Оросын Холбооны Улс: Засвар хоорондын ялгаа

'''Орос''' ([[Орос хэл|орос.]] ''{{Audio|Ru-Россия.ogg|Россия}})'', албан ёсоор '''Оросын Холбооны Улс''' (үгээр хураавал '''ОХУ''') нь хойд [[Еврази]]йн [[улс|орон]] юм. Орос нь хагас ерөнхийлөгчийн засаглалт [[Бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах]], 83 харъяат ангиас бүрдэх [[холбооны улс|холбооны]] улс юм. Орос нь өргөн уудам нутагтай учир баруунаас зүүн тийш [[Норвеги]], [[Финлянд]], [[Эстон]], [[Латви]], [[Литва]], [[Польш]], [[Беларусь]], [[Украйн]], [[Гүрж]], [[Азербайжан]], [[Казахстан]], [[Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс|Хятад]], [[Монгол улс|Монгол]], [[Хойд Солонгос]] гэх олон улстай хил залгана. Мөн усаар зааглагдаж, [[АНУ]]-н [[Аляска]] муж, [[Швед]], [[Дани]], [[Турк]], [[Япон]] улстай ойр оршинохиллэлдэг.

Дэлхийн хамгийн том болох 17,075,400 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, 8 дахь хүн ихээрамаараа дэлхийд 8 дугаарт суурьшсанодог, нийт 143 сая хүнтэй том улс юм. Тайлбарлавал,Орос Холбооны ОросынУлсын газар нутаг [[Хойд Ази]]йг бүхэлд нь, [[Европ]]ын 40 хувийг бүрхдэг, хөндлөнгөөрөө 9 [[цагийн бүс]]д хуваагддаг, бөгөөд олон янзтөрөл бүрийн байгаль, газрын тогтоц бүхий уудам болнонутагтай. Мөн дэлхийд эрдэс баялаг ба [[эрчим хүч]]ний эх үүсвэр, [[ой]], цэнгэг [[ус]]ны нөөцөөрөө тэргүүлнэ.

Оросууд 988 оноос [[Христийн шашин|Христийн]] шашны урсгал [[Үнэн алдартны шашин]]д сүсэглэсэн. 13-р зуунд [[Их Монгол Улс|Монгол]]ын байлдан дагууллын үед [[Киев]]т төвлөрсөн улс цохигдон бутарснаар, [[Алтан Орд|Алтан Ордын]]ны улсын албат, гувчуур төлөгч болцгоовболсон. [[Москва]]гийн гүнт улсыг хүрээлэн нэгдсэн Оросууд 1380 онд Куликовын тулалдаанд [[Мамай]]н цэргийг цохисноор бүрэн тусгаар тогтнож, түүнээс хойш уламгазар нутаг тэлжээ. Хожим 17-18-р зуунд дорно зүгт байлдан дагуулах, нэгтгэн хавсаргах, газаршинэ зүйнгазрын нээлт хийх маягаарзамаар [[Оросын эзэнт гүрэн]] нь Польшоос АльскаАляск хүртэлх өргөн уудам нутагтай болжээ.

1917 оны хувьсгалаар"Октябрийн хувьсгал"-аар хаант ёсыг халж [[Зөвлөлт Холбоот Улс]] залгамжлахад гол давамгайлах бүрэлдэхүүн улс нь Орос байв. ЗХУ-ын үед [[шинжлэх ухаан]], [[технологи]]йн үсрэнгүй хөгжилд хүрч, [[Юрий Гагарин|сансарт хүн анх]] нисгэсэн. ЗХУ-ын задран бутралаар бусад [[Зөвлөлт Холбоот Улсын 15 бүрэлдэхүүн улс|14 БНУ]]-ын адил 1991 онд тусгаар улс болсон.

Эдүгээ Орос нь Худалданхудалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн [[ДНБ]]-ын хэмжээгээр 6-д, Нэрлэсэн ДНБ-ын хэмжээгээр 9-д эрэмбэлэгддэг, [[НҮБ]]-н Аюулгүй байдлын зөвлөлийнЗөвлөлийн байнгын гишүүн, [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]]-ын тэргүүлэх гишүүн, [[Их Найм]]ын гишүүн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн [[цөмийн зэвсэг]]тэй 5 орны нэг гэх мэт нөлөө бүхий [[гүрэн]] юм.

