай байгуулагдсан Уругвайн радио станц 1923 оны 4 сараас үйл ажиллагаагаа эхэлсэн байна. Куба улсын анхны радио PWX арилжааны банкны хөрөнгөөр 1922 оны 10 сард нээгджээ. Перу улсад радио станц 1925 онд үүсэн байгуулагджээ. Бразилийн радиогийн нь Францын мэдээллийн Гаванс агентлагийн дэмжлэгтэйгээр тулгийн чулуугаа тавьсан юм. Тэгвэл Мексик улсын засгийн газар JH радиог 1923 оны 6 сард байгуулжээ. Харин үүнээс нэг сарын дараа Мексикийн “EI Universal” сониний эзэн ах дүү Аскаррага арилжааны радио станц байгуулагдсан байна. 1926 он гэхэд Латин Америкийн бүх улс радиотой болсон байлаа. ▼
==Канадын радио==
Германы радио. Герман улсад 1923 онд төрийн мэдлийн радио ажиллаж эхэлжээ. ХХ-р зууны 20-оод оноос Германы радио мэргэжлийн ур чадвар, мэдээллийн, нийтлэл уран сайхны, танин мэдэхүйн нэвтрүүлгээрээ ялгарч байлаа. Ялангуяа радио нэвтрүүлэгт дуу чимээ, төрөл бүрийн шум их ашигладаг байжээ. Мэргэжлийн өндөр түвшинд уран бүтээл туурвихад нь тухайн үеийн Германы техникийн хөгжил дэвшил дэм болж байлаа. 20-оод онд байгуулагдсан Берлиний радиогийн техникийн төв нь тухайн үеийн хамгийн тэргүүний технологиор бүтээгдсэн өндөр хүчин чадалтай төхөөрөмжтэй байжээ. Радио жүжиг тухайн үед нэвтрүүлгийн сүлжээнд нь томоохон байр суурь эзлэж байв. Зохиолч, яруу найрагч Г.Кессер, Э.Толлер, Р.Гунольд, Р.Леонгард нар радиод зориулан олон арван жүжгийн зохиол бичиж байв. Хожим Германий радиогийн энэ туршлага дэлхийн олон оронд дэлгэрсэн. Жишээ нь Э.Толлерийн “Берлиний мэдээ” гэдэг радио жүжгийг хожим Нью Йорк, Москва зэрэг дэлхийн томоохон хотын радиогоор нэвтрүүлж байв. ▼
▲
==Латин Америкийн орнуудын радио==
▲
==Германы радио==
▲
Радио сэтгүүл зүйн онолын асуудлаар Б.Брехт “Радиогийн онол” /1927-1930/, Р.Кольб “Радиожүжгийн зурхай” /1930/ зэрэг ном сурах бичиг хэвлэгджээ. Энэ бүх бүтээлүүд өдгөө ХХ-р зууны үеийн сэтгэл судлал, соёл судлалын салбарын сонгодог номын тоонд багтаж байна. Гитлер 1932 онд засгийн эрхийг аваад радиог өөрийн суртал ухуулгийн гол хэрэгсэл болгож чаджээ. Бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлүүдээс тэр радиог өндөр үнэлж, онцгой ач холбогдол өгсөн байна. Тэр “Майн Кампф” буюу “Миний тэмцэл” номондоо “үг бол шашин, улс төрийн урсгалыг ялагдашгүй хүч болгон хувиргах ид шидтэй” гэж бичсэн байдаг.
Радиогийн тусламжтайгаар Гитлер хүмүүсийн тархийг угааж хүн амынхаа ихэнхи хэсгийг дуулгавартай болгож чаджээ. Германы суртал ухуулгийн сайд Геббельс “радио бол ард түмнийг удирдахад ашиглаж болох хамгийн найдвартай зэвсэг” гэж тодорхойлжээ. Гитлер засгийн эрхийг авсан даруйдаа радиогоор системтэй сайн бэлтгэсэн суртал ухуулга хийсэн юм. 1933 оноос зөвхөн Германы радио станцуудын долгионыг л хүлээн авахад тохируулсан радио хүлээн авагч үйлдвэрлэж эхлэжээ. 1939 оны 7 сарын 1 нд Германд 15 сая ширхэг радио хүлээн авагч байсан бол хоёр жилийн дараа нэг 16 саяд хүрсэн байна. Радио хүлээн авагчийнхаа тоогоор Герман улс дэлхийд америкийн дараа 2-р байранд бичигджээ. Дэлхийн 2-р дайны үед Германы радио цэргийн сэдэвт нэвтрүүлэг явуулах болжээ. 1940 оноос “Цэргийн дуу хоолой” нэвтрүүлэг радиогоор цацагджээ. Байлдааны ажиллагааны тухай “Шуурхай мэдээ”-ний хамгийн анхны дугаарт Норвегийг эзлэн авсан тухай мэдээлжээ. Лондон хотыг бөмбөгдөж байгаа Германий нисэх хүчний онгоцны бүхээгээс “Фронтын чимээ” гэдэг шууд нэвтрүүлэг хийгдэж байлаа. Гэвч Герман улс дэлхийн 2-р дайнд ялагдах үед цэрэг, улс төрийн сэдэвтэй нэвтрүүлэг алга болжээ. Үүний оронд Геббельскийн илтгэл, радио тайлбарлагчийн тоймоор солигдсон байна. Гитлер радиогоор үг хэлэх нь ч багасжээ. Дэлхийн 2-р дайн дараа Герман улс хоёр хуваагдсан юм. 1949 оны 9 сараас Холбооны Бүгд Найрамдах Герман улс /баруун Герман/, 1949 оны 10 сараас Ардчилсан Герман Улс /зүүн Герман/ байгуулагджээ. 40 жилийн турш хоёр хуваагдсан Герман орон “хүйтэн дайны” туйл нь болж байлаа. ХБНГ-д Британи загварын олон нийтийн өргөн нэвтрүүлэгийн тогтолцоо бүрэлдсэн юм. Энэ тогтолцоо нь “баруунтаны-олон нийтийн” гэдэг нэр авсан байна. Харин АГУ-д зөвлөлт загварын төрийн мэдлийн төвлөрсөн тогтолцоо бүрджээ. 1950 онд барун Германд орон нутгийн радиог нэгтгэсэн ARD гэдэг консорциум байгуулагджээ. Хожим телевиз ч бас энэ байгуулагад нэгдсэн юм. Баруун Германд АНУ, бусад европын орнуудын радио чөлөөтэй эфирийн орон зайг нь эзлэн авсан юм. Берлиний хана нурж хоёр Герман нэгдсэний дараа 1990 онд зүүн Германы радио станцууд нь баруун Германы ARD консорциумд нэгджээ. Зүүн Германд арилжааны радио телевиз ч байгуулагджээ. Германы олон нийтийн радио телевиз нь үзэгч, сонсогчдоос авдаг хураамж, зарлал сурталчилгаанаас орлогоо бүрдүүлдэг. Нийт орлогийн 25 хувийг радио, үлдсэн хувийг нь телевизийн санхүүжилтанд зарцуулдаг. Боловсрол, сургалтын радио станцийг улсын төсвөөс санхүүжүүлдэг. Хувийн арилжааны радио, телевиз нь зөвхөн зарлал сурталчилгаагаар оршин тогтнодог. Берлиний радио, Кёльн хотын радио нь цуврал жүжиг хийдэг уламлалаа одоо ч хадгалж үлджээ. Өнөөдөр Германы хамгийн нэр хүндтэй радио телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн байгууллага нь Дойче-Вилле (DW) юм.
Их Британий радио. 1922 онд Их Британий 6 компани хамтран “British Broadcasting Company” байгуулжээ. BBC радио 1922 оны 12 сарын 15 нд анхны нэвтрүүлгээ дамжуулсан байна. BBC радио нь үүсгэн байгуулагч 6 компаний ашиг, ивээн тэтгэгчид, сонсогчдийн хураамжаар санхүүжиж байлаа. Зарлал сурталчилгааг хориглож байсан ч ивээн тэтгэгчийн нэрийг нэвтүүлэгт дурьдахыг зөвшөөрчээ. Таван жилийн дараа парламентын шийдвэрээр хувийн BBC компаний хувьцааг засгийн газар нь худалдан авчээ. Ингээд Английн хааны шийдвэрээр олон нийтийн радио корпораци байгуулагдав. Ингээд 1927 оны 1 сарын 1 нд BBC- хоёр дахь удаагаа мэндэлжээ. BBC нь 50 аад оны дунд үе хүртэл телевизийн салбарт, харин 70 аад оныг хүртэл радиогийн салбарт дангаараа ноёрхож байлаа. BBC бол мэргэжлийн өндөр ур чадвар, соёлын хэмжээгээрээ дэлхий дахинд үлгэр жишээ болж хүлээн зөвшөөрөгдсөн олон нийтийн радио телевизийн байгуулага. 40-өөд оны дунд үе хүртэл BBC “Home service” буюу дотоод алба, “light” буюу “хөнгөн хөтөлбөр” гэсэн 2 сувагтай байлаа. 2-р сувгаар нь инээдмийн нэвтрүүлэг, уралдаан тэмцээн, хүүхдийн нэвтрүүлэг зохиолж байв. Энэ радиогийн 2-р суваг нь Их Британий нийт сонсогчдийн гурваны хоёрыг нь байлдан дагуулжээ. Харин “Home service” радио сувгаар нь симфони хөгжим, радиожүжиг, мэдээллийн хөтөлбөр нэвтрүүлдэг байв. Дэлхийн 2-р дайн дараа BBC нийгмийн элит хэсэгт зориулсан радио суваг нээжээ. Нэвтрүүлгийн сүлжээнд нь сонгодог урлаг, дэлхийн сонгодог яруу найраг, Их Британий түүх, олон улсын харилцаа, эдийн засгийн тойм гэх мэт нэвтрүүлэг чухал байр суурь эзэлжээ. Дэлхийн радио нэвтрүүлгийн түүхэнд Их Британи улс томоохон байр суурь эзэлдэг. BBC радио телевизийн мэдээллийн албан дэлхийн хамгийн шилдэгийн тоонд зүй ёсоор багтдаг. Мэдээг дамжуулахдаа тэнцвэрт байдлыг хадгалдаг. Ямар нэгэн асуудалд сэтгэлийн хөдөлгөөнөөр хандахыг зөвшөөрдөггүй. Дайн жилүүдэд Их Британий радио хамгийн үнэн бодитой хараат бус мэдээлэл дамжуулж байснаараа дэлхий дахинд өндөр нэр хүндтэй болжээ. Дайны жилүүдэд Их Британий ерөнхий сайд Черчилль BBC радиогоор нэг бус удаа үг хэлсэн юм. Түүний уншсан энх бичвэрт “баримт нь сул учраас энэ хэсэгт дуугаа өндөрсгөх хэрэгтэй” гэх мэт тэмдэглэлгээ хийсэн байлаа. Өөрөөр хэлбэл Черчилль радиогийн онцлогийг сайн мэдэрч байжээ. Хожим олон улс төрчид Черчиллийн энэ жишээг дагах болсон юм. BBC радиогийн нэвтрүүлгийн сүлжээ нь байнга тогтмол байдаг онцлогтой. Жишээ нь “”Home Service” радио сувгаар 1932-1959 оны хооронд “Хотын шөнө” гэдэг нэвтрүүлэг явдаг байлаа. 27 жилийн дараа нэвтрүүлгийн нэрийг “Өнөөдөр хотод” гэж өөрчилжээ. Гэхдээ хөтлөгч Питер Данкэн өөрчлөгдөөгүй юм. 1960 оны 6 сарын 28 нд BBC радио “Таныг ажиллаж байхад” гэдэг хөгжмийн нэвтрүүлгийн 20 жилийн ойг тэмдэглэжээ. Энэ нэвтүүлэг өглөө 10 цагт “Home service” сувгаар эхэлдэг. Харин үдээш хойш “Light” сувгаар нэвтрүүлэг явдаг байжээ. “Таныг ажиллаж байхад” гэдэг нэвтрүүлэг ажилчдын хөдөлмөрийн бүтээмжид эерэг нөлөө үзүүлдэг гэж үйлдвэрйин эзэд сайшаадаг байлаа. 1973 онд Парламентын шийдвэрээр зарлал сурталчилгааны орлогоор санхүүжих арилжааны радио байгуулахыг зөвшөөрсөн байна. 90-эд оны дундуур BBC радио нь таван сувгаар 24 цагийн турш нэвтрүүлэг явуулж байсан бол харин “RM classic”, “Virgin 1215”, “Talk radio UK” гэх зэрэг хувийн радио станц үйл ажиллагаа явуулж байна. ▼
==Их Британий радио==
