Википедиа

Шадбал гэгээн хаан: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Мөр 1:
{{Хаан
|name = Шадбал Гэгээнгэгээн хаан
|title = [[Юань улс]]ын [[эзэн хаан]]<br>[[Их Монгол Улс]]ын [[хаан]]<br>
|image =
|caption=
|reign=1320.04.19–1323.09.04<br>(3 жил, тавдугаар хаан)
|reign=1320 оны 4 сарын 19 – 1323 оны 9 сарын 4<br>({{age in years and days|1320|4|19|1323|9|4}})
|coronation=1320 оны 4 сарын 19 <br> (1718 настайдаа)
|succession=Юань улсын эзэн хаан
|given name=Шидбал
|era dates= 1321-1323
|predecessor=[[Аюурбарбад буянт хаан]]
Line 18 ⟶ 17:
|house-type=Династи
| royal anthem =
|father=Аюурбарбад буянт хаан
|mother=[[Хонгирад]]ын [[Раднашири хатан]]
|birth_datedate of birth=1303 1302 оны 2 сарын 22
|death_datedate of death= {{death date and ageage1|1323|9|4|13031302|2|22}}
|place of death = Юань, Морины өвчүү
|death_place=Нань-по
|given name= {{lang-mn|Шидбал}} ({{mongolUnicode|ᠰᠢᠳᠡᠪᠠᠯᠠ}})
|temple name= {{lang-mn|Гэгээн хаан}} ({{mongolUnicode|ᠭᠡᠭᠡᠭᠡᠨ ᠬᠠᠭᠠ}}) <br> {{lang-zh|英宗}} (''Инзун'')
|place of burial=
|}}
 
'''Шадбал Гэгээн хаан''' нь 1303 оны харагчин туулай жил төржээ. [[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хааны]] хөвгүүн юм. 1316 онд угсаа залгамжлах хунтайжаар, 1320 онд хаан ширээнд өргөмжлөгдсөн. Тэрбээр хаан болсныхоо дараа юун түрүүн засаг хуулиар улс орныг удирдана гэж бодсон тул шинэ цааз хуулийг бий болгож мөрдүүлж байсан. Энэ хуулийг эсэргүүцсэн Тэгш тэргүүтэй хэсэг ноёд түүнийг Морины өвчүү хэмээх газар, Мухулайн удмын Байжу ноёнтой хамт хороожээ. Мөн нөлөө бүхий ноён Тэмүдэрийг нас барсны дараа тахилын сүмийг нь нурааснаар түүний талынхны өгөөш болох эх суурь тавигдсан гэж үздэг. 1324 оны харагчин гахай жил таалал төгсчээ.
'''Шадбал гэгээн хаан''' (1303–1323 он; 20 насалсан) — [[Юань улс]]ын тавдугаар '''[[хаан]]''' байв. 1320–1323 онд төр барьсан.
 
== Намтар ==
=== Ханхүү ===
Шадбал 1302 оны 2 сарын 2-нд [[Аюурбарбад буянт хаан]]ы ахмад хүү болж, хонгирад овогт [[Раднашири]] хатнаас төрсөн.
 
[[Хайсан хүлэг хаан|Хайсан хүлэг]], [[Аюурбарбад буянт хаан|Аюурбарбад буянт]] ах дүү хоёр хаан өөрсдийнх нь үр хүүхэд ээлжлэн хаан ширээнд суухаар тохирсон боловч Буянт хаан ахынхаа гэрээс, тангаргаа зөрчин Хүлэг хааны ахмад хүү [[Хүслэн хутагт хаан|Хүслэн]]г бус өөрийн хүү Шадбалыг 1316 онд ханхүү өргөмжилж олны дургүйг хүргэж, алтан ургийн ноёдын дунд хаан ширээний төлөө эрээ цээргүй тэмцлийг өрнүүлжээ.
 
== Хаан ==
Шадбал гэгээн хаан 1920 оны 4 сарын 19-нд нийслэл [[Дайду]] хотын Даминдянь ордонд Юань улсын хаан сууринд заларч, төрийн хас тамгыг атгажээ.
 
=== Бичиг суртал ===
Шадбал хаан зарлигаар судар бичгийн хүрээлэн түшмэд «Буянт хааны үнэн түүх», «Хатадын намтар», «Гавьяат сайд нарын шастир», «Их Юань улсын нэвтэрхий толь», «Их Юань улсын хууль цаазын бичиг» зэрэг номыг эмхтгэн гаргасан.
 
Хаанд Мухулайн угсааны [[Байжуу]] залуу түшмэл дотно үйлчилж, [[күнз]]ийн суртлыг төрийн хэрэгт хэрэглэж байв.
 
Хаан хуулийг ширхэгчлэн мөрдөхийг журамлан, зөрчсөн Нангиадай, Лю Гуй нарыг цаазаар аваачив. 1322 онд Тэмүдэрийн шадар бараа бологч Жан Шимөн хээл хахуулийн хэргээр алагдав. Мөн онд нөлөө бхүий Таж хатан эмэг, [[Тэмүдэр]] чинсан нар дараалан нас барсан ба Тэмүдэрийн цолыг нэхэн огцруулж, гэр бүлийг нь гудамжинд хөөжээ.<ref name="содбилэг"/>
 
== Алагдсан нь ==
Элдэв алдааг тоочиж түшмэдийг шийтгэдэг байснаас Тэмүдэрийн талынн түшмэд жанжид болох Тэгш, Есөнтөмөр, Чинтөмөр, Юан Же, Шүсүнан, Хуйш, Тогооч, Түмэн, алтан ургийн Гантбух, Ерүтөмөр Хүлэгбух, мөн Шадбал хааны эцэг нэг дүү Улусбух нар хааныг түлхэн унагаахаар сэм хэлэлцэв.
 
1323 оны 9 сарын 4-нд Шадбал гэгээн хаан Байжуу чинсангийн хамт нийслэл Дайдугаас гарч [[Шанду]] орох замд Морины өвчүү (''Наньпу'') гэдэг буухад Тэгш, Чинтөмөр нар цэрэг дагуулан ирж 20 настай хааныг хөнөөсөн.<ref name="содбилэг"/>
 
== Нэхэн өргөсөн нэр ==
1324 онд Есөнтөмөр хааны зарлигаар Шадбал хааныг «Гэгээн богд мэргэн ачлалт хаан» (''Руйшөнвэньшяо)'', 4-р сард «Гэгээн» хаан (''Инзун'') хэмээн нэхэн цоллов.<ref name="содбилэг">Ч. Содбилэг. Монголын Их Юань улсын түүх. 178-186-р тал. Улаанбаатар. 2010 он</ref>
 
{{s-start}}
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Шадбал_гэгээн_хаан"-с авсан