Орос орон өргөн уудам болохоор түүхийг олон янзаар дурдажтайлбарлаж болно. Эрт үед [[Каспи]], [[Хар тэнгис]]ийн эрэг, нам доор газраар [[Скиф]], [[Авар]], [[Хүн]] гэх мэт нүүдэлчин соёл оршин байв. Гэвч Орос улсын түүхийн бат суурь нь өрнө захын Орос нутгаас эхэлнэ. 860 онд [[Новгород]]ын эзэн (гүн) Рюрик гэгч [[викинг]] хүн [[Хазар]] [[Түргүүд]]ийг ухраан эзэмшлээ өргөтгөсөн нь Волхов гол, [[Днепр мөрөн|Днепр]] мөрний хөндийн худалдааны замын эзэрхсэн, [[Зүүн Славууд]]ын түүхэн дэх анхны төрт улс [[Киевийн Русь]] болжээ. Викинг хүний байгуулсан улс боловч 10-р зууны эцэст хүн амын олонх нь [[Слав угсаатан]] байжээ. Энэ үед [[Византийн эзэнт гүрэн|Визант]] ([[Грек]])-аас худалдаа, шашин, соёлыг идээшүүлэн хүртэж байв. Киевийн Русь 988 оноос албан ёсоор [[Христосын шашин|Христосын шашныг]] дагаж, аажмаар энд [[Үнэн алдартны шашин]] салбарлан хөгжжээ. 11-р зууны [[Цэцэн Ярослав]]ын үед Орост (өнөөгийнхөөр Орос орны өрнө захаар) эдийн засаг, уран зохиол, барилга урлал мэдэгдэхүйц сайн дэлгэрэв. [[Бурангуй нийгэм]] ([[феодализм]])-ийн зүй тогтол ёсоор олон ноёд хооронд байлдаан тэмцэл тасарч байгаагүй. 1237-1240 онд [[Монголчууд]] [[Владимир]], [[Киев]]ийг довтолсноор [[Зүчийн улс]]ад 1480 он хүртэл захирагджээ. Түлхэгдсэн Оросын төв [[Новгород]] болж, 1240 онд Нева голд Шведийг дарсан зэрэг байлдаанаар умар зүгт нутаг тэлжээ. Үүнээс [[Их Монгол Улс|Монгол]]-[[Алтан Орд]]ыг сөрөх [[Москва]], [[Доод Новгород]], [[Тверь]] зэрэг хот суурин босч байв. Шашныхантайгаа хамжиж тархай ноёдыг цуглуулсан [[Доны Дмитрий]] 1380 оны шийдвэрлэх [[Куликовын тулалдаан]]аар [[Мамай]]н цэргийг цохижээ.