Оросын радио. Орост 1924 оны 10 сарын 12 нд А.С.Поповын нэрэмжит Москвагийн радио станц тогтмол нэвтрүүлэг явуулж иржээ. Орос оронд радио анх үүсэн байгуулагдахдаа сэтгүүл зүйн үүргийг биш, харин уралгийн тоглолт дамжуулж байлаа. 1922 оны 10 сарын 17 нд Москва дахь телеграфний төвөөс Чайковский, Бородин, нарын бүтээлийг эгшиглүүлжээ. Иймэрхүү концерт 1923 ноос тогтмол нэвтрэх болжээ. Сургууль, олон нийтийн газар радио хүлээн авагч байрлуулжээ. 1921 онд Известия сонин 350 мянган хувь хэвлэгдэн гарч байлаа. Санхүүгийн хүндрэлтэй байдал, цаас, хэвлэх үйлдвэрийн үнэ өртөгөс хамаарч сонин гаргах нь хүндрэлтэй болов. Энэ үед мэдээлэл түгээх хамгийн хямд төсөр арга нь радио болж байлаа. Радиогийн ач холбогдолыг дэлхийн олон оронд өндөр үнэлж байлаа. Тухайлбал Оросын хувьсгалч В.И Ленин “Радио бол сонинтой адил. Одоо Москвад уншиж байгаа сонинг орон даяар сонсдог боллоо” гэж хэлж байжээ. Радио сонирхогчдийн тоо эрс нэмэгдэж, хүмүүс гар хийцийн радио хүлээн авагч хийдэг болжээ. 1924 оны 10 сарын 1 нд “Радиог бүгдэд зориулж” гэдэг нэртэй хувь хоршоо байгуулжээ. Энэ байгууллага радио сүлжээг өргөжүүлэх, радио нэвтрүүлэг дамжуулах, хүлээн авах цэгийн тоог нэмэхүүрэг хүлээжээ. 0924 оны 12 сарын 1 ээс энэ байгуулагийг “Радиодамжуулах” газар гэж нэрлэжээ. 1925 оны 2 сараас радиогоор долоо хоног бүр мэдээ нэвтрүүлэх болжээ. 1925 оны 6 сард Коммунист намын Төв Хороо радиогоор суртал ухуулага хийх, хөдөөгийн тосгоныг радиожуулах тухай тогтоол гаргажээ. Оросын мэдээллийн РОСТА агентлаг радиод зориулан “Радило сонин” гэдэг тусгай мэдээлэл бэлтгэх болжээ. 1925 оноос радиожүжиг хийж эхэлсэн байна.1928 онд “Радиодамжуулах” газрыг бүтцийн өөрчлөлтөд оруулж Бүх Холбоотны Радио нэвтрүүлгийн хороо болгожээ. 1930 оноос радиогоор өдөрт 4 удаа мэдээ нэвтрүүлдэг болжээ. 1930 ноос радио нэвтрүүлгийг шууд эфирт дамжуулахаас гадна бас урьдчилан бичлэг хийх технкийн нөхцөл бүрджээ. 1928 оны 10 сарын 28 аас Ажилчин тариачиний радио сургууль байгуулжээ. Радиогоор дамжуулж байгаа ерөнхий эрдмийн хичээлийг сонсож даалгавар биелүүээд шуудангаар явуулдаг болжээ.Тодорхой хугацааны дараа тогтмол даалгавар биелүүлсэн хүнд болосвролын гэрчилгээ олгож байв. Зөвлөлтийн радио нь төрийн мэдэлд байж намын ззрэг даалгавар удирдамжийн дагуу нийтлэл нэвтрүүлгийн бодлогоо явуулж байлаа. 1934 оноос Зөвлөлтийн радио хүүхдийн нэвтүүлэг явуулж эхлэсэн байна. Дэлхийн 2-р дайны үед Москва, Ленинград гэх мэт хүн ам төвлөрсөн хотод байрладаг байсан радио стацийг фронтоос хол газар нүүлгэжээ. Илүү хүчтэй дамжуулах станц байгуулж фронтын тухай мэдээг иргэдэд дамжуулах иргэдэд урам зориг өгөх зорилт тавьж байлаа. 1941 оны 11 сарын 7 нд Октябрийн хувьсгалийн түүхэн ойн өдөр Москва хотын төв Улаан талбайд болж байгаа цэргийн парадын тухай радио сурвалжлага дамжуулжээ. Ээн үед Германы цэргүүд Москва хотын төвөөс 40 км-ын зайтай тулж ирээд байсан юм. Улаан талбайд болж байгаа парадын тухай улс орон даяар дамжуулжээ. Энэ парадад оролцсон залуус шууд фронт руу илгээгдсэн юм. Дайн жилүүдэд радиогоор фронтод болж байгаа үйл явдлын тухай бодит мэдээг дамжуулахгүй байлаа.Оросын эрдэмтэн академич Вернадский өөрийн тэмдэглэлдээ “Радиогоор худлаа ярьж байна. Фронтын тухай бодит мэдээлэл алга” гэж тэмдэгдэлдээ бичжээ. Дэлхийн 2-р дайны дараа ч Зөвлөлтийн радио намын суртал ухуулгийн зэвсэг хэвээр байлаа. Хүйтэн дайны үед Орост барууны лрнуудын радиогийн нэвтрүүлгийг иргэдэд сонсгохгүйн тулд долгион сарниулагч байрлуулж, зөвхөн Зөвлөлтийн радиогийн долгионыг хүлээн авах радио үйлдвэрлэж эхэлжээ. 1960 оны 10 сарын 1-ээс Бүх Холбоотны радио 24 цаг тасралтгүй нэвтрүүлэг дамжуулах болжээ. 1965 онд Оросын радио таван сувгаар нэвтрүүлэг дамжуулдаг байв. Оросын радиогийн 5-р суваг нь хилийн чанадад амьдар байгаа орос хүмүүс, орос хэл сурч байгаа гадаадын иргэдэд зориулагдсан юм. 1964 соны 8 сарын 1-ээс “Маяк” радио станц нэвтрүүлгээ эхэлсэн байна. ▼
▲
==Оросын радио==
▲
1980 онд ЗХУ-д 144 сая радио хүлээн авагч байжээ. 1985 онд ЗХУ-д өөрчлөн байгуулалт эхлэж , энэ нь радиогийн үйл ажиллагаанд тусгалаа олжээ. Хаалттай байсан оон сэдэв нээллтэй болж цензур тодорхой хэмжээгээр суларчээ. Гэхдээ хэлмэгдүүлэлт, зөвлөлтийн үед гарч байсан угсаатан хоорондын мөргөлдөөн, Афганистанд хийж байгаа оросуудын дайн хаалттай сэдэв байв. Чернобылийн атомын цахилгаан стацид 1986 оны 4 сард дэлбэрэлт болсон тухай ч радио маш хожуу мэдээлжээ. Өөрчлөн байгуулалтын жилүүдэд радиогоор шууд нэвтрүүлэг хийж эхэлжээ. 1986 онд ЗХУ-АНУ-ын хооронд шууд радио нэвтрүүлэг хийжээ. 1990 оны эхээр хэвлэл мэдээллийн салбар дахь монодол байдал цуцлдагджээ. 1991 оны 4 сарын 30 аас хэт богино долгионы FM арилжааны радио станц оросын хэд хэдэн хотод байгуулагджээ. Орос Францын хамтарсан “Европа+” гэдэг хараат бус радио ч байгуулагджээ. 1990 оны 8 сарын 22 нд “Эхо Москвы” радио станц нээгджээ. Мөн энэ өдрөөс Оросын Бүх Холбоотны радиогийн бааз суурин дээр “Оросын радио” нэвтрүүлгээ явуулах болжээ. 1993 онд Орост арилжааны 27 радио станц байсан бол 2008 онд 1500 орчим радио ажиллаж байна.
Австрали, далайн орнуудын радио. Австрали улсын радиогийн түүх үндсэн 4 үе шатанд хуваагддаг. 1918 оны 9 сарын 22 нд Австраличууд Их Британи улсаас илгээсэн радио телеграф /цахилгаан/ мэдээг хүлээн авсан байна. 1919 оны 8 сарын 13 нд Сидней хотод Шинэ Өмнөд Уэльсийн хатан хааны нийгэмлэгт радиотелефон танилцуулах үйл ажиллагаа болжээ. 1921 онд Мельбурн хотод анхны туршилтын нэвтрүүлэг хийсэн байна. Радио сонирхогчид агаарын долгиноор цацагдаж байгаа концертыг сонсжээ. ▼
==Австрали, далайн орнуудын радио==
▲[[Австрали
1923 оны 11 сарын 13 нд Сидней хотод Австралийн радио албан ёсоор нээлтээ хийсэн байна. Эхний жилүүдэд радио сонсогч өөртөө таалагддаг радио станцид хураамж төлдөг байжээ. Ингэхдээ ямар долгион хүлээн авах технкикийн үзүүлэлттэй радио хүлээн авагчтайгаасаа хамаарч хураамжийн хэмжээ янз бүр байлаа. Гэвч энэ бол шудрага бус гэж үзээд энэ журмыг цуцалсан байна. 1924 онд Австралийн шуудан холбооны яам радио нэвтрүүлгийн тухай шинэ журам баталсан байна. Бүх радио станцийг A, B гэсэн хоёр бүлэгт хуваажээ. Эхний А ангилалд багтсан радиогийн санхүүжих эх үүсвэр нь сонсогчдоос авах хураамж байсан бол харин В ангилалын радиогийн оршин тогтнох гол эх үүсвэр нь зарлал сурталчилгаа болжээ. Хожим А ангилалын радиог “үндэсний”, В ангилалын радиог “арилжааны” гэж нэрлэх болсон юм.
Радио станцид нэвтрүүлэг дамжуулах лиценкийг таван жилийн хугацаатай олгож байлаа. 1932 онд радио нэвтрүүлгийн хууль батлагджээ. А ангилалын бүх радио, телевизийг нэгтгэж Австралийн өргөн нэвтрүүлгийн корпораци буюу “ABC”-ийн бүрэлдэхүүнд багтаажээ. 1974 онд Австрали улсад радио сонсогчдоос хураамж авахаа больжээ. 90-ээд онд “ABC” Австрали тивдээ засгийн газраас санхүүждэг төрийн мэдлийн цорын ганц өргөн нэвтрүүлгийн байгуулага гэсэн тодотголтой байлаа. Хэвлэл мэдээллийн салбарт шинэ хууль баталж радио телевизийн үйл ажиллагаа явуулах лицензийг олгох, цуцлах, үйл ажиллагааг нь зохицуулах зорилготой “Австралийн нэвтрүүлгийн шүүх” гэдэг байгуулага нээжээ. XXI-р зууны эхэн үед Австралийн радио нь үндсэн 4 хэсгээс бүрдэж байна. Эхнийх нь “ABC” корпораци. 500 гаруй дунд долгионий, хэт богино долгионы радио станцтай. Хилийн чанадад зориулан нэвтрүүлэг дамжуулдаг “Radio of Australia” нь богино долгионы 14 станцтай. Гадаадын 9 хэлээр нэвтрүүлэг явуулдаг. Хоёр дахь бүтэц нь “Олон нийтийн өргөн нэвтрүүлэгийн холбоо”. Боловсрол, танин мэдэхүйн нэвтрүүлэг дамжуулдаг радио. 40 гаруй станцийг эгнээндээ нэгтгэжээ. Австралийн их дээд сургуулийн радио станцууд энэ бүлэгт хамаардаг. Гурав дахь бүлэг нь арилжааны өргөн нэвтрүүлэг. Энд 150 гаруй радио станц багтдаг. Харин 4 дэхь бүлгийн радио нь “Тусгай нэвтрүүлгийн алба”. Австралид ажиллаж амьдарч байгаа гадаадын иргэдийг мэдээллээр хангах зорилготой.
Хятадын радио. Хятадын төв радио 1940 оны 12 сарын 30 нд анхны нэвтрүүлгээ явуулжээ. Энэ өдрийг БНХАУ-д радиогийн өдөр болгон өргөн тэмдэглэдэг байна. 1941 оны 12 сарын 3 нд Хятадын олон улсын радио байгуудагжээ. Гадаадын орнуудад зориулан нэвтрүүлэг дамжуулдаг Хятадын цорын ганц радио нь энэ юм. Хятадын олон улсын радио байгуулагдсаны дараах эхэн vед єдєр бvр 15 минутын Япон хэлний нэвтрүүлэг явуулж байснаа, жар гаруй жилийн хөгжилтөөр өдөр бvр 38 гадаад хэл, Хятадын 4 нутгийн аялгуугаар дэлхийн олон газар руу 211 цагын нэвтрvvлэг цацдаг болжээ. 1949 онд БНХАУ-д 49 радио станц байсан бол 1961 онд энэ тоо 138 болж нэмэгдсэн юм. ▼
==Хятадын радио==
▲
Хятадын удирдагч Мао Цэ Дун соёлын хувьсгал хийх үед радио, телевизийн үйл ажиллагаа олон хүндрэлтэй тулгарсан байна. Телевиз хаагдсан бол ердоо 25 радио үйл ажиллагаа явуулж байлаа. Харин 1970 аад оноос радиог нэвтрүүлэг эргэн сэргэжээ 1978 онд БНХАУ-д 385 радио ажиллаж радиогийн нэвтрүүлэг дахин дамжуулах 624 станц ажиллаж байлаа.
