|
[[Файл:ATM 750x1300.jpg|thumb|АНУ дахь [[NCR Корпораци|NCR]] Персонас 75-цуврал загварын олон үүрэгт АТМ.]]
'''ATMМөнгөний автомат''' ({{lang-en|ATM, Automated Teller Machine}}) буюу[[Монгол хэл|монг.]] мөнгөний [[автомат]] эсвэл '''ABM''' (automated banking machine'' банкны автомат [[машин]], ) нь хүмүүст бэлэн мөнгө олгох болон бусад нэмэлт боломж, үүрэг бүхий автомат төхөөрөмж юм. АТММөнгөний автомат нь [[Банкбанк]]ны теллерийн гүйлгээний үүргийг орлон гүйцэтгэх, хэрэглэгчийн цаг завыг хэмнэх давуу талтай. Ихэнх ATM–уудмөнгөний автоматууд нь ATM-ийн соронзон туузтай тусгай пластик карт болон чиптэй смарт картуудыг унших боломжтой байдаг.
Хэрэглэгч нь өөрийн төлбөрийн картны тусламжтайгаар ATM-аасмөнгөний автоматаас өөрийн банкны данс руу орж болно. Эндээс та өөрийн дансан дахь мөнгөний хэмжээг харах, эсвэл мөнгөө бэлнээр нь авах боломжтой.
Нэрний хувьд ATM нь их олон янз байдаг. Жишээ нь automated banking machine, money machine, bank machine, cash machine, hole-in-the-wall, cashpoint, Bancomat (Орос болон Европын ихэнх орнуудад), Multibanco (Португалд), Any Time Money (Энэтхэгт).
Анх 1939 онд Лютер Жорж Симжиан гэдэг хүн бэлэн мөнгөний механик машин зохиож, түүнийгээ [[Нью-Йорк (хот)|Нью-Йорк]] хотын Банкинд байрлуулсан боловч энэ нь тийм ч амжилттай болж чадаагүй тул 6 сарын дараа буулган авчээ.
Ийнхүү ATM-ынмөнгөний автоматын түүх, Де Ла Рью анхны ATM-гмөнгөний автоматыг зохиож [[Лондон]]ы Барклэйс Банкинд 1967 оны 6-р сарын 27-нд суурилуулах хүртэл 25 жил завсарласан билээ. Энэхүү бэлэн мөнгөний машин дээр ажилласан Жон Шеферд-Баррон тэргүүтэй олон инженер тухайн үедээ ихээхэн нэрд гарсан билээ. ATM-аарМөнгөний автоматаар үйлчлүүлсэн хамгийн анхны үйлчлүүлэгч нь Британийн жүжигчин [[Рег Варни]] байсан байна. Мэдээжийн хэрэг ажиллуулахад жаахан бэрхшээлтэй байв.
Удалгүй 1965 онд мөн Британийн инженер Жэймс Гүүдфэллөү картан дээр PIN код байрлуулах санааг боловсруулсан нь одоог хүртэл ашиглагдсаар байна
=== Байрлал ===
ATMМөнгөний ньавтоматыг зөвхөнбанкнаас банкингадна дотор байрлахгүй. Ихих дэлгүүр, худалдааны төвүүд, ШТСшатахуун түгээх станц, зах, онгоцны буудал, зочид буудал зэрэг хүний хөл хөдөлгөөн ихтэй газруудад байрлуулдаг.
ATMМөнгөний автомат нь нөхцөлт болон нөхцөлт бус хэмээн 2 хуваагддаг.
Нөхцөлт ATМмөнгөний автомат нь илүү олон функцтэй, илүү уян хатан үйлчилгээг үзүүлдэг бөгөөд тийм ч учраас их үнэтэй байдаг. Ер нь банк бүр өөрийн гэсэн бэлэн мөнгөний машинуудтай байдаг.
=== Сүлжээ ===
Ихэнх АТМ-уудмөнгөний автоматууд банк хоорондын сүлжээнд холбогдсон байх бөгөөд PULSE, PLUS, Cirrus, Interac, Interswitch, STAR, and LINK зэрэг сүлжээнүүд бий.
ATM нь утас болон модемоор төв удирдах хэсэгтэйгээ холбогддог. Гэхдээ тэд зүгээр ч нэг утас биш Plain old telephone service (POTS) гэх утсаар холбогддог. Харин сүүлийн үед бол өндөр хурдны VPN интернет сүлжээг ихээхэн ашиглаж байна. Ингэхдээ тэд сүлжээний SNA - SDLC, TC500 - Async, X.25, TCP/IP - Ethernet. Протоколуудыг ашигладаг байна. Мөн аюулгүй байдлын үүднээс SSL хэмээх нууцлалын протоколыг ашигладаг.
Хамгаалалтын хувьд тусгай стандарт байдаг бөгөөд Underwriters Laboratories-оос гаргасан CEN EN 1143-1:2005 - CEN III/VdS мөн CEN IV/LGAI/VdS зэрэг сэйкнүүд байдаг
=== Мөнгөний автоматын гэмт хэрэг ===
=== Хамгаалалт ===
Мэдээж мөнгөний машин тул ATMмөнгөний автомат нь халдлагад их өртдөг. ТэхээрТэгэхээр ATM-руу халдах хэд хэдэн арга байдаг бөгөөд
Эхнийх нь гэвэл ram-raiding буюу ATM-гмөнгөний автоматыг сууриас нь салгаад бүхлээр нь мөнгөний хамтаар машинд ачаад хулгайлах явдал. 1990 оны үед Японд иймэрхүү халдлага ихээхэн болж байжээ.
Хоёрдахь арга бол Plofkraak буюу тэслэх арга. ATMMөнгөний автомат машины дотогш тэслэх бодис хийн хамгаалалтыг эвдээд доторх мөнгийг нь хамж одох. Анх энэ төрлийн гэмт хэрэг Герман, Голланд зэрэг улсуудад гарч байжээ. Гуравдахь арга бол хакердах. Энэ нь хамгаалалтын системийг нь эвдээд мөнгө хулгайлах арга юм.
== Гадны холбоос ==
{{Commonscat|Automatic teller machines|АТМ}}
[[Ангилал:Банкны дотоод бүтэц]]
[[Ангилал:Бэлэн мөнгөний гүйлгээ]]
[[Ангилал:Өөртөө үйлчлэх автомат]]
| 