|
'''Интернет''' гэдэг нь стандарт IP протоколыг ашиглан өгөгдлийг дамжуулах боломж бүхий харилцан холбогдсон [[компьютер]]уудын сүлжээ бөгөөд энэхүү сүлжээ нь [[Дэлхий]] даяар тархсан байдаг. Үндсэндээ интернетийг "''сүлжээнүүдийн сүлжээ''" хэмээн нэрлэж болох ба уг сүлжээнд [[хот]] хоорондын, академик, бизнес болон засгийн газрын гэх мэт хэдэн сая сүлжээнүүд багтсан байна. ÈíòåðíýòИнтернэт ãýäýãгэдэг íüнь äýëõèéíдэлхийн èõýíõèихэнхи óëñулс îðíûãорныг õîëáîñîíхолбосон îëîíолон ñàÿсая êîìïüþòåðèéíкомпьютерийн ñ¿ëæýýсүлжээ áàба àñàðасар èõих ìýäýýëëèéíмэдээллийн ñàíãсанг òîäîðõîéëñîíтодорхойлсон íýðнэр þìюм. ÈíòåðíýòИнтернэт íüнь:
*бүх дэлхийн сүлжээнүүдийн сүлжээ
*á¿õ äýëõèéí ñ¿ëæýýí¿¿äèéí ñ¿ëæýý
*хамтын харилцаа холбоо
*õàìòûí õàðèëöàà õîëáîî
*мэдээлэл дамжуулах зам ба асар их баялаг, нөөц боломжууд
*ìýäýýëýë äàìæóóëàõ çàì áà àñàð èõ áàÿëàã, íººö áîëîìæóóä
*компьютеруудын холболт юм.
*êîìïüþòåðóóäûí õîëáîëò þì.
== '''Түүх''' ==
Интернэт анх [[АНУ]]-ын цэрэг дайны тагнуулын зориулалтаар 1969 онд байгуулагдсан ARPANET сүлжээ бөгөөд 1980-аад оны үед INTERNET, MILNET хэмээн хуваагдаж, INTERNET-ийг 1990 оны үед хүйтэн дайны уур амьсгал намжсантай холбогдуулан АНУ-ын Засгийн газраас дэлхий нийтийн мэдээллийн сүлжээ болгон ашиглах шийдвэр гарсан гэдэг. Өнөөдөр интернэтийг мэдээллээ түгээх, мэдээлэл авах зорилгоор вэб сайт байрлуулах, хоорондоо харилцах зорилгоор электрон шуудангийн гэсэн хоёр үндсэн хэлбэрээр ашиглаж байна. Нэг компьютерийг өөр компьютертэй найдвартай холбож, хооронд нь мэдээлэл дамжуулах шаардлага гарсны улмаас энэ асуудлыг судалж эхэлсэн байна. Энэ үеэс л интернэтийг үүссэн гэж тооцдог ажгуу. Энэ үед хоёр компьютерийг хооронд нь нэг дамжуулагчаар холбодог байв. Ингээд нэг компьютер нь нөгөө компьютертээ мэдээлэл дамжуулж ”ярихын” тулд эхлээд ярих зөвшөөрөл гуйсан дохио-мэдээ дамжуулна. Хэрэв нөгөө компьютер нь завгүй байвал ”Би чөлөөгүй байна. Хүлээнэ үү” гэсэнтэй ижил хариу өгнө. Хоёр компьютер дээр ижил програм ажиллаж бие биенийгээ юун тухай ярьж байгааг хоёулаа мэддэг тул компьютерээс компьютерт өгөгдөл дамжуулж болдог байв. Энэ бол хамгийн хялбар тохиолдол байсан юм. 1980 оноос эхлэн улс болон олон улсын компьютерийн сүлжээнүүдийн харилцаа холбоог “Интернэт” гэсэн нэр томъёогоор тодорхойлох болжээ. Харин одоо интернэт нь Эзэмшигч (Host). Өртөө (Router), Үйлчлүүлэгч (Client) ба Холболт (Connection) гэсэн хэсгүүдээс тогтсон нарийн систем юм. Эзэмшигч болон Үйлчлүүлэгч компьютерийг энэ бүлэгт хожим тайлбарлана. Одоохондоо таны компьютер ”Үйлчүүлэгч” гэсэн ангилалд хамаарагддаг гэж ойлгож болно. Таны компьютерээс аливаа өгөгдөл мэдээг ”багц” хэлбэртэй дамжуулна. Энэ багцыг, таны өгөгдлийг агуулж бас очих болон буцах хаягийг асуусан дугтуйтай адилтгаж болно. Таны компьютер, бүр нарийвчлан хэлбэл түүний програмын систем таны өмнөөс энэ багцыг бэлтгэдэг юм.