1990 онд Хятадад 100 сая радио хүлээн авагч ашиглагдаж байлаа. 80 аад оны эхээр хятад улсад 1000 хүн тутамд16 радио хүлээн авагч ноогдож байлаа. 1984 оноос Хятадын олон улсын радио улсын дотооддоо гадаад хэлний нэвтрvvлэг явуулж эхлэн, FM91.5, дунд долгионы 1251 герцын долгионы байраар єдєр бvр 06:00-24:00 цагуудад Англи хэлний нэвтрvvлэг, FM88.7-гоор єдєр бvр 06:00-24:00 цагуудад Англи, Испани, Франц, Герман, Солонгос, Япон, Орос, Хятадын Гунжау аялгуу зэрэг 9 хэлний нэвтрvvлэг явж байна.Хятадын олон улсын радио дэлхийн олон тивийн 27 газар сурвалжлагч суулган Хятадын дотоодын олон муж, хот, єєртєє засах район тэрчлэн Шянган, Оомэнд сурвалжлагч суулган асар том мэдээ мэдээлэлийн системийг бvрдvvлжээ.
80-аад оны эцэст Хятад улсад радио хүлээн авагч хийдэг 180 үйлдвэр ажиллаж байлаа. 1990 онд хятадын хүн амын 80 хувь нь радио нэвтүүлэг сонсдог байв. Хятадын ардын төв радио нь хэд хэдэн сувгаар нэвтрүүлэг явуулдаг. Хятадын төв радио үндэстэний цөөнхөд тооцогддог хүмүүст зориулан мрнгол, түвд, уйгар, казах, солонгос хэлээр нэвтрүүлэг дамжуулдаг сувагтай. Хятадын радиогийн 1-р сувгийн нэвтрүүлгийн 40 хувийг мэдээ эзэлдэг. Тайваньд зориулсан хоёр ч радио станц тунпунхуа болон өмнө зүгийн хятад хэлний аялагаар хоногт 38 цаг нэвтрүүлэг явуулдаг.
1987 оноос Хятадын олон улсын радио Англи, Франц, Швейцарь, Орос, Испани, Канад, Мали, Бразил, Куба, Америк зэрэг арваад орны радиотай хамтран ажиллаж эхэлжээ. Хятадын олон улсын радиогийн Умарт Америк, Латин Америк, Европ, Африк, Баруун Азид зориулсан 20 гаруй хэлээр нэвтрvvлгийг дамжуулж байдаг. 1998 оны эцсээр Хятадын олон улсын радио интернэтээр нэвтрүүлгээ дамжуулдаг болжээ.
Японы радио. 1925 оны 3 дугаар сарын 22 нд Токио хотод туршилтын журмаар радио нэвтрүүлэг хийжээ. Гэвч 1925 оны 6 сарын 12 ны өдрөөс тогтмол радио нэвтрүүлэг явуулж эхэлсэн юм. Санхүүгийн хүндрэлтэй тулгараад байсан Засгийн газар радио нэвтрүүлгийг явуулах эрхийг хувийн компанид олгожээ. Гэхдээ сонсогчдоос хураамж авахыг зөвшөөрсөн байна. Гэхдээ радио нэвтрүүлэг хараат бус байна гэж тунхагласан ч засгийн газар өөрийн хяналтаас радио нэвтрүүлгийг бүрэн гаргаагүй юм. Японы харилцааны яам хөтөлбөрийн агуулгад ценүур тогтоох эрхтэй байв. ▼
==Японы радио==
▲
1926 оны 8 дугаар сарын 20 нд Япон улс “NHK” корпорацийг байгуулжээ. “NHK” корпораци Токио, Осака, Нагоя хотод ажиллаж байсан радиостанцийг эгнээндээ нэгтгэсэн байна. “NHK” өөрийн үйл ажиллагаагаа тогтмол өргөжүүлж байлаа. Радио станцйн тоо ч нэмэгджээ. Японд радио нэвтрүүлэг үүсэн бий болоод нэвтрүүлгийн сүлжээнд уран сайхны хөтөлбөр зонхилох байр суурьтай байв. Театрын тоглолтыг ч шууд дамжуулан агаарын долгионоор нэвтрүүлж байлаа. Романыг радиогоор уншиж сонсгох нь ч түгээмэл байлаа. 1931 оны хүртэл Японы радиогийн уриа нь “Хүнийг дээдлэе” гэж байсан бол цэргийн эрх мэдэлийг өргөжүүлж, Япон улс Манжуурыг эзлэн авсаны дараа “Төрийг дээдлэе” гэж уриа дэвшүүлжээ. Цэргийн хүмүүс радио нэвтрүүлэгт нөлөө үзүүлэх болжээ.
Дэлхийн 2-р дайн хүртэл Японы хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл цэргийн номлолыг дэлгэрүүлэх чухал хэрэгсэл болж байлаа. 1950 оноос Японы парламент электрон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлийн тухай хууль баталжээ. Энэ хуулиар Япон улсад арилжааны радио, телевиз байгуулах эрх зүйн үндэсийг бүрдүүлжээ. Хамгийн анхны арилжаан радио станц 1950 онд нээгджээ. Орчин үеийн Японы теле, радио нэвтрүүлгийн бүтэц нь хоёр туйлтай. Японы NHK корпораци улсдаа хамгийн хүчирхэг нь болж чаджээ. 90-ээд оны эхээр Япон улсад 1269 радио станц ажиллаж байснаас 856 нь NHK корпорацийн мэдэлд байв. NHK телевиз нь үзэгчдээс авсан хураамжаас санхүүждэг бол харин радио нь 1968 оноос цуцлагджээ. NHK-д зарлал сурталчилгаа үзүүлэхийг хориглосон байдаг. Арилжааны радиогоос хамгийн хүчирхэг нь “JAPAN”,”NIPPON” юм. Японд үйл ажиллагаа явуулж байгаа бүх радио, телевиз нь: нийгмийн амгалан тайван байдлыг хангах, улс төрийн асуудлаар тэнцвэртэй, дундыг баримтлах, тулгамдсан асуудлаар нийгмийн бүх бүлэг давхрааны үзэл бодолыг тусгах, мэдээлэл, танин мэдэхүй, сургалт, уран сайхны, цэнгээнт нэвтрүүлгийн хоорондын харьцааг тохируулах ёстой гэсэн журам мөрдөж ажилладаг.
Энэтхэгийн радио. Ази тивд Энэтхэгийн сэтгүүл зүй томоохон байр суурь эзэлдэг. Энэтхэгийн радио телевиз нь төрийн мэдэлд харъяалагддаг. 1927 онд хувийн радио клуб анх агаарын долгионоор дохио дамжуулж эхэлжээ. 1936 онд хүн амыг соён гэгээрүүлэх, мэдээллээр хангах зорилгоор 1936 онд радио албан ёсоор байгуулагдсан байна. 1947 онд Энэтхэг улс тусгаар тогтнолоо зарлах үед Бүх Энэтхэгт 6 радио станц, 18 дахин дамжуулах станц байжээ. Тухайн үед радио энэтхэгийн газар нутгийн 2,5 хувь, нийт хүн амын 11 хувьд нь л хүрч ажиллаж байлаа. 1990 оны эхээр Бүх Энэтхэгийн Радиогийн мэдэлд 190 дамжуулах станц харъяалагдаж байв. Өнөөдөр Бүх Энэтхэгийн радио 229 нэвтрүүлэх станцтай. Үүний 148 нь дунд долгионоор, 54 нь өндөр долгионоор, 168 нь хэт богино долгиноор үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Бүх Энэтхэгийн Радио хүн амын 99,4 хувийг хамарч чаджээ. Бүх энэтхэгийн радио 24 хэлээр, орон нутгийн 146 аялагаар нэвтрүүлгээ дамжуулдаг . Энэтхэг улсад арилжааны радио байгуулахыг 2000 оноос л зөвшөөрсөн байна. Гэхдээ арилжааны хэт богино долгионы радиогоор мэдээ дамжуулахыг хоригложээ. Зөвхөн төрийн мэдлийн Бүх Энэтхэгийн Радио мэдээ дамжуулах эрхтэй ажээ. ▼
==Энэтхэгийн радио==
'''Монголын радиогийн түүх'''▼
▲
Монголын радио 1930-1959 онд. 1930 онд МАХН-ын Төв Хороо, Хянан байцаах төв комиссийн хамтарсан хурал “агаарын мэдээ байгуулах явдал болбоос маш чухал бөгөөд даруй гүйцэтгэвээс зохих ажил мөн.” гэж заагаад Ардын Хувьсгалийн 10 жилийн ойн баярын өмнө заавал багтаан радио нэвтрүүлэг эхлүүлэх хэрэгтэй гэж онцлон тэмдэглэжээ. Радио байгуулах ажилд олон нийтийн хүчийг татан оролцуулах үүргийг Худалдаа аж үйлдвэрийн яаманд даалгажээ. Үүний дараа 1930 онд ЗХУ- аас радио хүлээн хүлээгч, микрофон, чанга яригч гэх мэт тоног төхөөрөмжийг авчирчээ. Радиогийн материал техникийн баазыг байгуулахын тулд “Монгол радио” гэдэг хоршоог байгуулжээ. 1931 онд радиогийн техникийн мэргэжилтэн бэлтгэх зорилгоор 12 хүнийг Оросын Иркутск хот руу илгээжээ. Тэд хоёр жилийн дараа эх орондоо эргэн ирэхдээ Монголын радиогийн анхны ажилтнууд болжээ. Мэргэжилтэн, тоног төхөөрмжөө бэлтгэсэний дараа туршилтын журмаар радио нэвтрүүлэг хийж эхэлсэн байна. 1931 оны 5 сарын 1 нд Засгийн газар, цэнгэлдэх хүрээлэн, Лениний нэрэмжит клуб зэрэг хэд хэдэн газар радио цагаан хоолой байрлуулж үдшийн 19 цагаас монгол, орос хятад хэлээр илтгэл уншуулж, дуу хөгжим нэвтрүүлжээ. Мөн оны 6 сарын 20 –ноос эхлэн Ардын хувьсгалийн 10 жилийн ойн өмнө Улаанбаатар хотод 7 хоногт хоёр удаа радио нэвтрүүлэг явуулсан байна. 1931 оны 7 сарын 11 нд Буянт-Ухаа дахь наамдын талбайгаас анх удаа радио нэвтрүүлэг дамжуулжээ. Энэ бүхнээс харвал Монголд радио 1930 оны эхэн үед тулгийн чулуугаа тавьсан гэж үзэж болно. 30-аад эхэн үед радио нэвтрүүлгийн хамрах хүрээ нь зөвхөн Улаанбаатар хотоор хязгаарлагдаж байлаа. Радио нэвтрүүлгийг тогтмол, тасралтгүй явуулахад техникийн болон, уран бүтээлийн мэргэжилтэн, найдвартай ажиллах тоног төхөөрөмж, дэд бүтэц дутагдаж байлаа. Монгол Зөвлөлтийн засгийн газар хоорондын хуралдааны үеэр манай тал радиогийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэхэд туслахыг хүсжээ. ЗХУ-ын тусламжтайгаар радиогийн техникийн төв, дахин дамжуулах станцийг Монголд барьж байгуулжээ. 1934 оны 8 сард ЗХУ-ын тусламжаар байгуулагдсан радио станцийг БНМАУ-ын Засгийн газрын комисс хүлээн авсан байна. 1934 оны 9 сарын 1-нд Монгол улсад радио өргөн нэвтрүүлэг албан ёсоор эхлэв. Өдрийн 11 цагт Ерөнхий сайд Гэндэн, МАХН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга Лувсаншарав, Холбооны сайд Мэнд зэрэг албаны хүмүүс радиогоор ээлжлэн баярын мэндчилгээ дэвшүүлжээ. Энэ тухай радиогийн үйл ажиллагааг бичдэг тэмдэглэлийн дэвтэрт бичиж үлдээжээ. Энэ тэмдэглэлийн дэвтэрийг 60-аад оны эхэн үед Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн Улсын Их Сургуульд сурч байсан оюутан Д.Дууз Хонхор дахь радиогийн дахин дамжууулах станцаас олжээ. Энэ дэвтэрт анхны радио нэвтрүүлгийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл байжээ. 1964 онд Д.