|
|footnotes =
}}
'''Шинэ-Идэр''' нь [[Хөвсгөл аймаг|Хөвсгөл аймгийн]] сум юм. Нийт нутаг дэвсгэр нь 2,050 км² байдаг бөгөөд үүний 1,700 км² нь бэлчээр. 2000 оны байдлаар сумын хүн ам 4348 байсны дийлэнхи нь халх ястан байв. Сумын төвийн албан ёсны нэр ''Эрдэнэт'' бөгөөд [[Мөрөн]] хотоос зүүн өмнө зүгт 123 км, [[Улаанбаатар]] хотоос 839 км зайтай оршдог.
== Түүх ==
Шинэ-Идэр сум 1923 онд Цэцэрлэг Мандал Уулын аймгийн Чандмань-Өлзийт Далайн хошууны Чандмань сум гэж байгуулагдаж байв. 1931 онд шинээр байгуулагдсан [[Архангай]] аймгийн Чандмань сум болсон. 1942 онд Хөвсгөл аймТүүхгийн нэг хэсэг болсон бөгөөд 1956 онд Шинэ-Идэр нэртэй болжээ. 1954 онд байгуулагдсан Жаргалын Зам нэгдэл тус суманд 1990 он хүртэл үйл ажиллагаагаа явуулсан.
Шинэ-Идэр сум 1923 онд Цэцэрлэг Мандал Уулын аймгийн Чандмань-Өлзийт Далайн хошууны Чандмань сум гэж байгуулагдаж байв. 1931 онд шинээр байгуулагдсан [[Архангай]] аймгийн Чандмань сум болсон. 1942 онд Хөвсгөл аймгийн нэг хэсэг болсон бөгөөд 1956 онд Шинэ-Идэр нэртэй болжээ. 1954 онд байгуулагдсан Жаргалын Зам нэгдэл тус суманд 1990 он хүртэл үйл ажиллагаагаа явуулсан.
==Алдар гавъяатнууд==
* Н.Төмөрбаатар – Барилга, архитектурын ухааны доктор, профессор
==Aлдарт бөхчүүд==
==Aлдар==
{| class="infobox geography vcard"
! colspan="2" |Монгол улсын
Хөвсгөл аймгийн
Шинэ-Идэр сум
|-
| colspan="2" |<small>Улбар шар нь Мөрөн, ягаан нь Шинэ-Идэр</small>
|-
|2,050 км²
|газар нутагтай
|-
|4,348 хүн
|оршин суудаг
|-
|111,000
|толгой малтай
|-
|Дотроо
|Сангийн далай, Баяннуур, Баянзүрх, Нүхт гэх дөрвөн багтай.
|-
|1931 онд
|Чандмань сум байгуулагдсан
|-
|1956 онд
|Шинэ-Идэр нэртэй болсон
|-
|Эргэн тойрондоо
|Хөвсгөлийн Цагаан-Уул, Бүрэнтогтох,Төмөрбулаг, Галт, Жаргалант, ЗавханыИх-Уул гэсэн зургаан сумтай хаяа залгана.
|}
'''Шинэ-Идэр''' нь Хөвсгөл аймгийн сум юм. Нийт нутаг дэвсгэр нь 2,050 км² байдаг бөгөөд үүний 1,700 км² нь бэлчээр. 2000 оны байдлаар сумын хүн ам 4348 байсны дийлэнхи нь халх ястан байв. Сумын төвийн албан ёсны нэр ''Эрдэнэт'' бөгөөд Мөрөн хотоос зүүн өмнө зүгт 123 км, Улаанбаатар хотоос 839 км зайтай оршдог.
== Гарчиг ==
[нуух]
* 1Түүх
* 2Алдар гавъяатнууд
** 2.1Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар
** 2.2Улсын гавъяат цолтон
** 2.3Эрдмийн зэрэг цолтон
* 3Aлдарт бөхчүүд
** 3.1Даншгийн цолтой бөхчүүд
** 3.2Улсын цолтой
* 4Эдийн засаг
* 5Сонирхолтой газрууд
* 6Эх сурвалж
* 7Лавлах бичиг
== Түүх[засварлах | edit source] ==
Шинэ-Идэр сум 1923 онд Цэцэрлэг Мандал Уулын аймгийн Чандмань-Өлзийт Далайн хошууны Чандмань сум гэж байгуулагдаж байв. 1931 онд шинээр байгуулагдсан Архангай аймгийн Чандмань сум болсон. 1942 онд Хөвсгөл аймгийн нэг хэсэг болсон бөгөөд 1956 онд Шинэ-Идэр нэртэй болжээ. 1954 онд байгуулагдсан Жаргалын Зам нэгдэл тус суманд 1990 он хүртэл үйл ажиллагаагаа явуулсан.
== Алдар гавъяатнууд[засварлах | edit source] ==
=== Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар[засварлах | edit source] ===
* Б.Ширэндэв
* Ч.Түчин
* Б.Чимид
=== Улсын гавъяат цолтон[засварлах | edit source] ===
* Д.Батсуурь - Багш
* Б.Дамдиндорж - Эмч
* Ж.Нямжав - Багш
* Н.Төмөрбаатар - Багш
* Б.Ширэндэв - Шинжлэх ухааны
* Я.Долгоржав Багш
* Ч.Чимид - хууль зүйн ухааны
=== Эрдмийн зэрэг цолтон[засварлах | edit source] ===
* С.Ганбат - ХАА–н доктор, профессор
* И.Даваажав - ХАА–н ургамал судлалын, профессор
* Я.Долгоржав - Философийн ухааны доктор, профессор
* Ж.Долгорсүрэн - хууль зүйн шинжлэх ухааны доктор, профессор
* Г.Нандинбилэг – Хэл бичгийн ухааны доктор, дэд профессор
* Б.Чимид - хууль зүйн ухааны доктор, профессор
* А.Чимиддорж – ХАА–н доктор
* Б.Ширэндэв – Академич доктор, профессор
* Н.Төмөрбаатар – Барилга, архитектурын ухааны доктор, профессор
== Aлдарт бөхчүүд[засварлах | edit source] ==
=== Даншгийн цолтой бөхчүүд[засварлах | edit source] ===
* Даншгийн арслан - Цагаанбаньд
* Даншгийн заан –Г.Шажинтөр
=== Улсын цолтой[засварлах | edit source] ===
* Монгол улсын арслан – Х.Мөнхбаатар
== Эдийн засаг[засварлах | edit source] ==
2004 онд 111,000 орчим толгой малтай байсны 62,000 нь хонь, 35,000 нь ямаа, 7,200 нь үхэр, сарлаг, 5,700 нь адуу, 56 нь тэмээ байлаа.<sup>[1]</sup>
== Сонирхолтой газрууд[засварлах | edit source] ==
Хадны сүг зураг, буган хөшөө зэрэг түүхэн дурсгалт газар, Зүүн нуур, Сангийн далай зэрэг усан сангууд бий.
== Эх сурвалж[засварлах | edit source] ==
* М.Нямаа, ''Хөвсгөл аймгийн лавлах толь'', Улаанбаатар 2001
* Б.Чимид, ''Хөвсгөл аймаг Шинэ-Идэр'' "сум түүхэн найруулга", Улаанбаатар 2004
== Лавлах бичиг[засварлах | edit source] ==
# Jump up↑ National Statistical Office: Livestock count 2004 (in Mongolian), p.111
== т бөхчүүд ==
===Даншгийн цолтой бөхчүүд===
*Даншгийн арслан - Цагаанбаньд
| 