Íýã êîìïüþòåðèéã ººð êîìïüþòåðòýé íàéäâàðòàé õîëáîæ, õîîðîíä íü ìýäýýëýë äàìæóóëàõ øààðäëàãà ãàðñíû óëìààñ ýíý àñóóäëûã ñóäàëæ ýõýëñýí áàéíà. Ýíý ¿åýñ ë èíòåðíýòèéã ¿¿ññýí ãýæ òîîöäîã àæãóó. Ýíý ¿åä õî¸ð êîìïüþòåðèéã õîîðîíä íü íýã äàìæóóëàã÷ààð õîëáîäîã áàéâ. Èíãýýä íýã êîìïüþòåð íü íºãºº êîìïüþòåðòýý ìýäýýëýë äàìæóóëæ ”ÿðèõûí” òóëä ýõëýýä ÿðèõ çºâøººðºë ãóéñàí äîõèî-ìýäýý äàìæóóëíà. Õýðýâ íºãºº êîìïüþòåð íü çàâã¿é áàéâàë ”Áè ÷ºëººã¿é áàéíà. Õ¿ëýýíý ¿¿” ãýñýíòýé èæèë õàðèó ºãíº. Õî¸ð êîìïüþòåð äýýð èæèë ïðîãðàì àæèëëàæ áèå áèåíèéãýý þóí òóõàé ÿðüæ áàéãààã õî¸óëàà ìýääýã òóë êîìïüþòåðýýñ êîìïüþòåðò ºãºãäºë äàìæóóëæ áîëäîã áàéâ. Ýíý áîë õàìãèéí õÿëáàð òîõèîëäîë áàéñàí þì. 1980 îíîîñ ýõëýí óëñ áîëîí îëîí óëñûí êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýýí¿¿äèéí õàðèëöàà õîëáîîã “Èíòåðíýò” ãýñýí íýð òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëîõ áîëæýý.
Õàðèí îäîî èíòåðíýò íü Ýçýìøèã÷ (Host). ªðòºº (Router), ¯éë÷ë¿¿ëýã÷ (Client) áà Õîëáîëò (Connection) ãýñýí õýñã¿¿äýýñ òîãòñîí íàðèéí ñèñòåì þì. Ýçýìøèã÷ áîëîí ¯éë÷ë¿¿ëýã÷ êîìïüþòåðèéã ýíý á¿ëýãò õîæèì òàéëáàðëàíà. Îäîîõîíäîî òàíû êîìïüþòå𠔯éë÷¿¿ëýã÷” ãýñýí àíãèëàëä õàìààðàãääàã ãýæ îéëãîæ áîëíî. Òàíû êîìïüþòåðýýñ àëèâàà ºãºãäºë ìýäýýã ”áàãö” õýëáýðòýé äàìæóóëíà. Ýíý áàãöûã, òàíû ºãºãäëèéã àãóóëæ áàñ î÷èõ áîëîí áóöàõ õàÿãèéã àñóóñàí äóãòóéòàé àäèëòãàæ áîëíî. Òàíû êîìïüþòåð, á¿ð íàðèéâ÷ëàí õýëáýë ò¿¿íèé ïðîãðàìûí ñèñòåì òàíû ºìíººñ ýíý áàãöûã áýëòãýäýã þì.
=== Õîëáîëò ===
ªðòºº (Router)íü èíòåðíýòèéí ãîë çàíãèëàà öýã¿¿ä äýýð áàéðëóóëñàí òóñãàé òºõººðºìæ þì. Îëîí çóóí çàìûí óóëçâàð äýýð áàéðëàñàí ºðòºº ë¿ãýý àäèë àæèëëàäàã áîëîõîîð íü ºðòºº ãýæ îð÷óóëæ íýðëýõýýð øèéäñýí þì. ªðòºº íü òàíû êîìïüþòåðýýð äàìæóóëæ áàéãàà èëãýýìæýýñ î÷èõ õàÿãèéã óíøààä çºâ ÷èãëýë ð¿¿ íü öààø äàìæóóëàõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Çàðèì ¿åä òàíû èëãýýìæ õýä õýäýí ºðòººãººð äàìæèæ áàéæ î÷èõ ãàçàðòàà õ¿ðäýã þì.
Холболт
Õîëáîëò (Connections). Íýã õýðýãëýã÷èéã íºãºº õýðýãëýã÷òýé õýðõýí õîëáîæ áàéãààã òîäîðõîéëñîí íýð òîìú¸î þì. Ýíãèéí õýðýãëýã÷èéí õóâüä íàéäâàðòàé ñàéí õîëáîî áàéäàã ãýäãèéã ìýäýõ íü õàíãàëòòàé þì. Èéìä èíòåðíýòèéí õîëáîëòûí àñóóäëûã äýëãýð¿¿ëæ ÿðèõã¿é ¿ëäýýå.
Өртөө (Router)нь интернэтийн гол зангилаа цэгүүд дээр байрлуулсан тусгай төхөөрөмж юм. Олон зуун замын уулзвар дээр байрласан өртөө лүгээ адил ажилладаг болохоор нь өртөө гэж орчуулж нэрлэхээр шийдсэн юм. Өртөө нь таны компьютерээр дамжуулж байгаа илгээмжээс очих хаягийг уншаад зөв чиглэл рүү нь цааш дамжуулах үүрэгтэй байдаг. Зарим үед таны илгээмж хэд хэдэн өртөөгөөр дамжиж байж очих газартаа хүрдэг юм.
Äýýð ¿çñýí õî¸ðõîí êîìïüþòåðòýé ñèñòåì íü ìàø ýíãèéí õÿëáàð òîõèîëäîë þì. Èíòåðíýòýä õî¸ð êîìïüþòåðèéã õîëáîñîí äàìæóóëàã÷ óòàñíû îðîíä õýäýí àðâàí êîìïüþòåð îðîëöñîí áàéæ áîëîõ õîëáîëò áàéäàã áàéíà. Æèøýýëáýë: Õîîðîíäîî 5000 êì øàõàì çàéòàé ãàçàðò áàéãàà À áà Á õî¸ð êîìïüþòåð õîîðîíäîî ”ÿðèõûã” õ¿ñ÷ áàéíà ãýå. À áà Á õî¸ð êîìïüþòåðèéã õîëáîõ çàì îëîí õýñãýýñ òîãòñîí áàéæ áîëíî. Íýã êîìïüþòåðýýñ äàìæóóëæ áàéãàà ºãºãäºë íºãºº êîìïüþòåðò õ¿ðýõ çàìäàà 5000 êì áèø ò¿¿íýýñ õýä äàõèí èõ óðòòàé çàì òóóëàõ øààðäëàãàòàé ÷ áàéæ áîëíî. Ãýõäýý ýíý á¿õýí íü õýðýãëýã÷ áèäýíä ¿íýõýýð õàìààðàëã¿é, õàðèí ìèíèé ÿâóóëñàí ºãºãäºë òýíä õ¿ðíý ãýäãèéã ë ìýäýæ, èòãýæ áàéõàä õàíãàëòòàé þì.
Холболт (Connections). Нэг хэрэглэгчийг нөгөө хэрэглэгчтэй хэрхэн холбож байгааг тодорхойлсон нэр томъёо юм. Энгийн хэрэглэгчийн хувьд найдвартай сайн холбоо байдаг гэдгийг мэдэх нь хангалттай юм. Иймд интернэтийн холболтын асуудлыг дэлгэрүүлж ярихгүй үлдээе.
===Èíòåðíýò äàõü õî¸ð êîìïüþòåðèéí õîëáîî===
Дээр үзсэн хоёрхон компьютертэй систем нь маш энгийн хялбар тохиолдол юм. Интернэтэд хоёр компьютерийг холбосон дамжуулагч утасны оронд хэдэн арван компьютер оролцсон байж болох холболт байдаг байна. Жишээлбэл: Хоорондоо 5000 км шахам зайтай газарт байгаа А ба Б хоёр компьютер хоорондоо ”ярихыг” хүсч байна гэе. А ба Б хоёр компьютерийг холбох зам олон хэсгээс тогтсон байж болно. Нэг компьютерээс дамжуулж байгаа өгөгдөл нөгөө компьютерт хүрэх замдаа 5000 км биш түүнээс хэд дахин их урттай зам туулах шаардлагатай ч байж болно. Гэхдээ энэ бүхэн нь хэрэглэгч бидэнд үнэхээр хамааралгүй, харин миний явуулсан өгөгдөл тэнд хүрнэ гэдгийг л мэдэж, итгэж байхад хангалттай юм.
Ìèêðî ïðîöåññîð çîõèîãäîæ õýðýãëýãäýõ áîëñîí 1980 –ààä îíû êîìïüþòåðèéí òåõíèêèéí ÷óõàë õºãæèëò íü èíòåðíýòèéí öààøäûí õºãæèëä ìºí íºëººëñºí áàéäàã. Ýíý ¿åä èíòåðíýòýä õîëáîãäñîí êîìïüþòåðèéí òîî ýíý ¿åýñ ºìíº áàéñàí õýðýãëýã÷äèéí òîîíîîñ äàâæ ãàð÷ýý.
Интернэт дахь хоёр компьютерийн холбоо
Õ¿éòýí äàéíû ¿åèéí ýöýñ áîëñîí 1990-ýýä îí íü èíòåðíýòýýð õîëáîãäîõ ýðèíèé ýõëýë áîëñîí ãýæ òîîöäîã áàéíà. Öýðýã äàéíû ÷èãëýëèéí õîëáîîíû ñèñòåì, ò¿¿íèé õýðýãëýã÷èä áóñàä ñèñòåìä àøèãëàãääàã áîëñîí . Ýíý ¿åä ë îëîí óëñûí õýðýãëýã÷ áîëîí êîìïüþòåðóóä àãóóëñàí ºíººãèéí õýëáýðò èíòåðíýò îðñîí þì.
Микро процессор зохиогдож хэрэглэгдэх болсон 1980 –аад оны компьютерийн техникийн чухал хөгжилт нь интернэтийн цаашдын хөгжилд мөн нөлөөлсөн байдаг. Энэ үед интернэтэд холбогдсон компьютерийн тоо энэ үеэс өмнө байсан хэрэглэгчдийн тооноос давж гарчээ.
