Википедиа

Агаар мандал: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Мөр 1:
{{distinguish|Дэлхийн агаар мандал}}
[[Файл:AtmosphereLayers mn.jpg|thumb|right|162px|Агаар мандлын давхрагууд (Хэмжээ харгалзаагүй) [http://www.srh.noaa.gov/srh/jetstream/atmos/layers.htm]]]
 
[[File:Mars atmosphere 2.jpg|thumb|Марс гаригийн агаар мандал]]
'''Дэлхийн агаар мандал''' (Атмосфер) гэж [[Дэлхийн татах хүч|Дэлхийн татах хүчинд]] захирагдан, Дэлхийн гадна талаар хүрээлэн байгаа [[хий|хийн]] давхрагыг хэлнэ. Агаар мандлын 78% нь [[азот]], 20.95% [[хүчилтөрөгч]], 0.93% [[аргон]], 0.038% [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]], 1% [[ус|усны уур]] болон маш бага хэмжээтэй бусад [[хий|хийнүүд]] байна. Эдгээр хийнүүдийг нийлүүлээд бид ''агаар'' гэж нэрлэдэг. Агаар мандал нь [[Нар|Нарнаас]] ирэх [[хэт ягаан туяа|хэт ягаан туяаг]] шингээж, [[өдөр]], [[шөнө|шөнийн]] [[температур|температурын]] ялгааг тогтворжуулан, Дэлхий дээр [[амьдрал]] байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ<ref name="atmosphere">{{cite web | author=Staff | date = October 8, 2003 | url = http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html | title = Earth's Atmosphere | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-21 }}</ref>.
[[File:Atmosphere layers-en.svg|thumb|Дэлхийн агаар мандал]]
 
'''Агаар мандал''' буюу атмосфер ({{ety|gre|''ἀτμός'' (atmos)|уур||''σφαῖρα'' (sphaira)|сфер}}<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Da%29tmo%2Fs ἀτμός], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref><ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dsfai%3Dra^ σφαῖρα], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus Digital Library</ref>) нь, [[гариг]] эсвэл хангаллтай жинтэй хатуу биетийн<ref>{{cite web|title=Glossary of Useful Scientific Terms|url=http://www.ontariosciencecentre.ca/School/Challenger-Learning-Centre/Visits/Glossary/|publisher=[[Ontario Science Centre]]|accessdate=9 June 2015}}</ref> эргэн тойронд, тухайн биетийн [[гравитаци]]йн нөлөөгөөр тогтсон [[хий]]н давхрага.
Агаар мандалд бага хэмжээтэй байх [[хүлэмжийн хий|хүлэмжийн хийнүүд]] (Greenhouse gas) газрын гадаргуугаас ойсон [[дулааны энерги|дулааны энергийг]] шингээж, дэлхийн дулааны тэнцвэрийг хангана. Хэрэв эдгээр хийнүүд агаар мандалд байхгүй бол гадаргуугийн дундаж [[температур]] -18&nbsp;°C болох бөгөөд Дэлхий дээр амьдрал байх нөхцөлгүй болно. [[Нүүстөрөгчийн давхар исэл]], [[Нүүрсустөрөгч|метан]], [[ус|усны уур]], [[хүчилтөрөгч|озон]] нь агаар мандал дахь үндсэн [[хүлэмжийн хий|хүлэмжийн хийнүүд]] юм.
 
Агаар мандлын [[температур]] нь өндрөөс хамаарах бөгөөд үүн дээр нь тулгуурлан үндсэн 6 давхаргад хуваана<ref name="atmosphere" />.
[[Image:Top of Atmosphere.jpg|thumb|left|300px|Агаарын дээд давхрага]]
# [[Тропосфери]]: Газрын гадаргуугаас дээшхи 7 (туйл орчим) - 17 (экватор дээр) [[Метр|км]] хүртэлх агаар мандалыг хамааруулна. Газрын гадаргуугаас ойсон [[дулааны энерги]] агаарыг халаах ба халсан агаар тэлэн, [[нягт]] нь буурна. Уг нягт багатай, халуун агаар дээш шилжих ба тодорхой өндөрт хүйтэн, [[нягт]] ихтэй агаараар солигдоно. Уг процессийн үр дүнд агаарын урсгал үүсэх бөгөөд уг урсгал [[дулааны энерги|дулааны энергийн]] хувиарлалт, улмаар Дэлхийн [[уур амьсгал]], [[цаг уур|цаг уурыг]] тодорхойлогч үндэс болно<ref name="moran2005">{{cite web | last=Moran | first=Joseph M. | year=2005 | url=http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html | title=Weather | work=World Book Online Reference Center | publisher=NASA/World Book, Inc. | accessdate=2007-03-17 }}</ref>.
# [[Стратосфери]]: Тропосферийн гадна талаар, ойролцоогоор 50 км хүртэл өндөрт оршино. Стратосферийн доод хэсэгт [[хүчилтөрөгч|озоны]] давхрага байрлана.
# [[Мезосфери]]: 50 км-ээс 80-85 км өндөрт байрлана.
# [[Термосфери]]: 80-85 км-ээс 640+ км-т.
# [[Ионосфери]]: Нарны туяаны нөлөөгөөр [[ион|иончлогдсон]] байдаг тул ионосфери гэж нэрлэнэ.
# [[Экзосфери]]: 500-1000 км-ээс 10,000 кмт байрлана. Уг давхрагын гадна талд [[магнетосфери]] байрлана. Магнетосферид [[Дэлхийн соронзон орон]] ба [[Нарны шуурга]] харилцан үйлчлэлцэнэ.<ref>{{cite web | author=Staff | year = 2004 | url = http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm | title = Stratosphere and Weather; Discovery of the Stratosphere | publisher = Science Week | accessdate = 2007-03-14 }}</ref>.
 
