Туркменистан: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 85:
== Нэр ==
Түркмен улсын нэрийг [[түркмен хэл|түркменээр]] ''Türkmenistan'' гэж бичдэг. ''Türkmenistan'' нь ''türk''+''men''+''stan'' гурван үеээс бүтнэ. «[[Түркмен үндэстэн|Түркмен]] [[улс]] [[орон]]» гэсэн утгатай. Эхний ''türk'' нь монголоор «[[Түрэг|{{MongolUnicode|ᠲᠦᠷᠦᠭ|h}}]]», «[[түрэг]]» гэж бичдэг үгний нэгэн [[түрэг хэлний бүлэг|түрэг]] хувилбар нь мөн. Хоёрдугаар ''men''-ийг эрдэмтэд «-д хамаарах», «-рхүү» гэсэн утгатай ''-myn'' ,''-men'' гэх [[Согд хэл|согд]] залгаас гэж таадаг. Гуравдугаар ''stan'' нь «орон», «-ын газар», «улс» буюу ''[[-стан]]'' гэх [[перс хэл|перс]] дагавар юм. Монголд англи ''Turkmenistan'', орос ''Туркменистан'' хоёроос улбаалаад '''Туркменистан''' гэж бичих нь давамгайлж байгаа юм. Мөн орос ''Туркмения''-аас болж '''Туркмен''' гэж бичих нь байдаг. Дамдинсүрэнгийн толийг баривал '''Түркмен''', түркменээс нь галиглавал '''Түркменистан''', «-стан»-ыг нь «улс»-аар солиод '''Түркмен улс''', зүгээр л '''Түркмен''' гэж монголчилж болно. Азербайжанаар ''Türkmənistan'', хасагаар ''Түрікменстан'', хиргисээр ''Түркмөнстан'', сахагаар ''Түркменистаан'', оросоор ''Туркме́ния'', ''Туркмениста́н'' гэж үсэг, өргөлтийг нь өөрийн хэл бичигтэй тааруулснаас үлгэрлэвэл кирилл монголоор Түрэгмэнстаан, Түрэгмээн улс гээд бүр монголчлож ч болохоор байдаг.
== Газар зүй ==▼
[[Зураг:Turkmenistan Topography.png|thumb|left|Байр зүйн зураг]]▼
Түркмен бол [[Төв Ази]], тэр тусмаа [[Дундад Ази]]д 488,100 км<sup>2</sup> талбай эзлэн оршиж байгаа [[далайд гарцгүй улс|далайд гарцгүй]] орон юм. Нутаг дэвсгэр нь [[Хойд өргөрөг|х.ө. 35°]] – [[хойд өргөрөг|43°]], [[зүүн уртраг|з.у. 52°]] – [[зүүн уртраг|67°]] дотор бүхлээрээ багтана. Дэлхийн улс орнуудаас газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|52-р том]] (Испанийн ард, Камеруны урд) нь юм гэнэ. Баруун талаараа [[Каспийн тэнгис]]тэй 1,786 км, хойд талаараа [[Казахстан]]тай 379 км, зүүн хойд талаараа [[Узбекистан]]тай 1621 км, зүүн урдуураа [[Афганистан]]тай 744 км, баруун урдуураа [[Иран]]тай 992 км урт газраар хиллэдэг. Өрнөдөөсөө дорнод хүртлээ 1100 км, умардаасаа өмнөд хүртлээ 650 км энтэй. Түркмений газар нутаг дунджаар д.т.д 100-220 метр өндөрт тогтсон, ер нь нилэнхүйдээ нам доор газар. Үүнээс Каспийн тэнгисийн ойрх өрнө тал нь [[Тураны нам доор газар]] гэж хэлэгдэнэ. Мөн нутгийн дийлэнх хэсэг нь цөл, [[Кара-Күмийн цөл]]д хамаарна. Ирантай хиллэх зурвасаар намхан уулстай, Узбекистантай хиллэх дорнод захын цэг буюу [[Айрабаба уул]] (3,139 м) хамгийн өндөр цэг нь болдог. Хамгийн нам доор нь [[Сарыгамыш нуур]]ын мандал. Томоохон голуудаас нэрлэвэл [[Амударья]], [[Мургаб гол|Мургаб]], [[Тэжэн гол|Тэжэн]] гурав.▼
== Түүх ==
Line 226 ⟶ 222:
=== Хөдөө аж ахуй ===
Нутгийн тариаланд тохирох талбайн тал хувьд [[хөвөн]] тариалдаг. Хөвөн тариалалтаар дэлхийд 9-р байр эзэлнэ.<ref name="statista">{{cite web|url=http://www.statista.com/statistics/151168/cotton-producing-countries/ |title=The ten largest cotton producing countries in 2009 |publisher=Statista.com |date= |accessdate=2013-11-25}}</ref> 2012 онд [[Беларусь]], Америкийн 7000 трактор, 2000 гаруй машин техник хэрэглэсэн мэдээ бий.
▲== Газар зүй ==
▲[[Зураг:Turkmenistan Topography.png|thumb|left|Байр зүйн зураг]]
▲Түркмен бол [[Төв Ази]], тэр тусмаа [[Дундад Ази]]д 488,100 км<sup>2</sup> талбай эзлэн оршиж байгаа [[далайд гарцгүй улс|далайд гарцгүй]] орон юм. Нутаг дэвсгэр нь [[Хойд өргөрөг|х.ө. 35°]] – [[хойд өргөрөг|43°]], [[зүүн уртраг|з.у. 52°]] – [[зүүн уртраг|67°]] дотор бүхлээрээ багтана. Дэлхийн улс орнуудаас газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|52-р том]] (Испанийн ард, Камеруны урд) нь юм гэнэ. Баруун талаараа [[Каспийн тэнгис]]тэй 1,786 км, хойд талаараа [[Казахстан]]тай 379 км, зүүн хойд талаараа [[Узбекистан]]тай 1621 км, зүүн урдуураа [[Афганистан]]тай 744 км, баруун урдуураа [[Иран]]тай 992 км урт газраар хиллэдэг. Өрнөдөөсөө дорнод хүртлээ 1100 км, умардаасаа өмнөд хүртлээ 650 км энтэй. Түркмений газар нутаг дунджаар д.т.д 100-220 метр өндөрт тогтсон, ер нь нилэнхүйдээ нам доор газар. Үүнээс Каспийн тэнгисийн ойрх өрнө тал нь [[Тураны нам доор газар]] гэж хэлэгдэнэ. Мөн нутгийн дийлэнх хэсэг нь цөл, [[Кара-Күмийн цөл]]д хамаарна. Ирантай хиллэх зурвасаар намхан уулстай, Узбекистантай хиллэх дорнод захын цэг буюу [[Айрабаба уул]] (3,139 м) хамгийн өндөр цэг нь болдог. Хамгийн нам доор нь [[Сарыгамыш нуур]]ын мандал. Томоохон голуудаас нэрлэвэл [[Амударья]], [[Мургаб гол|Мургаб]], [[Тэжэн гол|Тэжэн]] гурав.
=== Аялал жуулчлал ===
| |||