1990-ýýä îí õ¿ðòýë èíòåðíýò ¿íäñýíäýý òåêñò áóþó áè÷èã õàäãàëñàí, èéì ìýäýýëëèéã àøèãëóóëàõ ñèñòåì áàéñàí. Êîìïüþòåðèéí òåõíèêò ãðàôèê, çóðãàí ìýäýýëýë ä¿ðñýëæ áîëîâñðóóëàõ ÷àäâàð ñàéæèðñàíòàé óÿëäàí èíòåðíýòýä ãðàôèê, çóðàã îðóóëàõ õýðýãöýý øààðäëàãà ãàðñàí áàéíà. ¯¿íèé óëìààñ ÿíç á¿ðèéí çóðàã, òåêñò õîëèëäñîí áàðèìò áè÷ãèéã ãèïåð òåêñò (hyper text) ãýæ íýðëýýä èéì ãèïåð òåêñòèéã ôàéëä ãðàôèê õýëáýðòýé õàäãàëàõ, ò¿¿íèéã èíòåðíýòýýð äàìæóóëàõ, êîìïüþòåð äýýð ¿çýæ õàðàõ, ïðîãðàìûí õýðýãñýë çîõèîí õýðýãëýõ áîëæýý. Ýíý õýðýãñëèéã HTML (Hyper Text Markup Language – ãèïåð òåêñò ¿¿ñãýõ õýë) ãýæ òîâ÷ëîí íýðëýäýã. Èíãýýä ãèïåð òåêñò äàìæóóëàõ ìåõàíèçì –ñèñòåìèéã World Wide Web (www - äýëõèé äàõèíû òîð) áóþó òîâ÷îîð Web ãýæ íýðýëäýã áîëæýý. Web ãýäýã íü ¿ã÷èëæ îð÷óóëáàë ààëçíû òîð ãýñýí ¿ã þì. Áèä öààøèä Web ãýäýã ¿ãèéã âåá ãýæ êèðèëë ¿ñãýýð áè÷üå. ¯íýõýýð îð÷èí ¿åä èíòåðíýò íü á¿õ äýëõèéã õó÷èñàí ààëçíû ø¿ëñýí òîð ëóãàà àäèë êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýý áîëæ õºãæñºí áàéíà. Èíòåðíýòýä áàéãàà áèå äààñàí øèíæòýé íýã ºãºãäºë ìýäýýëëèéã Âåá ñàéò (web site - âåá äàõü áàéðëàë) ãýæ íýðëýäýã. Íýã âåá ñàéò íü ÿìàð íýã õóâü õ¿íèé îðóóëñàí ãàíö HTML ôàéë áàéõààñ ýõëýýä ÿìàð íýã êîìïàíè ýñâýë ñóðãóóëèéí èíòåðíýòýä îðóóëæ òàâüñàí îëîí çóóí ôàéë áàéæ áîëíî. Âåá ñàéò á¿ð URL (Universal Resource Locator- ýõ ñóðâàëæèéí óíèâåðñàëü áàéð çààã÷) ãýæ íýðëýäýã èíòåðíýòèéí õàÿãààð òîäîðõîéëîãääîã. Æèøýýëáýë:
Хүйтэн дайны үеийн эцэс болсон 1990-ээд он нь интернэтээр холбогдох эриний эхлэл болсон гэж тооцдог байна. Цэрэг дайны чиглэлийн холбооны систем, түүний хэрэглэгчид бусад системд ашиглагддаг болсон . Энэ үед л олон улсын хэрэглэгч болон компьютерууд агуулсан өнөөгийн хэлбэрт интернэт орсон юм.
http : // www. óahoo.com ▼
1990-ээд он хүртэл интернэт үндсэндээ текст буюу бичиг хадгалсан, ийм мэдээллийг ашиглуулах систем байсан. Компьютерийн техникт график, зурган мэдээлэл дүрсэлж боловсруулах чадвар сайжирсантай уялдан интернэтэд график, зураг оруулах хэрэгцээ шаардлага гарсан байна. Үүний улмаас янз бүрийн зураг, текст холилдсон баримт бичгийг гипер текст (hyper text) гэж нэрлээд ийм гипер текстийг файлд график хэлбэртэй хадгалах, түүнийг интернэтээр дамжуулах, компьютер дээр үзэж харах, програмын хэрэгсэл зохион хэрэглэх болжээ. Энэ хэрэгслийг HTML (Hyper Text Markup Language – гипер текст үүсгэх хэл) гэж товчлон нэрлэдэг. Ингээд гипер текст дамжуулах механизм –системийг World Wide Web (www - дэлхий дахины тор) буюу товчоор Web гэж нэрэлдэг болжээ. Web гэдэг нь үгчилж орчуулбал аалзны тор гэсэн үг юм. Бид цаашид Web гэдэг үгийг веб гэж кирилл үсгээр бичье. Үнэхээр орчин үед интернэт нь бүх дэлхийг хучисан аалзны шүлсэн тор лугаа адил компьютерийн сүлжээ болж хөгжсөн байна. Интернэтэд байгаа бие даасан шинжтэй нэг өгөгдөл мэдээллийг Веб сайт (web site - веб дахь байрлал) гэж нэрлэдэг. Нэг веб сайт нь ямар нэг хувь хүний оруулсан ганц HTML файл байхаас эхлээд ямар нэг компани эсвэл сургуулийн интернэтэд оруулж тавьсан олон зуун файл байж болно. Веб сайт бүр URL (Universal Resource Locator- эх сурвалжийн универсаль байр заагч) гэж нэрлэдэг интернэтийн хаягаар тодорхойлогддог. Жишээлбэл:
http://www.google.mn/ ãýõ ìýò õàÿãëàãäñàí áàéäàã. Ýíý õàÿã íü õýðýãëýã÷èéí âåá HTML ôàéë õààíà áàéãààã òîäîðõîéëæ ºãºõ ¿¿ðýãòýé áàéíà.
▲http : // www. óahooуahoo.com
Èíòåðíýò äýõ ìýäýýëëèéí õóâüä Âåá ñàéò ãýñýí íýð òîìú¸îíîîñ ãàäíà âåá õóóäàñ (web page) ãýñýí íýð òîìú¸îã õýðýãëýäýã. HTML –ãèïåð òåêñò áýëòãýõ õýë äýýð áè÷ñýí êîìïüþòåðèéí ôàéëûã âåá õóóäàñ ãýíý. Âåá õóóäñûã áèäíèé ìýääýã åðäèéí õýâëýñýí áè÷èã áàðèìòûí õóóäàñòàé àäèëòãàæ áîëîõã¿é. Âåá õóóäàñ ÿìàð÷ õýìæýýòýé áàéæ áîëîõ áîëîâ÷ ïðàêòèêò èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ýíý õýìæýýã 800 áàãàíà, 400 ìºðººð òîãòîîæ õýðýãëýäýã. Ýíäýýñ àëèâàà Âåá ñàéò íü âåá õóóäàñíààñ á¿òñýí áàéäàã ãýæ ä¿ãíýæ áîëíî.
<nowiki>http://www.google.mn/</nowiki> гэх мэт хаяглагдсан байдаг. Энэ хаяг нь хэрэглэгчийн веб HTML файл хаана байгааг тодорхойлж өгөх үүрэгтэй байна.
Интернэт дэх мэдээллийн хувьд Веб сайт гэсэн нэр томъёоноос гадна веб хуудас (web page) гэсэн нэр томъёог хэрэглэдэг. HTML –гипер текст бэлтгэх хэл дээр бичсэн компьютерийн файлыг веб хуудас гэнэ. Веб хуудсыг бидний мэддэг ердийн хэвлэсэн бичиг баримтын хуудастай адилтгаж болохгүй. Веб хуудас ямарч хэмжээтэй байж болох боловч практикт ихэнх хүмүүс энэ хэмжээг 800 багана, 400 мөрөөр тогтоож хэрэглэдэг. Эндээс аливаа Веб сайт нь веб хуудаснаас бүтсэн байдаг гэж дүгнэж болно.
=== Èíòåðíýò ÿìàð õýìæýýòýé âý ===
Èíòåðíýòèéí õýìæýýã òîäîðõîéëæ õýëýõýä õýö¿¿ þì. ßàãààä ãýâýë ýíý íü ¿ðãýëæ ººð÷ëºãäºæ òýëæ áàéäàã. ªºðººð õýëáýë ºäºð á¿ð øèíý õ¿ì¿¿ñ, øèíý ñèñòåì íýìýãäýæ áàéäàã. Æèøýýëáýë 1997 îíä èíòåðíýòýä 30 ñàÿ êîìïüþòåð õîëáîãäñîí áºãººä ò¿¿íä 30 ñàÿ âåá õóóäàñ ìýäýýëýë áàéñíû 82% íü Àíãëè õýë äýýð áè÷èãäñýí áàéæýý. Ãýòýë 1999 îíä 1,000 ñàÿ âåá õóóäàñ àøèãëàõ áîëîìæòîé áàéãààãèéí 60% íü çºâõºí àíãëè õýëýýð áè÷èãäñýí áàéíà. Ýíäýýñ áèä ýíý õî¸ð æèëä àíãëèàñ áóñàä õýëòýé óëñ îðíóóäàä èíòåðíýò õýðýãëýõ õ¿ðýý èë¿¿ òýëñýí ãýæ ä¿ãíýæ áîëíî. 2003 îí ãýõýä äýýðõ òîî 50% áîëíî ãýæ òààìàãëàæ áàéãàà þì.
=== Èíòåðíåò-ä õîëáîãäîõ ===
Интернэт ямар хэмжээтэй вэ
Èíòåðíýòýä õîëáîãäîõ íü õÿëáàðõàí áîëîâ÷ äîîðõ àëõìóóäûã õèéõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:
Интернэтийн хэмжээг тодорхойлж хэлэхэд хэцүү юм. Яагаад гэвэл энэ нь үргэлж өөрчлөгдөж тэлж байдаг. Өөрөөр хэлбэл өдөр бүр шинэ хүмүүс, шинэ систем нэмэгдэж байдаг. Жишээлбэл 1997 онд интернэтэд 30 сая компьютер холбогдсон бөгөөд түүнд 30 сая веб хуудас мэдээлэл байсны 82% нь Англи хэл дээр бичигдсэн байжээ. Гэтэл 1999 онд 1,000 сая веб хуудас ашиглах боломжтой байгаагийн 60% нь зөвхөн англи хэлээр бичигдсэн байна. Эндээс бид энэ хоёр жилд англиас бусад хэлтэй улс орнуудад интернэт хэрэглэх хүрээ илүү тэлсэн гэж дүгнэж болно. 2003 он гэхэд дээрх тоо 50% болно гэж таамаглаж байгаа юм..
Íýãä¿ãýýðò. ªºðèéí àæèëëàæ àìüäàðäàã íóòàã äàõü, òàíûã èíòåðíýòýä õîëáîæ ò¿¿íèé ¿éë÷èëãýýãýýð õàíãàæ ºã÷ ÷àäàõ ÿìàð íýãýí êîìïàíèéã ñîíãîæ àâàõ õýðýãòýé. Èéì êîìïàíèéã Internet Service Provider (ISP – èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýý õàíãàã÷) ãýæ íýðëýäýã. Èíòåðíýòýýð ¿éë÷ëýã÷ êîìïàíèóä ¿íý áîëîîä ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðààðàà ÿëãààòàé áàéæ áîëíî.
Èíãýýä ÿìàð íýã ISP-èéã ñîíãîæ, ¿éë÷èëãýýã òîõèðîëöîæ ãýðýý áàéãóóëñàí áîë õî¸ðäóãààðò êîìïüþòåð äýýðýý òîõèðîõ ïðîãðàìûí ñèñòåìèéã ñóóëãàõ øààðäëàãàòàé áîëíî. Èõýíõè òîõèîëäîëä òàíû ISP òàíä òóñàëæ, ïðîãðàìûã ñóóëãàæ òîõèðóóëãà õèéæ ºãäºã. Òàíä ý-ìýéë áóþó öàõèëãààí øóóäàíãèéí ïðîãðàì áîëîí âåáòýé àæèëëàõ ÿìàð íýã ïðîãðàì çàéëøã¿é øààðäàãäàíà. Ãýõäýý Ìîíãîë óëñàä áèä ãîë òºëºâ IBM ôèðìèéí ïåðñîíàëü êîìïüþòåð (PC), ò¿¿íèé ïðîãðàìûí îð÷èí Windows ñèñòåìèéã õýðýãëýäýã ó÷ðààñ ýíý ñèñòåìèéí Internet Mail (èíòåðíýòèéí øóóäàí), Internet Åxplorer (èíòåðíýòèéí õàéãóóë÷èí) çýðýã ïðîãðàì Windows ñèñòåìä ñóóëãàãäñàí áàéäàã òóë òýíä çîõèõ òîõèðóóëãà õèéõýä õàíãàëòòàé áàéäàã þì. Ïðîãðàìòàé áîëñíîîð èíòåðíýòýä õàíäàæ ò¿¿íèéã àøèãëàõàä áýëýí áîëäîã þì.
Интернет-д холбогдох
=== ßàæ èíòåðíýòýä õîëáîãäîæ àæèëëàäàã âý? ===
Интернэтэд холбогдох нь хялбархан боловч доорх алхмуудыг хийх шаардлагатай. Үүнд:
Ýíý íü ìàø ýíãèéí. Ãýðòýý ýñâýë àæëûíõàà ºðººíä óòàñ òàâèóëàõàä òà öàõèëãààí õîëáîî êîìïàíèòàé ãýðýý õèéæ, òýä òàíä óòàñíû íýã øèíý äóãààð ºã÷, òàíû óòàñíû àïïàðàòûã òýð äóãààðòàé õîëáîæ ºãäºãòýé àäèë, ISP êîìïàíè òàíû êîìïüþòåðò íýã äóãààð õàÿã ºãñºí áàéäàã. Ýíý äóãààðààð òàíû êîìïüþòåð ISP êîìïàíèé ñåðâåðòýé õîëáîãäîæ õàðüöäàã. Èéìä èíòåðíýòèéí ÿìàð íýã ïðîãðàìûã àæèëëóóëàõ ¿åä òàíû êîìïüþòå𠺺ðèéí äóãààðûã ýðãýäýæ, ISP-òýé õîëáîãäñîíîîð òà èíòåðíýòýä õîëáîãäîõ þì.
Нэгдүгээрт. Өөрийн ажиллаж амьдардаг нутаг дахь, таныг интернэтэд холбож түүний үйлчилгээгээр хангаж өгч чадах ямар нэгэн компанийг сонгож авах хэрэгтэй. Ийм компанийг Internet Service Provider (ISP – интернэтийн үйлчилгээ хангагч) гэж нэрлэдэг. Интернэтээр үйлчлэгч компаниуд үнэ болоод үйлчилгээний чанараараа ялгаатай байж болно. Ингээд ямар нэг ISP-ийг сонгож, үйлчилгээг тохиролцож гэрээ байгуулсан бол хоёрдугаарт компьютер дээрээ тохирох програмын системийг суулгах шаардлагатай болно. Ихэнхи тохиолдолд таны ISP танд тусалж, програмыг суулгаж тохируулга хийж өгдөг. Танд э-мэйл буюу цахилгаан шуудангийн програм болон вебтэй ажиллах ямар нэг програм зайлшгүй шаардагдана. Гэхдээ Монгол улсад бид гол төлөв IBM фирмийн персональ компьютер (PC), түүний програмын орчин Windows системийг хэрэглэдэг учраас энэ системийн Internet Mail (интернэтийн шуудан), Internet Еxplorer (интернэтийн хайгуулчин) зэрэг програм Windows системд суулгагдсан байдаг тул тэнд зохих тохируулга хийхэд хангалттай байдаг юм. Програмтай болсноор интернэтэд хандаж түүнийг ашиглахад бэлэн болдог юм.
Яаж интернэтэд холбогдож ажилладаг вэ?
===Èíòåðíåòåä õèéãäýæ áîëîõ ¿éë÷èëãýýí¿¿ä===
Энэ нь маш энгийн. Гэртээ эсвэл ажлынхаа өрөөнд утас тавиулахад та цахилгаан холбоо компанитай гэрээ хийж, тэд танд утасны нэг шинэ дугаар өгч, таны утасны аппаратыг тэр дугаартай холбож өгдөгтэй адил, ISP компани таны компьютерт нэг дугаар хаяг өгсөн байдаг. Энэ дугаараар таны компьютер ISP компаний сервертэй холбогдож харьцдаг. Иймд интернэтийн ямар нэг програмыг ажиллуулах үед таны компьютер өөрийн дугаарыг эргэдэж, ISP-тэй холбогдсоноор та интернэтэд холбогдох юм.
Èíòåðíýòýä õîëáîãäñîí êîìïüþòåð¿¿äèéã ýçýí (Hosts), ¯éë÷ë¿¿ëýã÷ (Clients) õýìýýí õî¸ð á¿ëýãò õóâààæ àíãèëäàã. Èíòåðíýòòýé áàéíãûí õîëáîîòîé áàéæ îíëàéí ãîðèìä (áóñàä êîìïüþòåðòýé ÿðèõàä ¿ðãýëæ áýëýí) áàéäàã êîìïüþòåð Ýçýí áîëíî. Áóñàä êîìïüþòåðèéã èíòåðíýòýä õîëáîõ, ººðèéíõºº õàòóó äèñêýí äýýðõ ôàéëûã õ¿ññýí õ¿íä äàìæóóëæ ºãºõ çàìààð ôàéëààð ¿éë÷ëýõ õî¸ð ¿¿ðýãòýé ýçýí êîìïüþòåðèéã ñåðâåð (Server -¿éë÷ëýã÷) êîìïüþòåð ãýæ íýðëýäýã. Õàðèí ýçýí áèø á¿õ êîìïüþòåðèéã ¯éë÷ë¿¿ëýã÷ àíãèä õàìààðóóëíà. Èíòåðíýòèéí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ êîìïüþòåðòýé õ¿í á¿ð
Интернетед хийгдэж болох үйлчилгээнүүд
*Ýëåêòðîí øóóäàí áîëîõ Ý-ìýéë èëãýýõ
Интернэтэд холбогдсон компьютерүүдийг эзэн (Hosts), Үйлчлүүлэгч (Clients) хэмээн хоёр бүлэгт хувааж ангилдаг. Интернэттэй байнгын холбоотой байж онлайн горимд (бусад компьютертэй ярихад үргэлж бэлэн) байдаг компьютер Эзэн болно. Бусад компьютерийг интернэтэд холбох, өөрийнхөө хатуу дискэн дээрх файлыг хүссэн хүнд дамжуулж өгөх замаар файлаар үйлчлэх хоёр үүрэгтэй эзэн компьютерийг сервер (Server -үйлчлэгч) компьютер гэж нэрлэдэг. Харин эзэн биш бүх компьютерийг Үйлчлүүлэгч ангид хамааруулна. Интернэтийн үйлчлүүлэгч компьютертэй хүн бүр
*Ôàéë òàòàæ àâàõ áîëîí èëãýýõ
Электрон шуудан болох Э-мэйл илгээх
*âåáýä õàíäàæ àøèãëàõ
Файл татаж авах болон илгээх
===Ý-ìýéë===
Ý-ìýéë íü ÿìàð íýã øóóäàí ïðîãðàì àøèãëàí õýí íýãýíä çóðâàñ, çàõèà áè÷èõ áîëîîä ò¿¿íèéã ò¿ãýýõ õýðýãñýë áîëãîæ èíòåðíýòèéã àøèãëàõ áîëîìæ þì. Ý-ìýéë íü ¿íýã¿é ñóë ¿éë÷èëãýý áèø ýý, ò¿¿íèé ¿íý íü ISP-ä òºëæ áàéãàà ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºðò îðñîí áàéäàã. Òàíû èëãýýñýí çàõèà òàíû êîìïüþòåðýýñ ãàð÷ ýõëýýä ISP-ä î÷íî. Òýíäýýñ ýöñèéí î÷èõ õàÿãò ãàçàð õ¿ðòëýý îëîí ººð ýçýí êîìïüþòåðèéã äàìæèæ áîëíî. Íýã ýçýí êîìïüþòåðýýñ íºãººä äàìæèõàä øààðäàãäàõ õóãàöàà íü ýíý ¿åä ñ¿ëæýý õèð çýðýã à÷ààëàëòàé áàéãààãààñ õàìààð÷ ÿíç á¿ð áàéíà.
вебэд хандаж ашиглах
===Ôàéë òàòàõ áà èëãýýõ===
Òàòàõ (Download) áà èëãýýõ (Upload) ãýäýã íü íýã çîîñíû õî¸ð òàë øèã ñàëøã¿é îéëãîëò þì. Ýçýí êîìïüþòåðýýñ òàíû ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ êîìïüþòåðò ôàéë äàìæóóëæ áàéãàà áîë áèä ôàéë òàòàæ áàéíà ãýæ ÿðèíà. Õàðèí ýñðýã ÷èãëýëä ôàéë äàìæóóëàõûã èëãýýõ ãýæ ÿðèíà.
Э-мэйл
===Båáýä õàíäàõ===
Âåá íü òåêñò ìýäýýëëèéã îð÷èí ¿åèéí êîìïüþòåðèéí ãðàôèê (çóðàã) –èéí áîëîìæòîé õîñëóóëñàí õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òåõíîëîãè þì. Òºñººëæ áîëîõ áàðàã á¿õ ñýäýâò õàìààðñàí ìýäýýëýë Âåá äîòîð îðñîí áàéäàã. Èéìä èíòåðíýòèéí òóñëàìæòàé ýíý ìýäýýëëèéã àøèãëàæ áîëíî. ISP-ä çàëãàãäñàí òýð ¿åýñ òà àæèëëàõàä ººðººð õýëáýë èíòåðíýòèéã àøèãëàõàä áýëýí áîëäîã. Þóíààñ ýõëýõ âý? Ãýñýí àñóóëò ãàð÷ èðíý.
Э-мэйл нь ямар нэг шуудан програм ашиглан хэн нэгэнд зурвас, захиа бичих болоод түүнийг түгээх хэрэгсэл болгож интернэтийг ашиглах боломж юм. Э-мэйл нь үнэгүй сул үйлчилгээ биш ээ, түүний үнэ нь ISP-д төлж байгаа үйлчилгээний төлбөрт орсон байдаг. Таны илгээсэн захиа таны компьютерээс гарч эхлээд ISP-д очно. Тэндээс эцсийн очих хаягт газар хүртлээ олон өөр эзэн компьютерийг дамжиж болно. Нэг эзэн компьютерээс нөгөөд дамжихад шаардагдах хугацаа нь энэ үед сүлжээ хир зэрэг ачаалалтай байгаагаас хамаарч янз бүр байна.
Âåáòýé àæèëëàäàã ïðîãðàìóóäûã Web Browser- âåá ¿ç¿¿ëýã÷ ãýæ íýðëýíý. Èéì ïðîãðàì íü äàëàéí äàâàëãààí äýýð ãóëãàæ, íýã äàâàëãààíààñ íºãºº äàâàëãààíä øèëæèí î÷èæ áàéãàà àäèë âåáèéí íýã áàéðíààñ íºãºº áàéðàíä øèëæèæ õýðýãòýé áàéðëàë- ìýäýýëýëä òàíûã õ¿ðãýõ çîðèóëàëòòàé áàéäàã. Èéì ó÷ðààñ áèä öààøèä (äàâàëãààí äýýð ãóëãàõ àäèë) âåá äýýð ãóëãàõ ãýñýí ¿ã õýðýãëýå. Âåáòýé àæèëëàäàã ÿìàð ÷ ïðîãðàìûã àæèëëóóëæ ýõëýõýä íýã òîäîðõîé âåá õóóäñûã àâòîìàòààð øóóä ¿ç¿¿ëäýã. ªºðººð õýëáýë èíòåðíýò äýõü òîäîðõîé íýã áàéðàíä òàíûã àâàà÷äàã ãýñýí ¿ã þì. Ýíý áàéðûã òàíä ýñâýë òàíû ISP-èä çîðèóëàí òîõèðóóëæ ñîíãîæ àâäàã. Æèøýýëáýë: Òà ÿìàð íýãýí èõ ñóðãóóëüä àæèëëàäàã áîë âåá ïðîãðàì ýõë¿¿ëýõýä òóñ ñóðãóóëèéí âåá õóóäàñ ãàðäàã áàéõààð òîõèðóóëæ áîëíî.Âåá äýýð ãóëãàõ ¿åä îëîí ñàÿ âåáýýñ î÷èõ âåá ýý ñîíãîæ áîëíî. Òýãýõäýý òà õýðýãòýé ñàéòûíõàà URL õàÿãèéã ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé. Ýíý òîõèîëäîëä òýð áàéðàíä î÷èõ ÿëãààòàé õî¸ð àðãà áàéäàã.
Файл татах ба илгээх
Татах (Download) ба илгээх (Upload) гэдэг нь нэг зоосны хоёр тал шиг салшгүй ойлголт юм. Эзэн компьютерээс таны үйлчлүүлэгч компьютерт файл дамжуулж байгаа бол бид файл татаж байна гэж ярина. Харин эсрэг чиглэлд файл дамжуулахыг илгээх гэж ярина.
Bебэд хандах
Веб нь текст мэдээллийг орчин үеийн компьютерийн график (зураг) –ийн боломжтой хослуулсан хамгийн сүүлийн үеийн технологи юм. Төсөөлж болох бараг бүх сэдэвт хамаарсан мэдээлэл Веб дотор орсон байдаг. Иймд интернэтийн тусламжтай энэ мэдээллийг ашиглаж болно. ISP-д залгагдсан тэр үеэс та ажиллахад өөрөөр хэлбэл интернэтийг ашиглахад бэлэн болдог. Юунаас эхлэх вэ? Гэсэн асуулт гарч ирнэ.
Вебтэй ажилладаг програмуудыг Web Browser- веб үзүүлэгч гэж нэрлэнэ. Ийм програм нь далайн давалгаан дээр гулгаж, нэг давалгаанаас нөгөө давалгаанд шилжин очиж байгаа адил вебийн нэг байрнаас нөгөө байранд шилжиж хэрэгтэй байрлал- мэдээлэлд таныг хүргэх зориулалттай байдаг. Ийм учраас бид цаашид (давалгаан дээр гулгах адил) веб дээр гулгах гэсэн үг хэрэглэе. Вебтэй ажилладаг ямар ч програмыг ажиллуулж эхлэхэд нэг тодорхой веб хуудсыг автоматаар шууд үзүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл интернэт дэхь тодорхой нэг байранд таныг аваачдаг гэсэн үг юм. Энэ байрыг танд эсвэл таны ISP-ид зориулан тохируулж сонгож авдаг. Жишээлбэл: Та ямар нэгэн их сургуульд ажилладаг бол веб програм эхлүүлэхэд тус сургуулийн веб хуудас гардаг байхаар тохируулж болно.Веб дээр гулгах үед олон сая вебээс очих веб ээ сонгож болно. Тэгэхдээ та хэрэгтэй сайтынхаа URL хаягийг мэдэж байх ёстой. Энэ тохиолдолд тэр байранд очих ялгаатай хоёр арга байдаг.
== Интернэт Монголд ==
| 