15-р зуунд Москвагийн гүн [[III Иван]] үндсэндээ газар газрын олон гүнг үгэндээ оруулжнэгтгэж, Орос улсын "их [[гүн]]" (великий князь) болжээ. 1453 онд Византийн [[Константинополь]] [[Османы эзэнт гүрэн|Османд]] эзлэгдэж төгссөнөөр Византийн агуу өвийг Орос залгаж байна гэдэг ойлголтоор [[Догшин Иван|IV [Догшин] Иван]] «[[Цезарь, Гай Юлий|цезарь]]» буюу «царь» ([[ван]], [[хан]], [[хаан]] гэж монголчлономонголчилно) гэдэг цолыг бий болгон өөрөө анхлан хүртсэн. Догшин Иван [[Балтын тэнгис]]т гарцтай болохын тулд [[Ливон]]той (1558–1583) олон жил байлдаж, дорношдорнот [[Астрахань]] (1556 онд буулган авсан), [[Казань]] (1552) ханлигийг мөхөөж, [[Уралын нуруу|Уралыг]] давж [[Сибирь]]т цэргээ илгээж газар нутгаа тэлснээр олон үндэстний Орос, [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлтийн]] шав тавигджээ. 1600-аад оны дотоодын хямралын үед Романовын удамдРомановынханд засгийн эрх шилжсэн. ОросынхонОросууд газар нээгч жуулчдын гаргасан зам, арьс, үнэт эд олох сэдэл, [[хазаг]] (казак) цэргийн хүчээр 17-18-р зуунд нутгаа [[Номхон далай]] хүртэлхи нутгийг эзэлжээ. 1721 онд албан ёсоор [[Оросын эзэнт гүрэн]] (Российская империя) гэсэн утгат нэрээ тунхаглажээ. Гэхдээ энэ улсыг Монголчууд 20-р зууны эхэнд Зөвлөлт Оросоос нь ялгаж [[Хаант Орос]] улс л гэдэг байсан билээ. [[I Петр]] (1682–1725 оны хооронд төр барьсан), [[Елизавета]] (1741–1762), [[II Екатерина]] (1762–1796), [[II Александр]] (1855–1881) зэрэг түүхэнд тодоор үлдсэн хаад төр барьж, өнөөгийнхөөр хэлвэл [[Финланд]], [[Польш]]оос [[Аляска]], [[Өвөр Кавказ]], [[Дундад Ази]] хүрсэн уудам газар нутгийг дайтахдаа дайтаж, туслахдаа туслаж мухардуулсаар өөрийн улсынхулсад болгожнэгтгэж байв. 1878 онд [[Османы эзэнт гүрэн|Османы улстай]] дайтаж хамар дээр нь байх [[Болгар]]ыг чөлөөлж хүч чадлаа бахдуулжээ. 19-р зууны төгсгөл, 20-р зууны эхээр хувьсгалын үзэл санаа дэлгэрч, [[дэлхийнДэлхийн нэгдүгээр дайн]]ы үед буюу 1917 оны 2-р сард хөрөнгөтнүүд хаанаа ([[II Николай]]) түлхэн унагав. 11-р сард ([[Октябрын хувьсгал]]) шал өөр буюу ажилчин тариачдад засгийн эрх шилжив. Дайны дараах гэрээгээр [[Украйн]], [[Польш]], [[Финланд]], [[Балтын орнууд]]ын нутгаа алдсанаас Украйн, Балтын гурвыг эргүүлж авсан ч зууны адагт дахин тавьж явуулсан. [[Цагаан арми]], салан тусгаарлагч ястан үндэстний цэрэг, төртэй шинэ төрж гарсан Зөвлөлт улс, түүний [[улаан арми]] хэдэн жил байлдаж дийлжээ.

1922 онд үүсэн байгуулагдсан [[ЗХУ]]-ын гол цөм нь Орос орон байсан ба 1922 онд [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Орос Улс]] (ЗСБНХОУ) нэрээр хожмын ойлголтоор [[Зөвлөлт Холбоот Улс#Бүрэлдэхүүн|15 бүгд найрамдах улсынх]] нь нэг болж байгуулагджээ. 1924 онд хувьсгалын удирдагч [[Владимир Ильич Ленин|В.Ленин]] өөд болж [[Иосиф Сталин|И.Сталины]] үе (1924-1953) эхлэжээ. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг, аж үйлдвэржилт, хөдөө аж ахуйн хамтрал төрийн бодлогоор хэрэгжиж байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд өрнөөс дэлхийн эзлэхийг санаархагч [[Нацист Герман]], түүний хамсаатан дорнын [[Япон]]ыг сөрж зогсоосон нь ЗХУ байлаа. Энэхүү [[Аугаа эх орны дайн]]д [[ЗХУ]]-ийн 30 орчим сая хүн амь алдсан байдаг. Хардалт сэрдлэг маягаар олон сая хүнийг хэлмэгдүүлсэн нь Сталины нэрийг түүхнээ бараатуулдаг. 1991 онд [[ЗХУ]] задарснаар Орос улс дангаараа буюу Оросын Холбооны Улс (ОХУ) байгуулагдсан.

: Доод танхим болох [[УлсынТөрийн Дум]]: Хувь тэнцүүлсэн (''Пропорционал'') саналын аргачлалт сонгуулаарсонгуулиар 5 жилийн хугацаатай сонгогдох 450 суудалтай хууль тогтоох байгууллага.

1993 оны үндсэн хуулийн хүрээнд 2008 оны өөрчлөлтийн дараагаас 6 өөр зүйлийн 83 махбодооссубьектаас Оросын холбооХолбооны бүрдэхУлс болжээбүрддэг. 2000 оноос хойш хэд хэдээр нь бүсчлэн холбооны 8 тойрог болгоод ерөнхийлөгчид давхар захируулсан байдаг. Орос улсад 367 хот байдаг бөгөөд 2010 оны судалгаагаар 387 болсон.

* [http://web.archive.org/web/20030908005515/http://www.kremlin.ru/eng/ Kremlin.ru]—Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт