Монгол бичиг: Засвар хоорондын ялгаа

[[Чингис хаан]] 1206 онд [[Их Монгол улс]]ыг байгуулан [[Монгол үндэстэн|Монгол угсаатан]] гэж оршин байх үндсийг тавьсан билээ. Тулгар улсын алив хэргийг явуулахын тулд Уйгур үсгээс Тататунга нэрт бичгийн хүн Монгол үсгийг зохиожээ гэж зарим эрдэмтэд үздэг. Үүнээс төрийн албан ёсны бичиг болгосон хэмээн [[Монголын нууц товчоо|Монголын нууц товчоонд]] дурдсан байдаг. Харин үүнийг "мөхсөн" Уйгураас бичиг үсэг авсан бус харин Согдоос Уйгуртай зэрэгцэн үүнээс эрт бичиг үсэгтэй болсон байх үндэстэй гэж олон эрдэмтэн тайлбарладаг. Уламжилж ирсэн бичгийг Чингис хаан нэгдсэн төрийн албан ёсны үсгээр зарлигдсаныг тэр цагаас үүссэн мэтээр тайлах нь буруу гэж эдгээр судлаачид тайлбарладаг. Учир нь Чингис хааныг нас барахаас өмнө ба дараа бичигдсэн "Чингисийн чулууны бичиг", Монголын нууц товчоонд бичиг үсгийн нилээд урт хугацааны боловсорсон төлөв илэрхий ажиглагдаж байдаг ажээ. Гэвч [[Чингис хаан]] [[Найман аймаг|Найман аймгийг]] нэгтгэсний дараа олзлогдсон бичээч Тата-Тунга нь эртний Иран дахь [[Согд|Согд]] бичгээс үүссэн хуучин [[Уйгур бичиг]]ээр үндэс болгож зохиосон гэдэг үзлийг баримтлах явдал бас байсаар буй юм.

Үүнээс төрийн албан ёсны бичиг болгосон хэмээн [[Монголын нууц товчоо|Монголын нууц товчоонд]] дурдсан байдаг ба Монголчууд эхэндээ "Уйгаржин бичиг" гэж нэрлэдэг байсан. Мөн онцлог шинжүүд болоод бусад монгол түүхэн бичгүүдээс ялгах зориулалтаар ''Босоо бичиг, Хуучин Монгол бичиг, Худам Монгол бичиг'' гэж олон янзаар нэрлэж байжээ.

[[Чингис хаан]] [[Найман аймаг|Найман аймгийг]] нэгтгэсний дараа олзлогдсон бичээч Тата-Тунга нь эртний Иран дахь [[Согд|Согд]] бичгээс үүссэн хуучин [[Уйгур бичиг]]ээр үндэс болгож зохиосон гэж үздэг юм. Монгол хэлээр бичигдсэн монгол бичгийн анхны дурсгал нь [[13-р зуун|13-р зуунд]] урласан [[Чингисийн чулууны бичиг]] юм. Уг бичиг нь зөвхөн босоо чиглэлд бичдэгээрээ онцлог. Мөн үгийн эхэн дунд адагт буй үсгийн хэлбэр нь өөр өөр хэлбэртэй. Монгол бичиг нь [[Баруун Монгол|Баруун Монголын]] [[ойрад]] аялгуунд тулгуурласан [[тод бичиг]], буриад аялгуунд ойртуулсан [[вагиндрагийн үсэг]] гэх мэт хэд хэдэн хувилбартай. Мөн [[Аюуш Гүүш]]ийн зохиосон галиг үсэг болох Али-Гали нь уйгаржин үсгийн хөгжилд томоохон хувь нэмэр оруулсан бөгөөд уг үсгээр монгол хэлнээс гадна [[төвөд хэл|төвөд]], [[Санскрит хэл|самгард]], [[хятад хэл]]ний үгийг тэмдэглэх өргөн боломж нээгдсэн.