|
==Товч түүх==
Ардын Засгийн Газрынгазрын 1923 оны 10 дугаар-р сарын 23-ны өдрийн 1 тоот32-р тушаалаартогтоолоор хуучин засаг захиргаагзахиргааны нэгжийг өөрчлөн байгуулахад Баруун их сумын суурин дээр Хан Хэнтий уулын аймгийн Баянтүмэн Хан –Уулын-уулын хошууны “Баян Булган” сум үүсчээ1931 онд үүсэн байгуулагджээ. Дорнод аймаг 1931 онд анх 24 сумтай байгуулагдахад 13 багтай, 700 гаруй өрхтэй, 1500 хүн амтай 80 мянган малтай “Шинэ Булган” сум зохион байгуулсан түүхтэй. ▼ДОРНОД АЙМГИЙН БУЛГАН СУМЫН ТАНИЛЦУУЛГА
Халх дөрвөн аймгийн нэг Сэцэн хан аймгийн Сан бэйсийн хошууны “Баруун их сум” гэж нэрлэгдэж байжээ.
Тус сум нь зүүн хойд, зүүн талаараа Баянтүмэн сум, зүүн урдуураа Матад, урдуураа Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сум, баруун талаараа Хөлөнбуйр, баруун хойгуураа Цагаан-овоо сумтай тус тус хиллэдэг.
▲Ардын Засгийн Газрын 1923 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдрийн 1 тоот тушаалаар хуучин засаг захиргааг өөрчлөн байгуулахад Баруун их сумын суурин дээр Хан Хэнтий уулын аймгийн Баянтүмэн Хан –Уулын хошууны “Баян Булган” сум үүсчээ.
Нийслэл Улаанбаатар хотоос 600, аймгийн төв Чойбалсан хотоос 50 км зайтай.
1931 онд Дорнод аймаг байгуулагдахад 700 гаруй өрхтэй, 3 багтайгаар “Шинэ Булган” сум байгуулагдахад 1065 өрх, 3000 гаруй хүн, 116,8 мянган малтай болон өргөжээ.
Тус сум нь 711,1 мянган га нутаг дэвсгэртэй. 510 өрх, 2065 хүн амтай. Нийт 42,8 мянган малтай. Мал аж ахуй, газар тариалан зонхилон эрхэлдэг.
1956 онд “Туг” нэгдлийн суурь тавигдаж, 1959 онд нэг хэсэг нь Баянтүмэн суманд шилжиж байжээ. Үүний дараа нэгдлийн зохион байгуулалтад орж, нэгдсэн нэг удирдлагатай болсон түүхтэй.
Одоогийн Булган сум нь 711,1 мянган га хавтгай дөрвөлжин км нутагтай, засаг захиргааны 4 баг, 598 өрх, 1760 хүн амтай.
Аймгийн төвөөс эрчим хүчээр хангагдсан, зах зээлд ойрхон дэд бүтэц хөгжих боломжтой.
84558 мянган малтай. Өндөр хошуу, Хулсан шанд, Баян-Уул, Чулуут гэсэн 4 багтай. Халх, үзэмчин, барга үндэстэн ястанууд амьдарч ажиллаж байна.
Өвөр уртын булаг, Бага уулын шанд, Туг уул, Эрхтийн бүрд, Булган уул зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт газруудтай.
Тус сум нь сүү, махны чиглэлийн фермерийн аж ахуйг хөгжүүлж, аймгийн төвийн ард иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудыг сүүгээр хангаж байна.
Өвөлдөө -7 хэмээс –38,5 хэм хүртэл хүйтэрч зундаа +14,5 хэмээс +25,7 хэм хүртэл халдаг. Жилийн хур тунадас дунджаар өвөлдөө 4 мм, зундаа 3 мм хүртэл байна.
Сүүлийн жилүүдэд малчдын бүлэг, хоршоо нэмэгдэж, одоо 22 болоод байна.
Бэлчээрийн зонхилох ургамал: Хиаг, хялгана, агь
Тугийн сүм:
Чоно, хярс, мануул, үнэг, дорго, тарвага, зурам, туулай, зээр, бор гөрөөс, элээ, хэрээ зэрэг ан амьтад, жигүүртэнтэй.
Эзэн Чингисийн Их цэргийн Хараа ихт хар сүлд,тугийг эрхэмлэн тахин шүтэж,хамгаалах түүхэн үүрэг, хариуцлага Монголын ард түмнээс бидний өвөг дээдсэд ноогдсон нь бид бүхний бахархал бөгөөд Дорнод аймгийн Булган сумын ард иргэд болон Монголчууд бидний түүхэн соёлын өв юм. Дэлхийн улс гүрэн өөрийн улсын онцлог, хүндэтгэл, сүр хүчээ илэрхийлсэн туг сүлдтэй байдгийн нэгэн адил Монгол туургатан ч туг сүлдний онцлог түүхтэй билээ. ХIII дугаар зууны үед Монголын нэгдсэн тулгар төрийн үед их, бага өсөн цагаан туг сүлд, Их цэргийн Их хар туг сүлд, дагуул туг сүлдүүдийг бүтээн хэрэглэж байсан. Хараа ихт хар сүлд бол эзэн Чингис хаан өөрийн биеэр оролцон тайж тахидаг, дайчин шүтээн учраас ялгуугдсан хараа ихт хар сүлд, тугийн элч сүлд буюу хувилбарыг залах Чингис хааны дурсгалд зориулан 1866 онд тэр үеийн Саруул гүний хошуу, одоогийн Дорнод аймгийн Булган сумын нутаг “Баян эрхт” гэдэг газарт “Тугийн сүмийг байгуулсан түүхтэй. Ядуурлын гай гамшгаас ард түмнээ аврахын тулд Чингисийн хар сүлдний элч сүлд буюу хувилбарыг залах “Тугийн сүм”-ийг байгуулж, залах аз завшаан унаган нутгийн ард түмэнд маань тохиосон байна. Тэгвэл одоо үеийнхэнд маань түүх соёлоо сэргээн босгох хүндтэй бөгөөд хариуцлагатай үүрэг түүхэн шалгуураар ноогдоод байна.
[[Файл:Dornod aimag bulgan sum logo.png|thumb]]
Дорнод аймгийн Булган сумын харъяат Монгол Улсын хэмжээнд анхдагч ба алдартнууд
”Нутгийн иргэд Булган уул, Норовлин, Жавхлант, Мөнх, Хүүхдийн овоо, Туг, уул зэрэг овоог тахиж шүтдэг.<ref> [dornod-library.mn] Дорнод аймгийн төв номын сан – [http://www.dornod-library.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=78%3A2009-04-07-08-53-42&catid=40%3A2009-04-06-02-54-02&Itemid=83&limitstart=4 БУЛГАН СУМ]</ref>
==Газар нутаг==
|