Дууз дипломын ажлаа “Монголын радиогийн түүх” сэдвээр хамгаалсан байна. Хэдэн жилийн өмнө санаандгүй олж байсан жижүүрийн дэвтэрт байсан мэдээлэл түүний дипломын ажилд их хувь нэмэр болжээ. Монголын радио анх байгуулагдахдаа Харилцан нэвтрэлцэх холбооны харъяанд, одоогийн Сүхбаатарын талбайн баруун урд орой дээрээ цамхаг, цагтай хоёр давхар байшинд байрлаж байв. Радио нь эрхлэгч, хоёр нэвтрүүлэгчийн бүрэлдэхүүнтэй өдөрт 2 цагийн нэвтрүүлэг бэлтгэж 1700 орчим цэгт нэвтрүүлгээ цацаж байв. “Анхаараарай. Радио хорооноос ярьж байна” гэж эхэлсэн анхны түүхэн нэвтрүүгийг харилцан нэвтрэлцэх хорооны дарга, орчуулагч, радиогийн уран сайхны нэвтрүүлэгч Жалсрайн Батаа дамжуулсан байна. 1935 оны 1 сараас радиод Лувсангийн Рагчаа гэдэг бүсгүй нэвтрүүлэгчээр ажиллах болжээ. Монголын радио өглөөний 7 цагаас 9 цаг хүртэл, үдэш17 цагаас 21 цагийн хооронд нэвтрүүлэг цацаж байлаа. Харин өглөөний 9 цагаас 17 цагийн хооронд Оросын радиогийн нэвтрүүлгийг дахин дамжуулдаг байжээ. Монголын радиогоор ихэвчилэн нам засгийн шийдвэр, тогтоол, олон улсын байдлын талаар мэдээлдэг байжээ. Уран сайхны нэвтрүүлэгт Улсын төв театр, Сүхбаатарын нэрэмжит үлгэр жишээ клуб, Ардын цэргийн Ансамбель, сайн дурын уран сайханчид, зохиолч С.Буяннэмэх, Ц.Дамдинсүрэн, Н.Наваанюндэн, Д.Намдаг нар оролцдог байжээ. Шинээр байгуулагдсан радиод олон бэрхшээл тохиолдож байв. Энэ тухай радиогийн ахмад ажилтан С.Лувсанцэнд “1930-аад оны үед радиод уран сайханчдийг өглөө 5 цагт дуудаж ирүүлнэ. 30-40 хүн зэрэг цуглахгүй. Хоцорч загнуулах, санамсаргүй алдаа гарах тохиолдол бишгүйдээ л тохиолдож байсан” гэж дурьсан ярьжээ. Тухайн үед бүх нэвтрүүлэг шууд цацагддаг байжээ. Монголын радио иргэдийн боловсролыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн олон арван нэвтрүүлэг явуулж байлаа. 1935 оны 5 сарын 15 нд “Нүд далдын сургууль” нэртэй алсын зайн сургалтын нэвтрүүлэг явуулжээ. 1938 оны 8 сараас МАХН-ын Төв Хорооны шийдвэрээр радио нэвтрүүлгийг “Радио сонин” гэж нэрлэж эрхлэгчийн үүргийг Төв Хорооны ухуулан боловсруулах хэлтсийн аль нэг ажилтан гүйцэтгэх болжээ. 1938 оны 9 сарын 1 ээс радиогийн өглөөний нэвтрүүлгийн цагийг нэг дахин нэмэгдүүлж, 7-11 цаг хүртэл явуулах болжээ. 1939 оны 7 сарын 11 нд “Цэнд комиссар” дуулалт жүжиг, 1940 оны 9 сарын 27 нд “Өргөмөл сувд” радио жүжиг нэвтрүүлжээ. 12 аймагт Радио нэвтрүүлгийг дахин дамжуулах 1700 цэг байгуулсан нь хөдөө орон нутгийн иргэдийг шинэ соёлд уриалан дуудсан үйл явдал болов. Энэ тухай “Монголтранс”-ын жолооч байсан Хас гуай “Би радио дэлгэрүүлэх орос мэргэжилтнүүдийг Улаан-Үд хотоос ачааны машинаараа авч ирсэн. Тэдний нэг нь надтай танилцаад танай гэрт хамгийн түрүүнд радио тавьж өгнө гэж амласан. Анх манай гэрт радио холбосоны дараа чанга дуугарахад миний ээж сандарч дууг нь намсгахаа мэдэхгүй дэмий л дээлээрээ бүтээж бөөн инээдэм болж байлаа” хэмээн дурссан байдаг. 1940 оноос хойш Монголын радио сэтгүүл зүйн үүргийг жинхэнэ утгаар нь биелүүлж эхэлсэн юм. Үүнд ч нөлөөлсөн чухал тогтоол шийдвэрийг нам засгаас гаргажээ. 1939 оны 11 сарын 9 нд БНМАУ-ын бүх яам, аж ахуй, олон нийт, соёлын байгууллагын сайд дарга нарын зөвлөгөөн болж радио нэвтрүүлгийн байдал, цаашид авах арга хэмжээний тухай хэлэлцжээ. 1940 оны 4 сарын 18 нд радиог МАХН-ын Төв Хорооны шууд удирдлага доор авчээ. 1941 оны 5 сарын 15 нд МАНХ-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга нарын зөвлөгөөний 28-р тогтоолоор радио хороог Төв Хорооны сурталын хэлтсийн эрхлэгчид хавсруулж хорооны гишүүдийн бүрэлдэхүүнийг шинэчлэн баталсан байна. 1941 оноос Монголын радио дуу хураагч ашиглаж эхэлжээ. Мөн Алтанбулаг хотоос Майн баярын концертийг улс орон даяар дамжуулжээ. 1942 оноос Монголын радиогийн нэвтрүүлгийн цаг ч нэмэгдсэн байна. 1944 онд радиогийн удирдлагыг чадваржуулах, нэвтрүүлгийн чанарыг дээшлүүлэх зорилгоор МАХН-ын Төв Хороо хоёр удаа тогтоол батласан юм. 1944 оны 2 сард Төв хорооны нарийн бичгийн дарга нарын зөвлөгөөний тогтоолоор 1941 онд баталсан Радио хорооны Зөвлөлийг дахин шинэчилсэн бол, 10-р сард Төв Хорооны тэргүүлэгчдийн 75-р хурлаар радио хорооны уран сайхны нэвтрүүлгийн ажлыг сайжруулах тухай тогтоол гаргаж шилдэг уран бүтээлийг хальсанд бичиж хадгалах, шаардлагатай үед радиогоор нэвтрүүлэх боломжоор хангахыр Уран сайхны хүрээлэн, Холбоонй яаманд даалгажээ. 1942 оны 2 сарын 22 нд Д.Сүхбаатарын үйл амьдралыг сурталчилхад зориулсан радио өдөрлөгийг Хувьсгалын музейгээс шууд дамжуулжээ. Энэ бол Монголын радиогийн хамгийн анхны шууд сурвалжлага байлаа. 1943 оос идэвхитэн бичигчид хальсанд концертоо бичүүлвэл урамшуулал мөнгө олгодог болжээ. 1944 оны намар ЗХУ-аас радиогийн техникийн засварын мэргэжилтэн оросын иргэн В.С.Мяткин кино хальсан дээр бичдэг чулуун зүүтэй шоринофон гэдэг өндөр босоо аппарат зохион бүтээж радио нэвтрүүлгийн эхлэл төгсгөл дуу “Монгол интернационал”-ыг бичжээ. Үүнээс өмнө уран сайханчид өглөө оройдоо ирж шууд дуулдаг байжээ. 1946 онд Д.Сэнгээгийн шүлэг, Л.Мөрдоржийн ая “Эх орон” дууны аялгууг Монголын Радио өргөн нэвтрүүлгийн эхлэл болгон сонгожээ. 1945 оны 4 сараас монголын радио өдөр бүр орос хэлний нэвтрүүлэг, 1946 оноос долоо хоног бүрийн пүрэв гарагт хятад хэлээр нэвтрүүлэг явуулах болсон юм. 40-өөд онд радиогийн нийтлэл нэвтрүүлэгт газар тариалан, хөдөө аж ахуй, мал аж ахуй, цаг үеийн тухай мэдээлэл түлхүү цацагдаж байлаа. Нийтээрээ бичиг үсэгт тайлагдах хөдөлгөөнд радио гол манлайлагч болж, дэлхийн 2-р дайны тухай мэдээлэл зонхилж байлаа. Дайны жилүүдэд радио зохион байгуулагчийн үүргээ сайн биелүүлж, галын шугам дээр тулалдаж байгаа цэрэг эрст туслах хөдөлгөөнийг идэвхитэй сурталчилж байлаа. Энэ үед радио хүмүүсийн мэдээлэл хүлээн авах чухал суваг, амьдралын хэрэгцээ болоод байлаа. 1944 оны 9 сарын 1-ний байдлаар Улаанбаатар хотын нийт өрхийн 70 хувь, хөдөө орон нутгийн айл өрхийн 46 хувь нь радио сонсдог байжээ. 1947 оны 4 сарын 19 нд МАХН-ын Төв Хорооны улс төрийн товчооны 12-р хурлаар Радио хороог өргөтгөж, БНМАУ-ын сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Улсын Радио нэвтрүүлгийн ба радиожуулалтын хороо гэдэг бие даасан байгууллага болгожээ. Тур хороо нь улс төрийн нэвтрүүлгийн хэлтэс, уран сайхны нэвтрүүлгийн хэлстэс гэсэн үндсэн хоёр хэлтэс, 12 хөгжимчний бүрэлдэхүүнтэй үндэсний хөгжмийн хэсгээс бүрдэж байв. 1947 онд АНУ-ын Атланта, 1948 онд Мексикийн нийслэл Мехико хотод өндөр үелзлэлийн радио нэвтрүүлгийн олон улсын бага хурал зохион байгуулагдахад Монголын төлөөлөгчид оролцжээ. Энэ нь Монголын радио гадаад харилцаагаа өргөжүүлэхэд чухал алхам болжээ. 1952 оны 9 сард Олон улсын радиогийн байгуулагын гишүүн болжээ. 1952 оны 7 сарын 19 нд Москвагийн радио монгол хэлээр нэвтрүүлэг бэлтгэх редакц байгуулахад Д.Цэдэвсүрэн анхны нэвтрүүлэгчээр нь томилогджээ. 1953 оны 9 сарын 13 нд ЗХУ-ын радиотой хамтран ажиллах гэрээ байгуулжээ. Үүний дараа Хятад, Румын улсын радиотой холбоо тогтоож, хамтран ажиллах гэрээн хийсэн байна. 1963 оны 10 сарын 29 нд МАХН-ын Төв хорооны улс төрийн товчооны 86/220 тогтоолоор Радио хорооны зохион байгуулалтыг өөрчилж, Хорооны дарга, Улс төрийн нэвтрүүлгийн ерөнхий редакц, Уран сайхны нэвтрүүлгийн ерөнхий редакц, сурвалжлагчдийн хэлтэс, техник хяналтын дуу бичлэгийн хэлтэс, гадаад харилцааны хэлтэс, ах ахуйн хэлтэс, үндэсний хөгжмийн оркестр, нэвтрүүлэгчийн алба гэсэн 9 нэгжтэй болгожээ. Уран сайхны нэвтрүүлгийн ерөнхий редакц нь хөгжмийн, уран зохиолын, хүүхэд залуучуудын нэвтрүүлгийн хэлтэстэй байв. Харин улс төрийн нэвтрүүлгийн ерөнхий редакц нь суртал нэвтрүүлгийн, хөдөө аж ахуйн, гадаад нэвтрүүлгийн хэлтэсээс бүрдэж байлаа. 1954 онд монголын радиогийн дуу хөгжмийн алтан сан хөмрөгийг хөгжмийн зохиолч С.Гончигсумлаа эмхлэн байгуулжээ. Түүхэн чухал үйл явдалыэн тухай мэдээ, сурвалжлага, нэвтрүүлэг, урлагийн зүтгэлтэнүүдийн уран бүтээлийг соронзон хальсанд бичиж хадгалах болжээ. 1954 онд Монголын радиогийн дууны оператор Д.Пүрэв, инженер Ц.Мятав, сурвалжлагч Ч.Лодойдамба нар Төв аймгийн Баянцагаан суманд томилолтоор ажиллаж тэргүүний малчидаас ярилцлага авсан байна. Тухайн үед бичэг хийх төхөөрөмж нь 33 кг жинтэй байжээ. Хөдөө цахилгаан эрчим хүч байхгүй тул кино гаргадаг Л-3 маркийн дизель хөдөлгүүр ашиглажээ. Сурвалжлага хийхийн тулд илүү гэр бариулж хөдөлгүүрээ дотор нь байрлуулжээ. Дуу чимээг хязгаарлах зорилгоор хөдөлгүүрээ эсгийгээр бүтээж байжээ. Москва хотод Дэлхийн Оюутан Залуучуудын 6-р их наадам болоход Монголын радиогоос улс төрийн ерөнхий редакцийн редактор Б.Гаваа, гадаад харилцааны хэлтсийн ажилтан Д.Лодойдамба томилолтоор явжээ. Энэ нь хилийн чанадаас бэлтгэсэн хамгийн анхны сурвалжлага болжээ. 1950 оны сүүл үеэс радиод хуурай зайгаар ажилладаг овор багатай магнитфон хэрэглэх болжээ. Энэ нь сурвалжлага бэлтгэх ажлыг хөнгөвчилжээ. Радиогийн өргөн нэвтрүүлгээс гадна Монголд радио холбоо сонирхогчдийн санал санаачилгаар радио спортын холбоо 1958 оны 04-р сарын 15-нд байгуудагдсан байна . ▼
▲
ТОДРУУЛГА: Монгол улсад Радио спортын үүсэл хөгжил нь анх МАХН-ын Төв Хорооны Улс төрийн Товчооны тогтоолоор Ардын цэрэгт туслах сайн турын нийгэмлэлийг МБТСЭ-ийн Төв Зөвлөлийн харъяанд 1958 оны 4-р сарын 15-нд Радио төв клуб нэртэйгээр байгуулагдсанаар эхэлсэн юм. Радио төв клуб хvvхэд залуучуудын дунд радио техникийн мэдлэгийг сурталчилах, радио спортын шинэ шинэ тeрлvvдийг бий болгож хeгжvvлэх ажлыг зохион явуулах болсон байна. ЗХУ-ын ДОСААФ-аас уригдан ирсэн мэргэжилтэн Казмер Николаевич Журавицкийн удирдлагын дор Радио төд клубын дэргэд "ПУРК-24" аппаратаар тоноглогдсон танхим байгуулж, радио сонирхогчдод морзе хэлний хичээл, 3-р зэргийн радио телеграфистын программаар сургалтыг явуулж эхэлсэн. 1958 онд социалист орнуудын хурдач радистын олон улсын уралдаанд манай улсын багийг урьсан юм. Энэ тэмцээнд тамирчдыг бэлтгэж оролцуулахын тулд хурдач радистын секцийг мэргэжлийн радистуудаар зохион байгуулж К.Н.Журавиций өөрийн биеэр уригдан дасгалжуулжээ. Анхны энэ багийн бvрэлдэхvvнд К.Дэмбэрэлсамбуу, С.Пvрэв, Д.Ендон, эмэгтэй тамирчин Ч.Сvрэн нарын зэрэг тамирчид оролцож, 1958 оны 11-р сард манай тамирчид олон улсын радио спортын уралдаанд анх удаа оролцсон нь радио спортын уралдаан тэмцээний эхлэл болсон билээ. Мэргэжилтний зөвлөгөө, олон улсын уралдаанд оролцсон туршлага дээр тулгуурлан 1957 онд радиогийн өдрийг тохиолдуулан хурдач радистын Улаанбаатар хотын аварга шалгаруулах уралдааныг зохион явуулж, тvvнийг цаашид жил бvр уламжлал болгон явуулдаг болжээ. 1962 онд хурдач радистын улсын аварга шалгаруулах анхны уралдаан явагдаж бvх аймаг, хотоос шалгарсан тамирчдын дотроос eсвeрийн залуу тамирчин Х.Туул тvрvvлжээ. 1959 оноос манай радио сонирхогч зохион бvтээгчдийн хөдөлгөөн өрнөж мэргэжилтэн К.Н.Журавицийн зөвлөсний дагуу дагуу радио сонирхогчдын хамтын ба хувийн нэвтрvvлэх аппарат, хvлээн авагчийг анх өөрийн орондоо хийж олон улсын богино долгиончдын дунд өөрийн орны нэрийг цуурайтуулах болжээ. Манай улсын богино долгиончид 1960 оноос эхлэн дэлхийн бvх тивийн 200 гаруй улс орны богино долгиончидтой 2 талын радио холбоо барьж олон улсын дипломуудыг авч эхэлсэн байна. Монголын радио спорт сонирхогчид 1965 онд Болгарын Вена хотод болсон уралдаанд амжилттай оролцсон бол 1974-1977 онд Монголын богино долгиончид Ази тивийн уралдаанд тэргүүн байр, 1969 онд Ленинградад хотод болсон олон улсын Радио холбооны тэмцээнд 2-р байранд орж байлаа. 1980-аад оны дунд vеэс 1990 оны эхэн хvртэлх үед радио спорт манай улсад маш эрчимтэй хөгжиж түүхийн шинэ хуудсыг нээн радио спортыг сонирхон хичээллэгчдийн тоо маш ихээр нэмэгдэн сайн дасгалжуулагчид, тамирчдыг төрvvлж спортын олон амжилт, рекордуудыг vзvvлсэн жилvvд байсан юм. 1988 онд Радио спортын тeв клубт Унгарын Батлан Хамгаалахад Туслах нийгэмлэгээс Техник хэрэгслийн тусламж vзvvлэх асуудал хэрэгжиж нийт 11 өрөөг иж бvрэн тохижуулж радио спортын техник хэрэгсэл олноор тvvхэндээ байгаагvйгээр олноор ирж техник хэрэгсэл материаллаг баазын хувьд сайжирсан билээ. Тvvнчлэн радио спортоор хичээллэгч тамирчдын тэр дундаа хeдee орон нутагт хичээллэгчдийн техник хэрэгслийг хангах зорилгоор 1990 онд РСТК-ын дэргэд инженер П.Ганхуяг, дасгалжуулагч Д.Цогтбаяр нарын бvрэлдэхvvнтэй "Спортын аппарат техник зохион бvтээх тeв" байгуулагдан эх орондоо анх удаа олон тоогоор спортын аппарат техник хэрэгслийг vйлдвэрлэн тамирчдынхаа хэрэгцээг хангаж байсан нь тvvхэнд тэмдэглэгдэх нэгэн чухал vйл явдал болсон билээ. Радиопеленгацын дэлхийн аварга шалгаруулах уралдааан 4 жилд 1 удаа зохиогддог байсан бeгeeд 1990 онд БНСЧСУ-ын Братислав хотноо энэ тeрлийн 5 дахь удаагийн уралдаан зохион явагдаж, уг уралдаанд дэлхийн 19 орны 159 тамирчдаас тамирчин оролцож 10, 11-р байр, багийн дvнгээр 5-р байр эзэлсэн нь тухайн vедээ болон одоо ч их eндeр амжилтанд тооцогддог юм. 1991 онд БНХАУ-ын Радио Спортын холбоо олоэ улсын радио пеленгацийн уралдаан зохион байгуулж манай орны тамирчдыг урьсан бeгeeд уг уралдаанд оролцсон тамирчдаас Э.Майбаяр анх удаагаа олон улсын уралдаанаас хувийн дvнгээр 3-р байр эзэлж хvрэл медаль хvртсэн явдал манай тамирчдын анхны eнee vеийн олон улсын уралдааны шагналын эхлэл байсан юм. Улс орон eeрчлeл шинэчлэл явагдсан шилжилтийн 1990-ээд онуудад радио спорт нь мeн л энэ vеийг дайрч тэмцээн уралдааны тоо, хичээллэгчид, тэмцээнд хамрагдагсадын хvрээ хумигдсан бeгeeд харин сvvлийн жилvvдэд радио спорт дахин сэргэж тэмцээн уралдаан тогтмолжиж хичээллэгчдийн хvрээ тэлж байна. 2005 онд ОУХМ А.Ариунаа Ази тивийн шилдэг эмэгтэй тамирчин болсон юм. Тvvнчлэн Радио пеленгацын Ази тивийн аваргын тэмцээнийг 2001, 2007 онуудад eeрийн эх орондоо зохион явуулж олон улсын хэмжээнд зохих ёсоор vнэлэгдэн эх орныхоо нэрийг eндeр eргeж байна.
1959 оноос радиогийн бүх нэвтрүүлгийг соронзон хальсанд бичиж нэвтрүүлэх журам батлагджээ. 1956 оны 6 сарын 23 нд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөл, Намын Төв Хорооны 316/195 –р тогтоолоор Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Улсын радио нэвтрүүлгийн ба радиожуулалтын хороог Соёлын яамны харъяанд оруулжээ. Гэвч 1958 оны 8 сарын 7 нд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөл, Намын Төв Хорооны 259/246 –р тогтоолоор Соёлын яамнаас тусгаарлаж, бие даасан Улсын хороо болгожээ. 1959 оны 5 сарын 6 нд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн 177-р тогтоолоор Мэдээллийн ба радиогийн хэрэг эрхлэх газар байгуулжээ. Монголын радио хороо, Монцамэ агентлаг, “Орчин үеийн Монгол улс” сэтгүүлийг энэ байгуулагийн мэдэлд шилжүүлжээ.
▲Монголын радио 1960-1990 онд.
==Монголын радио 1960-1990 онд==
1960 оны 5 сарын 19 нд БНМАУ-ын АрдынИх Хурлын Тэргүүлэгчдийн 102-р зарлигаар Мэдээллийн ба радиогийн хэрэг эрхлэх газрыг БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн Мэдээлэл, радиогийн улсын хороо болгожээ. 1960 он гэхэд Монголын радиогийн тоног төхөөрөмж шинэчлэгдэж, нэвтрүүлгийн цагаа нэмэгдүүлж, олон төрөл зүйлийн нэвтрүүлэгтэй болжээ. 1960 онд Монголын радио шинэ барилгад нүүж, олон студи ашиглалтанд оруулжээ. Мэдээ хүлээн авах өөрөө бичигт телеграф аппаратыг хэрэглэх болсон нь гадаад дотоод мэдээг цаг алдахгүй шуурхай хүлээн авч сонсогчдод түгээх боломж олгожээ. 1961 оны 4 сарын 12 нд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн 163-р тогтоолоор Мэдээлэл, радиогийн улсын хорооны орон тоо, бүтцийг нэмэгдүүлж, Удирдах хэсэг, Мэдээллийн хэлтэс, Нэвтрүүлгийн хэлтэс, Гадаад мэдээллийн хэлтэс, Программын хэлтэс, Лавлах тасаг, Олон улсын харилцааны тасаг, “Орчин үеийн Монгол улс” сэтгүүлийн газар, Бичиг хэргийн товчоо, Техникийн хэлтэс, Захиргаа аж ахуй гэсэн 12 хэлтэс, тасгийн бүтцэд сүүлийн үеийн мэдээний, суртал нэвтрүүлгийн хөдөө аж ахуйн, үйлдвэр худалдаа, тээвэр холбооны, хүүхэд залуучуудын, жүжиг, уран зохиолын, дуу хөгжмийн зэрэг төрөлжсөн 7 редакцтай нэвтрүүлэг явуулах болжээ. 1960 оноос “Хөдөлмөр зол жаргал”, 1964 оноос “Хүсэлтийн хариу”, 1964 оны 8 сарын 23 аас “Ургацийн далай”, 1965 оны 1 сарын 4 өөс “Өглөөний мэнд” нэвтрүүлэгийг бэлтгэжээ. Мэдээлэл, радиогийн улсын хорооны дарга 1964 оны 6 сарын 29 нд “Гадаадын сонсогчдод зориулан монгол хэлээр тусгай нэвтрүүлэг явуулж эхлэх тухай” 104-р тушаал гаргажээ. Үүний дагуу “Улаанбаатараас ярьж байна” нэвтрүүлгийг долоо хоногийн пүрэв, ням, гаригт 21 цагаас 30 минутын хугацаатай явуулах болжээ. Энэ нэвтрүүлэгийг Хөх хотын чиглэлд монгол хэлээр, Бээжингийн чиглэлд хятад хэлээр, Урумчийн чиглэлд казах хэлээр тус тус цацаж байлаа. 1964 оны 4 сарын 9 нд “Мэдээлэл, радиогийн хэрэг эрхлэх газрын ажлыг цаашид сайжруулах тухай” МАХН-ын Төв Хорооны улс төрийн товчооны 120-р тогтоол гарсан юм. 1965 оны 1 сарын 29-өөс Монголын радио Алс Дорнод, Өмнөд ба Зүүн өмнөд Ази, Шинэ Зеланд, Австрали, Европын орнуудад зориулан англи хэлээр нэвтрүүлэг явуулжээ. 1966 оны 3 сарын 7 нд Москвагийн радиогийн дэргэд Монголын радиогоос байнга сурвалжлагч ажиллуулах болжээ. Монголын радио 60-аад оны дунд үеэс радио жүжиг хийх болов. Радио жүжгийн зохиолыг Ө.Баасанжав, М.Чимид, Ш.Шажинбат нар бичиж байлаа. БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн 1967 оны 9 сарын 20 ний өдрийн 129р зарлигаар Мэдээлэл радиогийн улсын хороог БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн мэдээлэл, радио, зурагт радиогийн хороо гэж нэрлэх болжээ. Үүнээс 7 хоногийн дараа [[Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз|Монгол телевиз]] албан ёсоор нээлтээ хийсэн юм. 1968 оноос Монголын радио хятад хэлээр явуулах нэвтрүүлгээ өдөр бүр, гадаадын орнуудад зориулан монгол хэлээр явуулах нэвтрүүлгийг 7 хоногт 6 удаа, казах хэлээр явуулах нэвтрүүлгийг 6 удаа, англи хэлээр явуулдаг нэвтрүүлгийг 7 хоногт 12 удаа, Ази, Африкийн сонсогчдод зориулсан нэвтрүүлгийг 12 удаа болгож нэмэгдүүлжээ. Энэ үед гадаад хэлээр бэлтгэдэг нэвтрүүлгийн үргэлжилэх хугацаа нь 30 минут байсан юм. 1970 оны 11 сараас франц хэлээр нэвтрүүлэг явуулах редакц шинээр байгуулжээ. Энэ редакц нь Хойд Америк, Европ, Африкийн сонсогчдод зориулан нэвтрүүлэг бэлтгэж эхэлсэн юм. 1979 оноос МОНЦЭМЭ, радио телевизийн Москва дахь сурвалжлах хэсэг болгон өргөжүүлсэн юм. Мөн оны 11 сарын 24 нд БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн 195-р зарлиг гарч “Мэдээлэл радио, зурагт радиогийн улсын хороог” БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх “Мэдээлэл радио телевизийн улсын хороо болгон өөрчилжээ.” Энэ бүтэц 30 жилийн турш өөрчлөгдөөгүй байна. Суртал нэвтрүүлгийн ажлыг сайн зохион байгуулж, үүргээ сайн биелүүлсэн тул 1971 онд БНМАУ-ын Засгийн газрын хүндэт жуух бичиг, 1974 онд 40 жилийнхээ ойгоор Төрийн дээд шагнал Д.Сухбаатарын одонгоор шагнуулжээ. 1978-1981 оны хооронд ЗХУ-ын буцалтгүзй тусламжаар Улаанбаатар-Алтай-Баян-Өлгий, Улаанбаатар-Дашинчилэн-Булган-Эрдэнэт чиглэлээр радио релейний шугам тавьжээ. Ийнхүү радио нэвтрүүлгийн сонсгол чанар дээшилжээ. Радио релейний шугамаар радиогийн төдийгүй телевизийн нэвтрүүлгийг ч дамжуулах болжээ. 1981 оны 3 сард З.Доржийн санаачилсан “Залуучуудын уулзалтын цаг” нэвтрүүлэг студийн хэлбэрээс гарч амьдралын тулгамдсан асуудлыг зөв сонгож, чөлөөтэй ярилцаж газар дээр нь шийдвэрлэх шууд сурвалжлагийн хэлбэрээр хийгджээ. Энэ нь сонсогчдийн сонирхолыг татаж байлаа. 1984-1985 онд радио өргөн нэвтрүүлгийн студийн магтфоны тоог нэмэгдүүлж СТМ-600 маркийн суурин магнитфон гуравыг нэмж ашиглаж, эфирийн студи, радиогийн төв аппаратын техникийг орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр шинэчилжээ. 1984 онд “Өнөөгийн хөдөө” , “Малчин”, “Газар хүн” нэвтрүүлгийг шинээр хийжээ. 1985 оноос радиогийн хэлтэсүүд нь Ерөнхий редакцийн зохион байгуулалтад орж, мэдээлийн ерөнхий редакцийг шинээр бие даалган байгуулав. Ингэснээр радиод мэдээний цаг нэмэгдэж, шуурхай үйл ажиллаагатай болжээ. 1985 онд Чойбалсан хотод радио өргөн нэвтрүүлгийн станцийн өргөтгөл Улаанбаатар-Багануур-Өндөрхаан-Баруун-Урт –Чойбалсан чиглэлд радио релейний шугамын барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулжээ.1980 аад оны үед Монголын радио 7 хоногт 10658 цагийн нэвтрүүлэг хийж, радиогийн шуурхай мэдээг 8 удаа дамжуулдаг байжээ. Мөн энэ үед хөдөө орон нутагт радио өргөн нэвтрүүлэг хийх бааз суурь тавигдаж эхлэв. 1980 онд Дорноговь аймагт, 1981 онд Хөвсгөл аймагт радио өргөн нэвтрүүлгийн станц ашиглалтад оржээ. 1986 онд Өвөрхангай, Ховд, Дорнод аймагт МОНЦАМЭ агентлаг, радио телевизийн аймаг дундах сурвалжлах хэсэг ажиллаж эхлэв. Энэ нь хөдөө орон нутгийн амьдралыг цаг алдахгүй мэдээлэх боломжийг хангасан юм. 1986 оноос Монголын радио “Та өөрчлөн шинэчлэлтийн хаагуур явж байна?” хэлэлцүүлэг, “Ил тод илэн далангүй ярилцъя”, “Хуудас цаас”, “Шил савны тухай яриа”, “Сансрын зууханд ердийн хөсөг хэрэггүй гэж үү?”, “Гэм зэмгүй гэмтэн”, и”Шинэ ном очсон уу”, “Туул гол тунгалаг байх ёстой”, “Болор тунгалаг Хөвсгөл бохирдох ёсгүй”, “Дөрөө даах гутал байна уу? “ зэрэг асуудал дэвшүүлсэн цуврал нэвтрүүлэг бэлтгэжээ. Энэ нь тухайн үед нийгэм улс төрд гарсан өөрчлөлттэй холбоотой байв. 1987 онд гадаадын сонсогчдод зориулан “Аюуш” туужаар радио жүжиг хийсэн байна. Ардын домог дуугаар хийсэн зохиомж, “Бямба гарагийн ая дуу” нэвтрүүлэг гадаадын сонсогчдын сонирхолыг татаж олон захидал ирдэг байжээ. 1988 оны 12 сарын 28 нд ЗХУ-ын тусламжаар баригдсан радио телевизийн орчин үеийн тоног төхөөрөмжтэй шинэ төв ашиглалтанд орлоо. 1980 оод оны дундуур хөрш болон найрамдалт харилцаатай орнуудын радиогийн байгуулагатай тогтоосон холбоогоо өргөжүүлэх зорилгоор хамтран уран бүтээл туурвиж эхэлсэн байна. 1987 онд Орос Монголын хүүхдийн “Эв модны наадам”-ыг Сүхбаатар хотод зохион байгуулж радиогоор шууд сурвалжилжээ. Мөн Улаанбаатар-Москва, Улаанбаатар-Шверин (Арлдчилсан Герман) хотын хооронд шууд нэвтрүүлэг хийжээ. 1989 онд Монголын радио найрамдалт харилцаатай 9 орны 30 гаруй төлөөлөгчдийг хүлээн авч, гадаад нэвтрүүлгийн үр өгөөж, арга барилын талаар олон улсын хэмжээний зөвлөгөөнийг анх удаа өөрийн эх орондоо зохион байгуулжээ. 1989 оноос Монголын радио япон хэлээр нэвтрүүлэг явуулах болжээ.
Монголын радио 1990 оноос өнөөг хүртэл. 90-ээд оноос Монголын сэтгүүл зүйн түүхэнд шинэ хуудас нээгдсэн гэж хэлж болно. Нийгэм эдийн засгийн байдал, хүмүсийн оюун санаанд гарсан өөрчлөлт хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, тэр тусмаа радпиод ч нөлөөгөө үзүүлсэн юм. 1990 онд Монголын хүн амын 93 хувь нь радиогийн нэвтрүүлэгийг сонсож байлаа. Харин Харин 1994 онд Монголын радиогийн 60 жилийн ойн үеэр “Ардын эрх сонинд Монголын радиогийн захирал У. Сарантуяагаас сурвалжлагч “Манайх дэлхийн хөгжлийн өнөөгийн түвшинп аль хэр радиотой айл вэ гэж асуухад, тэр “Том агентлагийг бодвол жижиг. Гэхдээ “дориун” жижиг. Бас гадаадын орон ру таван хэлээр нэвтрүүлэг явуулдаг. Японд ийсэн судалгаагаар Монголын радио 18-р байранд орсон. Цаана нь өчнөөн орны радио нэвтрүүлэг бий шүү дээ гэж хариулжээ. 1990 оноос хойш радиогийн нэвтрүүлгийн бүтэц өөрчлөгджээ. Мэдээлэл, уран сайхны нэвтрүүлгийн эзлэх хэмжээ нэмэгдсэн байна. Улс төр мэдээллийн “Төр”, төр засгийн мэдээллийн “Соёмбо”, “Дөрвөн зүг найман зовхист” нэвтрүүлэг шинээр хийгджээ. 1996 оноос “Хөгжмийн тойрон аялал”, “Саран хөхөө”, “Зуун билиг”, “Он цагийн дуулал”, “Уран бүтээлчийн хөрөг”, “Цагаан лавайн эгшиг” зэрэг олон нэвтрүүлэгийг санаачилжээ. 1993 онд Монголын радиогийн мэдээллийн алба нь “Хурд” агентлаг гэж нэрээ өөрчилжээ. Мөн онд “Шинэ эрин” радиостанц байгуулагджээ. “Зах зээл”, “Улаан шугам”, “Хот хүмүүс”, “Залуусын цаг”, “Могжоохон даагатай Жогжоохон хүү”, “Мэдээллийн 20 хором”, Уран жиргээ“, “Улс төрийн мэдээллийн 2-р танхимаас ярь байна.”, “Шааззгайн шагшраа”, “Буянт мал” нэвтрүүлэг сонсогчдийн үзэх дуртай нэвтрүүлэг нь байлаа. 1994 оноос Монголын радио зарлал сурталчилгаа явуулах болжээ. Цаг бүрийн сүүлийн 5 минутад зарлал сурталчилгаа танилцуулж байлаа. 1994 онд Японы засгийн газар Монголын радиод 40 мянган америк долларын үнэ өртөгтэй тоног төхөөрөмжийг Монголын радиод бэлэглэжээ. 1994 оны 12 сарын 15 нд Монголын радиогийн 2-р суваг хөгжим сургалт мэдээллийн “Хөх тэнгэр” радио станц анхны эфирээ явуулжээ . Хэт богино долгионы FM-100,9, мегагерцийн богино долгионы SW-4850 килогерцийн үелзлэлээр сургалтын нэвтрүүлэг, орчин үеийн дуу хөгжмийн тухай нэвтрүүлэг зонхилж байлаа. Мөн сонсогч шууд эфирт утсаар холбогдох нь Монголын радиогийн түүхэнд шинэлэг зүйлс байлаа. 1995 оны 12 сарын 25-31 хооронд радиогийн хөтөлбөрт өглөөний 6.05, 6.45 цагт мэдээний тойм, 8.00 цагаас “Найм арван нэг” улс төрийн мэдээллийн хөтөлбөр, 8.20 минутаас гадаад мэдээ, 9.00, 10.00, 12.00, 13.00, 15.00 цагаас дотоод мэдээ, 16.00, 17.00 цагаас гадаад мэдээ, 18.00, 19.00 20.00 цагаас дотоод мэдээ, 20.30 минутаас “Москвагаас монгол хэлээр” нэвтрүүлэг, 22.00 цагаас мэдээний тойм явуулж байлаа. 1995 оноос Монголын радио уран бүтээлийн хэсгээ редакцийн зохион байгуулалтаас нэгдэлийг хэлбэр рүү шилжсэн байна. ▼
==Монголын радио 1990 оноос өнөөг хүртэл==
▲
-Улс төр, сургалт танин мэдэхүйн мэдээллийн алба,
-Нийгэм эдийн засаг, бизнесийн нэвтрүүлгийн алба /”Шинэ эрин” радио станц/
Line 51 ⟶ 75:
-Захидал харилцааны алба
Мөн техникийн компани, захиргаа, аж ахуй, санхүүгийн албатай.
1995 оноос хойш өглөө 7.32 минутаас “Та гэрээсээ гарах гэж байна уу?” нэвтрүүлэгээр хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралын бодит хэрэгцээ болсон хоол хүнс, барааны үнэ ханшийг тогтмол мэдээлдэг нь их үр дүнтэй юм. Ингэж радиогийн нэвтрүүлэг амьдралд илүү ойртжээ. “Таны үдийн амралтанд”, “Цагаан лавайн эгшиг”, “Төвөргөөн”, “Манай сурвалжлагч газар дээрээс нь” нэвтрүүлэг хамгийн олон сонсогчтой байлаа. 90 ээд оноос Монголын радиогоор улс төрийн намуудын захиалгат нэвтрүүлэгийн цаг нэмэгджээ. 2000 онд Монголын радио өдөрт хоёр сувгаар 26 цагийн нэвтрүүлэг хийж байлаа. Орос, хятад, англи, франц, япон хэлээр 10 цагийн нэвтрүүлэг хийдэг. Монголын радиогийн гадаад харилцаанд ахиц дэвшил гарч дэлхийн 10 орны радиотой хамтран ажиллаж байна. Дээр нэр дурьдсан албадаас гадна “Баян Монгол”, “Бөмбөрцөг”, Чөлөөт долгион“, “Дөрвөн цаг”, “Нүүдэлчдийн дуу хоолой” гэсэн бие даасан студийн нэвтрүүлгийг өөрийн сувгаараа дамжуулдаг. Монгол улсын 21 аймгийн 14-д нь байнгийн сурвалжлагчтай. Монгол улсын парламент 1998 оны 8 сарын 28 нд “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай”, “103-р тогтоол баталжээ. Энэ тогтоолын дагуу “Радио Телевизийн хэрэг эрхлэх газар”, “Монцамэ” агентлагийг Засгийн газрын тохируулагч агентлагийн хувьд татан буулгаж Үндэсний хэвлэл мэдээлийн хэрэгсэл болгон өөрчилж зохион байгуулах тухай төсөл боловсруулж 1998 оны 10 сарын 15 аас өмнө УИХ-д өргөн мэдүүлэхийг даалгажээ. Өөрөөр хэлбэл 1998 оноос Монголын радио төрийн мэдлээс гарч Монголын Үндэсний Радио гэсэн статустай болжээ. 2005 оны 1-р сарын 27-нд УИХ Олон нийтийн радио,телевизийн тухай хууль<ref>[http://www.legalinfo.mn/law/details/424 www.legalinfo.mn/law/details/424]</ref> хэлэлцэж, батлав . 2005 оны 4-р сарын 1-нээс энэ хуул хүяин төгөлдөр болжээ. Энэ хуулиар засгийн газрын мэдэлд байгаа Монголын vндэсний радио, телевизийг олон нийтэд vйлчлэх статустай болгон єєрчилжээ. Энэ нь Vндэсэн хуулиар баталгаажсан Монгол Улсын иргэний vзэл бодлоо илэрхийлэх эрх, эрх чєлєєг хангах, 1998 онд батлагдсан Хэвлэлийн эрх чєлєєний тухай хуулийг хэрэгжvvлээд бодитой алхам боллоо. Энэ хуулийн 2.1-д зааснаар олон нийтийн радио, телевиз нь "гагцхvv олон нийтийн эрх ашигт vйлчилж, тэдний ємнє хариуцлага хvлээж, хяналт дор нь vйл ажиллагаагаа явуулдаг ашгийн тєлєє бус хуулийн этгээд" байх юм. ОНРТ-ийн удирдах дээд байгууллага нь 17 хvний бvрэлдэхvvнтэй Vндэсний зєвлєл байх ба Ерєнхийлєгч 2, Засгийн газар 2, УИХ 4, тєрийн бус байгууллагууд 9 хvнийг сонгож, Vндэсний зєвлєлийн анхны хуралдаанаар баталгаажуулна. Vндэсний зєвлєлийн гишvvнээр олон нийтэд нэр хvндтэй, эрvvгийн ял шийтгэлгvй, Монгол Улсын иргэн сонгогдоно. Тєрийн улс тєрийн ба жинхэнэ албан хаагч, улс тєрийн намын удирдах албан тушаалтан, бусад радио, телевизэд ажиллаж байгаа, тvvнчлэн ажилладаггvй боловч нийтлэл, нэвтрvvлгийн бодлогоо тодорхойлоход нь оролцдог этгээд, бусад радио, телевизэд хєрєнгє оруулалт хийсэн этгээд, эсхvл бизнесийн хараат бус байдалд нь нєлєєлж болох этгээдийг нэр дэвшvvлэхгvй байхаар хуульд заасан байна. ОНРТ нь холимог санхvvжилттэй байхаар хуульд тусгажээ. Орлогын гол эх vvсвэр нь нэвтрvvлгийн vйлчилгээний хураамж байх бєгєєд Засгийн газрын дэмжлэг, ивээн тэтгэлэг, хандив, хууль тогтоомжид заасан бусад орлогоос санхvvжинэ. Нэвтрvvлгийн vйлчилгээний хураамжийн хэмжээг Vндэсний зєвлєлийн саналыг харгалзан Засгийн газар тогтоож, тєсвийг УИХ-аар батлахаар хуульд тусгасан байна. Мєн ОНРТ нь хяналтын зєвлєл, єргєдлийг шалгах хороотой байх, мєн хєтєлбєрт зєвлєх vvрэг бvхий орон тооны бус зєвлєлтэй байж болохыг хуульчилсан байна.Хуулиар ОНРТ нь улс тєр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, боловсрол, соёл урлаг, спорт, цэнгvvн зэрэг нийгмийн амьдралын олон талыг хамарсан хєтєлбєрийг мэргэжлийн болон техникийн єндєр тvвшинд бэлтгэж, нийтийн хvртээл болгох шол шаардлага тавьжээ. Тvvнчлэн шударга ёс, ардчилал, хvний эрх, эрх чєлєє, тэгш байдлыг хvндэтгэх, хувь хvний хєгжлийг дэмжих, єргєн олон нийтийн болон нийгмийн янз бvрийн бvлэг давхаргын эрэлт хэрэгцээг тэнцвэртэй хадгалах зэрэг нэвтvvлгийн бодлого баримтлахыг шаардлага болгсон байна. ОНРТ-ээр харгислал, ялгаварлан гадуурхалт, дайн, хvчирхийлэл, садар самууныг сурталчилсан, хvний нэр хvнд, алдар хvндэд халдсан агуулгатай нэвтрvvлэг бэлтгэж тvгээхийг хориглосон байна.ОНРТ-ийн ажилтны мэдээлэл олж авах, мэдээллийн эх сурвалжийг нууцлах эрхийг баталгаажуулсан, мєн иргэдийн хариу єгєх эрхийг хангасан заалтууд орсон нь шинэ хуулийн дэвшилтэт тал нь юм. “Говийн Бэлчээр” тесел болон малчдын эрх ашигтай тустай сэдвvvдийн талаар хийгдсэн цуврал нэвтрvvлэг 2007 оны 1-р сараас эхлэн 4-р сарын дуустал Монголын Vндэсний Радиогоор цацагдаж эхэлжээ. Эдгээр нэвтрvvлгvvдийг Пакт Монгол байгууллагатай ( Пакт Монгол вебсайт ) хамтран хийсэн байна. Пакт Монгол байгууллага нь 1999 оноос хойш Говийн бvсийн эдийн засгийн хeгжил, дэвшлийн мэдээллийн систем байгуулах зорилт тавин ажиллаж байна. 15 минутын нийт 14 удаагийн цуврал нэвтрvvлэг нь долоо хоногийн Лхагва гараг бvр Хeдeeгийн Бизнес Мэдээгийн цаг буюу eглee 9.15, орой 21.15 цаг тутам явагдаж байна. Цуврал нэвтрvvлэгт манай орны бэлчээрийн одоогийн нeхцeл байдал, цаашдын хандлага, мал аж ахуйн салбарын урьдчилан сэрэмжлvvлэх системийн ач холбогдол, малын тэжээллэг, ашиг шим, малын тэжээлийг хэрхэн сайжруулах, малчдын аж амьдралыг хэрхэн дээшлvvлэх зэрэг сэдвvvдийг хамруулжээ. Монголын радио сүүлийн жилүүдэд хүүхэд залуучуудад зориулсан нэвтрүүлгийн цагаа нэмэгдүүлжээ. Монголчууд хүн ам залуу. Бид энэ онцлогийг байнга харгалзах ёстой. Тиймээс манай хөтөлбөр залуучууд, хүүхэд рүү илүүтэй хандаж тэдний эрэлт хэрэгцээ, хүсэл сонирхлыг аль болохоор тусгахыг эрмэлздэг. ОНРТ болсноос хойш манай радиогийн ч, телевизийн ч энэ талын нэвтрүүлгийн хэмжээ, ур чадварын түвшин нэмэгдсэн. Захидал, хүсэлт ч цөөнгүй ирж байгаа гэж Монголын радиогийн захирал Б.Пүрэв хэлсэн байна. 2008 онд Ази тивийн радио нэвтрүүлгийн станцууд шилдгээ тодруулж зарлажээ. Энэхүү уралдааны цэнгээнт нэвтрүүлгийн төрөлд МҮОНР-гийн хөтлөгч, редактор Ж.Ариунгэрэлийн бэлтгэсэн нэвтрүүлэг шалгарч, Тегеран хотноо болох хоёр дахь шатны уралдаан буюу дэлхийн шилдэг нэвтрүүлэгт бүтээлээ сорих урилга хүлээн авчээ . 2008 онд Индонезийн Бали аралд болсон Ази номхон далайн өргөн нэвтрүүлгийн холбооны чуулга уулзалтын үеэр МҮОНРадио хүүхдийн нэвтрүүлгээрээ шилдэг нэвтрүүлгийн шагнал хүртэснийг зарласан юм. Энэ нэр хүндтэй шагналыг Гэгээрэл сургалт танин мэдэхүйн редакцын сэтгүүлч, редактор Ц. Түвшинзаяа “Чингис хааны хойч үеийнхэн хийгээд гудамжны хүүхдүүд” сэдэвт бүтээлээрээ хүртжээ . 2008 оны 5 сарын 1-ээс МҮОНР-ийн 3-р суваг “Р3 FM” 100.9- радио станцийг нээсэн юм. P3 FM нь сургалтын нэвтрүүлэг, хүүхэд залуучуудад зориулсан танин мэдэхүй, хөгжмийн нэвтрүүлэг ихэвчилэн явуудаг байна. МҮОНР, Шведийн хөгжлийн агентлаг, Шведийн олон нийтийн радиотой хамтарсан төслийн хүрээнд радиогийн хамгийн сүүлийн үеийн технологи, шинэлэг загвараар энэ радио сувгийг ажиллуулж эхэлжээ. ”Залуусын дурладаг дуу хөгжим, Баяр хөөр бас амралт Мэдээ мэдээлэл, мэдээж мэдлэг” гэсэн уриатай манай “P3” сувгийн мэргэжлийн баг өглөөний 07 цагаас үдшийн 23 цаг хүртэл ажилладаг. Бага оврын явуулын станцаараа 30 км газарт хаанаас юуг ч татаж шууд нэвтрүүлэх боломжтой. Хэлний боловсрол хөндсөн нэвтрүүлгүүд их хийнэ. Монголын радиогийн олон хэлээр цацагддаг бааз суурьтаа түшиглээд орос, хятад, япон гээд таван хэлнээ нэвтрүүлэг хийнэ. “Миний Монгол хэл” нэртэй нэвтрүүлэг бас бий. Монгол хэл заах ч юм уу гээд хүмүүс их гайхаж байгаа л даа. Монгол хэлээрээ хэрхэн зөв ярих тухайд чиглэсэн нэвтрүүлэг. Энэ бол өнөөдөр манайд гарцаагүй тулгараад байгаа залуучуудын төлөвшил, боловсролд гарцаагүй хэрэгтэй сэдэв. Олон нийтийнх учраас арилжааны реклам сурталчилгаа тэр бүр явуулахгүй. Нэг хэсэг олон дуу явуулах эсвэл удаан үргэлжилсэн ярилцлага цацах гээд сонсогчдыг залхаах байдлаас ангид радио байх зорилготой. Тухайлбал, ярилцлага гэхэд таван минутаас хэтрэхгүй. Бараг таван минутыг ч урт хугацаа гэж тооцдог Европын FM радиогийн жишгийг барьж байгаа гэж энэ радиогийн ахлах редактор Амарзаяа ярьжээ .
Монголын Үндэсний олон нийтийн радиогийн 1-р программыг хоногт 17 цаг /Улаанбаатарын цагаар 06.00-23.00 цаг/, 2-р программыг хоногт 3 цаг /Улаанбаатарын цагаар 08.00-09.00, 15.00-17.00цаг/ -ийн турш дамжуулахаас гадна “Монголын дуу хоолой” радио станцын гадаад хэл дээрх тусгай нэвтрүүлгийг хоногт 14 цагаар хилийн чандад Орос, Хятад, Япон, Англи, хэлээр дамжуулж байна. Улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 90 гаруй, хүн амын 80 гаруй хувь нь найдвартай сонсголын бүсэд хамрагддаг ба энэ сүлжээг бүрдүүлэхэд орон нутгийн бүх РӨНСтанцууд болон FM станцууд онцгой үүрэгтэй ажиллаж байна.
==Арилжааны радиостанцууд
Өнөөдөр Улаанбаатар хотод 20 гаруй хэт богино долгионы радио ажиллаж байна. Эдгээрээс олон жил тасралтгүй үйл ажиллага явуулж байгаа радиогийн тухай мэдээлэл өгье. “Радио Улаанбаатар”-102.5 FM нь 1995 оны 4 сарын 8нд байгуулагдаж хэт богино долгионы радио єргєн нэвтрvvлгийг явуулах болсноор нийслэлд тєдийгvй Монгол улсдаа анхны, хувийн, стерио радио FM болсоор Улаанбаатар хот даяар ба тvvнд ойролцоох хотуудад хєгжим мэдээллийн нэвтрvvлгээ цацдаг. Тус радио нь эдийг засаг, нийгэм улс тєр, шинжлэх-ухаан мэдээлэл, урлаг соёл, гоо сайхан, боловсрол эрvvл мэндийн асуудлыг хєндсєн нэвтрvvлгvvд явуулдаг. Нийт нэвтрvvлгийн ихэнх хувийг монголын болон гадаадын поп, рок дуу, хуучны хит дуунууд эзэлдэг сонсогчдын сонсох дуртай мэдээ мэдээлэл, танин мэдэхvйн нэвтрvvлгvvд, шууд ярилцлагууд, радио шоу зэрэг олон сонсогчтой хөтөлбөртэй. Радио нэвтрvvлгийн хувьд “Music net”- Дэлхийн хєгжмийн ертєнц болж буй vйл явдлыг интернетийн сувгаар бэлтгэн хvргэдэг хєгжим мэдээлийн хєтєлбєр, “Golden hits”- Гадаадын чихэнд хоногшин vлдсэн дуу, “Surprise”- азтай агшин, хєгжим мэдээлэл, комьютер тоглоом, сонин хачин /521521/, “Мессеж шоу”- хєгжєєнт хєгжмийн шууд нэвтрvvлэг /521521 мессеж/, “Sunshine Japan music”- япон залуучуудын єнєєгийн амьдрал зэрэг нэвтрvvлгvvдээрээ олны танил хэдийнэ болж єєрийн сонсогчидтой болсон. Мєн "Шри -Шри" бясалгалын тєвтэй хамтран явуулдаг гоо зvй, танин мэдэхvйн "Нандин" нэвтрvvлэг, LADY тєвтэй хамтран явуулдаг орчин vеийн хvн бvхний хэрэгцээ болсон "Имиж" зайны сургалт, Сумо бєхийн барилдааныг Япон улсад мэргэжлийн бєхєєр хичээллэж байсан туршлагатай нэвтрvvлэгч Алтанхуяг хєтєлдєг. Радио Улаанбаатар 102.5 FM нь Америк, Европ, Азийн МТV-ийн болон Монолын рок попын, зохиолын дууны хитvvдийг сонсогчиддоо шуурхай хvргэдэг. Мєн "Єнєєдєр"сонинтой хамтран "FM" сонинг хамтран гаргаж 7 хоног бvрийн хитvvдийг тогтмол мэдээлж байна . Улаанбаатарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа өөр нэг томоохон радио бол БИЛЭГ САНАА” ХХК-ийн дэргэдэх “ШИНЭ ДОЛГИОН” FM107.5 юм. Энэ радио станц 1998 оны 5 сарын 15- наас нийт Улаанбаатар хот даяар ба тvvнд ойролцоох хотуудад хєгжим мэдээллийн нэвтрvvлгээ цацжээ. FM 107,5 нь хєгжим мэдээллийн, хувийн, арилжааны радио ба тус байгууллагад захирал, менежер, нягтлан бодох, 3 найруулагч, 3 хєтлєгч, 2 редактор, утасны оператор зэрэг нийт 11 хvн ажилладаг юм. Нийслэл хотод ажилладаг нийт FM радиостанцаас зєвхєн хоёр нь 24 цагийн нэвтрvvлэг цацдагийн нэг нь 107.5. Нийт нэвтрvvлгийн ихэнх хувийг монголын болон гадаадын поп, рок дуу, хуучны хит дуунууд эзэлдэг боловч бид манай 25-45 насны сонсогчдын сонсох дуртай мэдээ мэдээлэл, танин мэдэхvйн нэвтрvvлгvvд, шууд ярилцлагууд, радио шоу зэрэг олонд танил болсон олон нэвтрvvлэгтэй. Радио нэвтрvvлгийн хувьд “Гэртээ ганцаараа”, “Эрдэнийн хорол” зэрэг нь олны танил хэдийнэ болж єєрийн сонсогч олонтой юм. Мєн жолооч нарт зориулсан “Жолооны ард” хэмээх радио шоуг анх удаа vндэсний телевизтэй хамтран явуулж байсан. мєн цэцэрлэгийн насны хvvхдvvдэд зориулсан “Yлмэдэх цэцэгхэн хотхонд“ нэвтрvvлгийг UBS телевизтэй хамтран теле хувилбар болгон долоо хоногт 2 удаа нэвтрvvлж олон нийтийн хvртээл болгосон юм. “Ностальжи”, “Радио кола”, “Орос дуунд дуртай юу”, “Азийн дуу хоолой” зэрэг гадаад дуу хєгжмийн нэвтрvvлэг бэлтгэн цацдаг юм. Байгуулагдсан цагаасаа хойш хоёр удаа нийт 700 сонсогчдын дунд санал асуулга явуулж тэдний насны онцлог, ихэнхдээ хаана, хэзээ, ямар нэвтрvvлэг сонсох дуртай, реклам сурталчилгаанд яаж ханддаг тухай тодорхой хэмжээний мэдээлэлтэй болсон буюу жил болгон тодорхой тооны сонсогчдийн дунд санал асуулга явуулж нэвтрvvлгийнхээ бодлогод єєрчлєлт хийдэг байна . Монголиан Мюзик Медиа ХХК-ийн дэргэдэх Хай-Фай Радио FM 98.9 нь 2005 оны 1-р сарын 24-нд анхны нэвтрүүлгээ нийслэлчүүддээ хүргэж эхэлсэн түүхтэй. Өнгөрсөн 4 жилийн турш тус радио 32 мянга гаруй цагийн эфир, 60 гаруй нэвтрүүлгийг сонсогчиддоо хүргэсэн байна. Хай-Фай Радио FM 98.9 нь дэлхийн болон монголын шилдэг альтернатив, рок шинэ дуу хөгжмийг сонсогчиддоо хамгийн түрүүнд хүргэдэг, хотын соёлыг сурталчилдаг, хөгжмийн боловсролыг дээшлүүлэх зорилготой ажилладаг. Улаанбаатар хотод хөгжмийн хамгийн олон урсгал, тухайлбал, рок, жааз, сонгодог, поп, регги, ар-н-би соул, альтернатив, металл, чилл аут, электро, электо рок, хип-хоп гэх мэт 10 орчим урсгалаар дагнасан хамгийн олон хөгжмийн хөтөлбөртэй радио станц юм.
Hi-Fi 98.9 радио нь жил бүр “PLAYTIME” хөгжмийн наадам зохион байгуулдаг. Өнөөдөр манай орны радио нь өмчийн хэлбэрээр нь олон нийтийн, арилжааний хувийн, улсын гэсэн хоёр ангилагдаж байна. Нэвтрүүлэг дамжуулж байгаа аргаар нь агаарын долгионоор, радио релейний шугамаар, хэт богино долгионы гэж хувааж болно. Сонсогчдийг хамрах хүрээгээр нь орон даяар нэвтрүүлэг цацдаг, орон нутгийн /аймаг, хотын/ гэж ангилж үздэг. Өнөөдөр Монгол улсад орон нутгийн радио бүрэлдэх шатандаа байна. Санхүүжилтаараа төсвөөс, сурталчилгааны орлогоос, гадаадын санхүүжилттай гэж бас хуваагдаж байна. Аймгийн засаг даргийн тамгийн газраас санхүүждэг “Увс”, “Баян-Өлгий”, 1990 онд байгуулагдсан хувийн арилжааны “Говийн долгион” ( Өмнөговь аймаг), “Лха тэнгэр” (Дархан), “Тунгалаг буянт” (Ховд), Олон улсын байгуулагийн санхүүжилттай “Чөлөөт радио FM-102.4” (Орхон аймаг), “Өргөн Сэлэнгэ” радио (Сэлэнгэ аймаг) гэх мэт. Радиогийн салбарт хувийн хэвшил зонхилж байгаа нь жам ёснй хэрэг. 1999 оны сүүлээр Монгол Улсад 11 радио ажиллаж байсны 5 нь хөдөө орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байлаа. 2006 оны 4 сард Монголын хөдөө орон нутагт радиог сайжруулахын тулд Азийн сангийн тусламжтайшаар хөдөөгийн 12 радио станцийн төлөөлөгчид Улаанбаатар хотод уулзжээ. Хоёр өдөр болсон уулзалтын үр дүнд Орон нутгийн радио нийгэмлэг байгуулжээ. “Азийн сан” орон нутгийн радиогийн нийгэмлэгээр дамжуулан орон нутгийн байгаль орчин, нийгэм, улс төрийн асуудлаар мэдлэг олгож, орон нутгийн радиог чөлөөт, бодит дуу хоолой болгон хөгжүүлэх болно гэж амласан юм. Үнэхээр дэд бүтэц муутай манай орны хөдөөгийн иргэдийн хувьд радио нь дэлхийтэй хөл зэрэгцэн алхах холбоо нь юм. “Говийн долгион радио” нь 2001 онд Соросын сангаас хандиваар тоног төхөөрөмж худалдан авчээ. Сүүлийн жилүүдэд гадаадын сайн дурын болон, аль нэгэн орын засгийн газраас санхүүждэг сан, холбоо, нийгэмлэгүүд Монголын орон нутгийн радиогийн хөгжилд анхаарч эхэлжээ. Улаанбаатар дахь АНУ ын ЭСЯ Даланзадгад хотын “Говийн долгион FM 103,6” радиод сансрын антенна бэлэглэжээ. Энэ антенны тусламжтайгаар Америкийн дуу хоолой радио станцийн нэвтрүүлгийг Монголын зүүн өмнө зүгийн нутаг, хойд хятадад дамжуулж байна. Энэ радио одоо англи хэлээр олон улсын мэдээ, нэвтрүүлэг бэлтгэж говийн бүсийн хөрш зэргэлдээ 4 аймагт, БНХАУ-ын хойд хэсгийн нутагт цацаж байна . 2008 онд манай улсад ... радио ажиллаж байгаагийн ... нь Улаанбаатар хотод, үлдсэн нь хөдөө орон нутагт ажилладаг. Түүнээс гадна хилийн чанадад ажиллаж амьдарч байгаа Монголчууд ч өөрсдийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлээ байгуулжээ. АНУ ын Чикаго хотод 2007 оны сүүлээр "Монгол Радио 1240 АМ" долгионоор, бямба гариг болгоны 21:30 минутаас 22:00 хүртэл нэвтрүүлэг явуулдаг байна. Энэ радио нь нэвтрүүлгээрээ гадаад дотоодийн үйл явдлын мэдээ мэдээлэл, ашигтай зөвлөгөө, ярилцлага, урлаг спортын мэдээлэл, хууль эрх зүйн асуудлаар мэдээлэл өгдөг байна. Энэ радио нэвтрүүлгээ интернэтээр давхар дамжуулдаг тул дэлхийн аль ч өнцөг булангаа сонсох боломжтой болжээ
ЭЛГЭН НУТАГ ФМ-96,9 ИЙН ТҮҮХ: Бид 2003 оны 1 сарын 14 нд анх удаа fm-100,1 долгиноор ЭЛГЭН НУТАГ радиогийнхоо эфирийг нээж 8 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр ажиллаж сонсогч та бүхэндээ нэвтрүүлгээ хүргэж эхэлсэн. Ардын хувьсгалын 84-86, 90 ойн баяр наадмын хурдан морины уралдааныг Хүй долоо худагаас, мөн японы Сумо бөхийн барилдааныг шууд дамжуулж байсан зэрэг нь тухайн цаг үедээ радиогийн түүхэнд анх удаагийн үйл явдал байлаа. Сонсогч олныхоо хүсэл сонирхолыг дээдлэн хошин зохиомжит, монголын үе үеийн хаадууд, монгол улсын баатрууд, ерөнхий сайдууд, бурханы ном, уран уншлага, шүлэг өгүүллэгэн ролик, шторко нэвтрүүлдэг нь бидний онцлог юм. Мөн Монголын Нууц Товчоо түүхэн судар бичиг, Монгол нутгийн Чоно, Буурал анчны тэмдэглэл, Тунгалаг тамир, Алтайд зэрэг зохиол бүтээлүүдийг радиогийн бүтээл болгон нэвтрүүлжээ. Улмаар 2007 онд Тунгалаг Тамир романаараа Монголын анхны МР3 хос CD худалдаанд гаргасан билээ.Тус ЭХ ЭЛГЭН НУТАГ ХХК нь 2009 онд Харилцаа Холбооны Зохицуулах Хорооноос зарласан тендерт амжилттай оролцож 96,9 үелзэл дээр үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл авч 2010 оны 7 сарын 14 эхлэн FM-96,9 үелзэллээр нэвтрүүлгээ түгээж байна. Мөн хот хөдөөд шинээр фм радиогийн тоног төхөөрөмж нийлүүлэхээс гадна дууны фондоор ханган сургалтанд хамруулдаг. Бид цаг ямагт сонсогч олон түмнийхээ хүсэл сонирхолд нийцэхүйц зохиол бүтээл, дуу хуур, нэвтрүүлгүүдээр үйлчилж ажиллах болно. Элгэн нутаг радио нь Эх дэлхийд гэсэн уриатайгаар дэлхий даяар түгээж байна.
=Ишлэл=
{{лавлах холбоос}}
[[Ангилал:Харилцаа]]
| |||