Сартуул: Засвар хоорондын ялгаа

'''Сартуул''' (монгол''[[Монгол бичиг|монгол бичи]]''г: Sartaүul, ᠰᠠᠷᠲᠠᠭᠤᠯ) нь монгол үндэстний үлэмж тооцогдох ургийн овог болно. Сартуул овгийнхон нь Эзэн Богд [[Чингис хаан|Чингис хааны]] маань 14-р үеийн удам [[Батмөнх Даян хаан|Батмөнх Даян хааны]] отгон хүү [[Гэрсэнз Жалайр Хунтайж]] (1513-1549)-ийн зургадугаар хүү Далдан хөндлөнд харьяалгдан ирээд түүнээс хойш [[Алтан ураг|алтан ургийн]] засаг ноён Саран ахай, Ламжав, Цэдэнжав, Норов, Дэндэвдорж, Цэсүнжав, Цэвээнжав, Ванчинбазаржав, Насанбуянжаргал, Жалчингомбоцэдэн нар угсаа залган захирч ирсэн нь одоогоор мэдэгдэж байна.

[[Олноо өргөгдсөн Монгол улс|Богд Хаант Монгол Улсын]] үед “Мянган тайжтай түмэн Сартуул” гэж нэрлэсэн аман хэлц нь байдаг байв.

XVIII-XX зууныг хүртэл Сартуулууд [[Засагт хан аймаг|Засагт хан аймгийн]] [[Цэцэн Сартуулын хошуу|Цэцэн Сартуулын хошуунд]] харьяалагдаж ирсэн агаад тэднийг зүгээр ч нэг "Цэцэн" хэмээн өргөмжилдөггүй байв. Тэд угаас нутаг хошуугаараа цэцэн мэргэн, бичгийн эрдэмд шамдамтгай, гэгээрлийг өндөрт талбидаг овог байв.

# Эзэн Богд Чингис хаан [[Хорезм улс|Хорезм улсыг]] байлдан дагуулах ахул [[Дунд Ази|Дундад Ази]], нэн ялангуяа тухайн үеийн Хорезмоос ирж суурьшсан түрэг угсааны зонхилох бүлэг иргэдээс гаралтай бөгөөд тэд Их Ауруг, Хархорим[[Хархорум]] зэрэг хотыг бүтээн байгуулахад гар урлаачдын ажил эрхэлж байсан бололтой. Тэд олон зуун жил монголчуудын дунд суусны улмаас монголжиж, монголын нэгэн овгийн дээдэс болсон аж. Францын хэлзүйч, судлаач Поль Пелл "Сарт хүмүүс (Сарт гэдэг үг нь [[Санскрит хэл|самгард]] хэлээр худалдаачин) гэдэг нь Монголчуудын нэрлэдэгээр исламчуудыг нэрлэх түгээмэл нэр" хэмээжээ. Хожим Эзэнт гүрний дараа бусад монголчуудтай адил мал ажуй эрхлэх болж Тулуйн үед түүний эзэмшилд орон XVI зууны үед Гэрсэнз Жалайр хунтайжийн зургаадугаар хөвүүн Далдан Хөндлөн Тангудын хамт отоглон өмчлөгдөж Халхын Долоон Хошууны нэгэн хошуу болжээ. Тэдний дээд өвөг Дундад Азиас гаралтай өнгөт нүдтэн (Эзэнт гүрний үед дэд зэргийн өндөр тушаалтангууд байсан) асан бөгөөд үүний нотолгоо нь дийлэнх сартуулуудын царай төрх нь бусад монгол угсаат овгуудаас ялгагдах "өнгөт нүд, өндөр хамар, өтгөн хар хөмсөг, бүтлгэр алаг нүд"-тэй байдаг нь ДНХ-н түвшинд нотлогдох давамгай шинж аж.  

# Сарт-Хайрхан, Сартай Уулаар нутаглагсадыг Сартаул буюу Сартуул овгийнхон хэмээнэ гэж газар байршилаараа овгийн нэрээ сонгосон гэж үздэг. Завхан аймгийн [[Дөрвөлжин сум|Дөрвөлжин сумын]] нутагт үнэхээр сар шиг хэлбэртэй хайрхан байдаг.ха 

Үүнээс гадна ОХУ, Монгол улсын Цонгоол[[Буриад ястан|Буриад зоны]] дунд сартуул овог тархан буй. Тэд өөрсдийгөө "бошигт хааны бослогоноор сайн хааны самаргаанаар" Буриад нутагт ирсэн хэмээнэ. Өөрөөр хэлбэл тэд Зүүнгарын [[Галдан бошигт хаан|Галдан бошигт хааны]] түйвээнээр Халхаас ойж Буриад-Байгал нуур руу нүүж очсон байна.