Туркменистан: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
түүхэн товч мэдээлэл
Мөр 65:
|тэмдэглэл =
}}
'''Туркменстан''' нь Төв азийн улс бөгөөд баруун хойд хэсгээрээ [[Хасаг улс|Казакстан]], хойд болон зүүн хэсгээрээ [[Узбек улс|Узбекстан]], зүүн өмнөд хэсгээрээ [[Афганистан]], өмнөд болон баруун өмнөд хэсгээрээ [[Иран улс|Иран]] улстай болон баруун талаараа Каспийн тэнгистэй тус тус хиллэдэг.
'''Туркмен ''' буюу '''Туркменистан''' ({{lang-tk|Türkmenistan}}) [[Төв Ази]] болоод [[Дунд Ази]]йн бүс нутагт [[Хасаг улс|Хасаг]], [[Узбек улс|Узбек]], [[Афган улс|Афган]], [[Иран]] дөрвөн улс, [[Каспийн тэнгис]]ээр хүрээлүүлж оршдог [[далайд гарцгүй улс|далайд гарцгүй]] бүрэн эрхт [[улс|'''улс''']], тусгаар тогтносон [[орон|'''орон''']] юм.
 
Газар нутгийн хэмжээгээр Дэлхийд 53 дугаар байрынбайранд том,буюу 491 мянган км² газар нутагтай. ДоторЗасаг ньзахиргааны таван муж, нэг нийслэл болгон хуваадаг.
 
Туркменстан   нь олон зуун жилийн турш соёл иргэншлүүдийн уулзвар болж байсан. Дундад зууны үед [[Мерв]] хот нь 15-р зууны дунд хүртэл Хятадын худалдаа арилжааны цуваа явдаг байсан [[Торгоны зам]]<nowiki/>ын чухал зогсоол бөгөөд Исламын ертөнцийн агуу хотуудын нэг байсан. 1881 онд [[Оросын эзэнт гүрэн|Оросын эзэнт]] гүрний хавсарга улс болсон. Туркменстан нь Төв Ази дахь Болшевикийн  эсрэг хөдөлгөөн өрнүүлж байсан боловч 1924 онд ЗХУ-ын бүрэлдэхүүн Бүгд найрамдах улс болж, 1991 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] задарч тусгаар тогнтолоо зарлах хүртэл [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Туркмен]] (Туркмен ССР) улс хэмээн нэрлэгдэж байсан.
Туркмен орны нутагт улс төвлөдөггүй байсан ба голдуу [[иран угсаатан|иран]], [[түрэг угсаатан|түрэг]] гэх мэт угсаатны байгуулсан улсад хамаардаг байв. [[Мерв]] зэрэг хот сүндэрлэж, [[Торгоны зам]] дайран өнгөрдөг байлаа. 1881 онд [[Оросын эзэнт гүрэн]] тус нутгийг эзэн мэдэх болж, 1924 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын бүрэлдэхүүнд [[Зөвлөлт Туркмен|ЗСБН Туркмен]] үүсэн байгуулагдаж, орчин цагийн хил нь тогтсон юм. 1991 онд ЗХУ бутрахад Туркмен улс тусгаар тогтнож 1992 онд [[НҮБ]]-ын гишүүн [[бүрэн эрхт улс]] болжээ.
 
Туркменстан улс нь дэлхийд байгалийн хийн нөөцөөрөө 4-т ордог. Газар нутгийх нь ихэнх хэсэг буюу 70 орчим хувийг [[Каракумын]] цөл эзэлдэг. 1993 оноос хойш иргэд нь төрөөс үнэгүй цахилгаан, ус болон газын хийгээр хангадаг.
Туркмен улс ерөнхийлөгчийн эрх давуу [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах]] засагтай бөгөөд 2006 он хүртэл [[Сапармурат Ниязов]], одоо [[Гурбангулы Бердымухаммедов]] ерөнхийлөгч, төр засгийн тэргүүнээр ажиллаж байна. Хэвлэлийн эрх чөлөө, хүний олон зүйл эрхийг хорьдогоороо Туркмен хэдийнээ танигдсан. Олон улсын эвслээс ангид "төвийг сахих" бодлоготой.
 
Туркменстан улсын анхны ерөнхийлөгч [[Сапармурат Нивазов]] 2006 онд нас барах хүртлээ тус улсыг захирч байсан. 2007 онд [[Гурбангули Бердимухамедов]] ерөнхийлөгчөөр  сонгогдсон. [[Хүний эрхийн манах]] (Human Rights Watch ) байгууллага “''Туркменстан улс нь дэлхийн хамгийн дарангуйлсан дэглэмтэй улсуудыг нэг нь. Энэ улсад бие даасан хяналт бараг хаалттай, хэвлэл мэдээлэл болон шашны эрх чөлөө чанга хяналттай, хүний эрхийг хамгаалагчид болон бусад сайн дурын идэвхтнүүдийн засгийн газраас хяналт тавьж, аюул заналхийлэл учруулж байдаг'' ” гэж дүгнэлт гаргасан.
 
Ерөнхийлөгч [[Бердимухамедов]] нэг хүнийг тахин шүтэх дэмждэг, түүний хамаатан садан болон хамтрагчидаа хязгааргүй эрх мэдэл эдлүүлдэг ба нийгмийн амьдралын бүхийл асуудлыг бүхэлд нь хянаж байдаг.
 
5.2 сая иргэний 90 хувь [[ислам]] шашинтан, 78 хувь [[туркмен үндэстэн]] байдаг. Нийслэл [[Ашхабад]] 900 мянган хүнтэй.