== Бүтэц ==
Дээр дурьдсан агаар мандлын давхрагуудын хооронд [[тропопауз]], [[стратопауз]], [[мезопауз]], [[термопауз]], [[экзобазе]] зэрэг завсрын бүсүүд байна.
Гaзрын гадаргуу орчмын агаар мандлын дундаж [[температур]] 15&nbsp;°C байдаг.
 
*=== [[Дэлхий]] ===▼
== Бусад холбоотой сэдвүүд ==
{{main|Дэлхийн агаар мандал}}
[[Дэлхийн агаар мандал]] нь, бүрдэл, температур, даралтаараа ялгаатай хэд хэдэн үеүүдээс тогтоно.
 
=== Бусад ===
▲* [[Дэлхий]]
Мэдэгдэж буй агаар мандалтай сансрын биетүүд:
 
==== Нарны системд ====
== Ишлэл ==
*[[Нарны агаар мандал]]
{{reflist}}
*[[Меркуригийн агаар мандал]]
*[[Atmosphere of Venus]]
*[[Дэлхйин агаар мандал]]
**[[Сарны агаар мандал]]
*[[Марсын агаар мандал]]
*[[Ceres (dwarf planet)#Atmosphere|Atmosphere of Ceres]]
*[[Atmosphere of Jupiter]]
**[[Io (moon)#Atmosphere|Atmosphere of Io]]
**[[Callisto (moon)#Atmosphere and ionosphere|Atmosphere of Callisto]]
**[[Europa (moon)#Atmosphere|Atmosphere of Europa]]
**[[Ganymede (moon)#Atmosphere and ionosphere|Atmosphere of Ganymede]]
*[[Atmosphere of Saturn]]
**[[Atmospheric evolution of Titan|Atmosphere of Titan]]
**[[Enceladus (moon)#Cryovolcanism|Atmosphere of Enceladus]]
*[[Atmosphere of Uranus]]
**[[Titania (moon)#Atmosphere|Atmosphere of Titania]]
*[[Neptune#Atmosphere|Atmosphere of Neptune]]
**[[Atmosphere of Triton]]
*[[Atmosphere of Pluto]]
 
==== Нарны системээс гаднах ====
== Гадаад холбоос ==
*[[HD 209458 b]]-ийн агаар мандал
 
* [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/space/model/models_home.html#atmo NASA atmosphere models]
* [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html NASA's Earth Fact Sheet]
* [http://atmospheres.agu.org/ American Geophysical Union: Atmospheric Sciences]
* [http://www.srh.noaa.gov/srh/jetstream/atmos/layers.htm Layers of the Atmosphere]
* [http://www.scribd.com/doc/22854/Air-Atmosphere-and-Airplanes/ Answers to several questions of curious kids related to Air and Atmosphere]
* [http://amsglossary.allenpress.com/glossary The AMS Glossary of Meteorology]
* [http://www.vega.org.uk/video/programme/111 Paul Crutzen Interview] Freeview video of Paul Crutzen Nobel Laureate for his work on decomposition of ozone talking to Harry Kroto Nobel Laureate by the Vega Science Trust.
* [http://des.memphis.edu/lurbano/Geog1010/Fall05/chapter_03/chapter_03.html Slides describing the Earth's modern atmosphere]
<!-- interwiki -->
 
[[Ангилал:Дэлхий]]
[[Ангилал:Дэлхийн бүтэц]]
[[Ангилал:Байгалийн шинжлэх ухаан]]
[[Ангилал:Цаг уурын үзэгдэл]]
[[Ангилал:Атмосферийн судалгаа]]
[[Ангилал:Агаарын үзэгдэл]]
[[Ангилал:Цахилгаан]]
[[Ангилал:Цахилгааны судалгаа]]
[[Ангилал:Хүйтэн плазм]]
[[Ангилал:Сансар судлал]]
[[Ангилал:Эрдэм шинжилгээ]]
[[Ангилал:Шинжлэх ухаан]]
[[Ангилал:Судалгаа]]
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Агаар_мандал"-с авсан