Хазара: Засвар хоорондын ялгаа

Хүн амын тоогоороо Афганистанд [[Паштопуштун]], [[Тажикууд|Тажик]]ийн дараа 3-т орно(9% орчим, зарим эх үүсвэрийн дурдсанаар 18%-с дээш) болдог.<ref name="Iranica2">L. Dupree, ''"Af<u>gh</u>ānistān: (iv.) ethnocgraphy"'', in Encyclopædia Iranica, Online Edition 2006, ([http://www.iranica.com/newsite/articles/v1f5/v1f5a040a.html LINK]).</ref><ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html CIA World Factbook].</ref><ref name="survey">''"A survey of the Afghan people - Afghanistan in 2006"'', ''The Asia Foundation'', technical assistance by the ''Centre for the Study of Developing Societies'' (CSDS; India) and ''Afghan Center for Socio-economic and Opinion Research'' (ACSOR), Kabul, 2006, [http://www.asiafoundation.org/pdf/AG-survey06.pdf PDF].</ref><ref name="CIA-af"/><ref name="Al-jazeera">{{cite web | url=http://www.aljazeera.com/video/asia/2011/11/2011111284512336838.html | title=Hazara community finds safe haven in Peshawar | publisher=Aljazeer English | date=12 Nov 2011 | accessdate=November 13, 2011 | author=Kamal Hyder reports}}</ref><ref>{{Cite web|url= http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+af0037) |title= Ethnic Groups of Afghanistan |publisher=[[Library of Congress Country Studies]] on Afghanistan |quote=''In 1996, approximately 40 percent of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8 percent of the Ghilzai group. Tajiks make up the second largest ethnic group with 25.3 percent of the population, followed by Hazaras, 9-18 percent; Uzbeks, 6.3 percent; Turkmen, 2.5 percent; Qizilbash, 1.0; 6.9 percent other.''|year=1997 |accessdate=2010-09-18|archiveurl=https://archive.is/bTfS|archivedate=2012-07-14}}</ref> Түүнээс гадна [[Пакистан]], [[Иран]]д тус бүр хагас саяаас илүү Хазара хүн байна.

ХазарачуудыгХазарачууд монголлалын шийт урсгалыг дагадаг бөгөөд тэдний ихэнхи нь эсвэл нилээд хэсэг нь [[Ил хант улс]]ын шийт шашинт монголчуудаас гаралтай гэхгэсэн үзэл дэлхийн судлаачдын дунд тархсан байдаг. 13-р зуунаас хойш монгол, түрэгүүд, иран угсаатнууд Афганд аажим аажимаар холилдон нэгдэж хазара угсаатныг үүсгэжээ. 19-р зуун хүртэл тэд монгол хэлээр ярилцдаг байсан гэсэн мэдээ байдаг ч үнэхээр тийм байсан эсэх нь эх сурвалжаар нотлогдоогүй. Одоо хазара хэлний үгийн сангийн 10% нь монгол үг байдаг. Л.Темирхановын Хазарейцы номонд хазара ноёд Чингисийн угсаа гэдгээрээ бахархдаг гэсэн байдаг.

Генетикийн болон түүхийн судалгаагаар тэдний дор хаяж зарим хэсэг нь эрэгтэй болон эмэгтэй талаасаа монгол гаралтай гэсэн дүгнэлтэнд хүрчээ.<ref>[https://books.google.mn/books?id=Il_mR7T2PxMC&pg=PA847&lpg=PA847&dq=hazara+gene&source=bl&ots=KC0Z2fOpqP&sig=kBwo2SPvikOgdfr-KCd4YhTsB80&hl=mn&sa=X&ved=0CDwQ6AEwCDgKahUKEwjIqpWDwrLHAhXGKogKHbA-Ak8#v=onepage&q=hazara%20gene&f=false David P. Clark, Nanette J. Pazdernik "Molecular Biology: Understanding the Genetic Revolution" ]</ref> Өөрөөр хэлбэл 13-14-р зууны үед Афганд монгол цэргүүд төдийгүй тэдний гэр бүлийнхэн, монгол эмэгтэйчүүд очжээ. Хазарачуудын генийн 30-40 хувийг монголоид төрхтөнд хамаарагдах ген эзэлдэг. Өөрөөр хэлбэл хазарачуудын 30-40 хувь нь (нийт 5 сая хүнтэй гэж үзвэл 1,5-2 сая хүн) монгол гаралтай байж болох юм. Гэвч бодит байдал дээр үүнээс бага хувь нь монгол гаралтай байж болох бөгөөд эдгээр ген монгол, түрэгүүдийн аль алинд нь тархсан байдаг учир чухам аль хэсэг нь монгол эсвэл түрэг болохыг генийн судалгаагаар бүрэн тогтоох боломжгүй. Иймээс монголоид төрхтэй хазарачуудыг монгол эсвэл түрэг гэж баримжаалан тодорхойлж л болох юм. 13-р зууны монголчуудын байлдан дагууллын үед болон 14-р зууны Төмөрийн дайны явцад олон тооны түрэг цэргүүд монголын армийн бүрэлдэхүүнд орж Афганистанд очсон байх магадлалтай. Мөн 13-р зуунаас өмнөхөн түрэгүүд янз бүрийн довтолгоон, нүүдлийн явцад тэнд очсон бөгөөд хэр олон түрэг хүн 13-р зуунаас өмнө очсон нь тодорхойгүй.

Гадаад, дотоод олон нөхцлөөс шалтгаалан тэдэнд нэгдсэн, тогтвортой үзэл бүрэлдээгүй. Жишээ нь монголоид төрхтэй хэсэг нь хазарачуудыг монголчуудад хамааруулах хандлагатай бол европоид төрхтэй хэсэг нь хазарачуудыг түрэг юм уу иран угсаатан гэж үзэх хандлагатай. Жишээ нь Daniel L. Hartl and Elizabeth W. Jones нарын "Genetics: Analysis of Genes and Genomes" номонд тэднийг монгол гаралтай гэж бичсэнийг хазарачуудын нэг сайт шүүмжилж<ref>[http://www.hazarapeople.com/2012/07/29/book-genetics-analysis-of-genes-and-genomes-is-a-wrong-reference-to-hazara-genealogy/]</ref> хазарачууд түрэг хүмүүс гээд эртний кушанчууд ч хазарачуудын нэг өвөг гэж бичжээ. Нэгэн хазара хүн хазарачууд саяхнаас буюу пуштунчуудад эзлэгдэн хүч нь суларсан 20-р зууны эхнээс монгол гарлаа үгүйсгэх болсон, Их Моголын Бабур хаан хазарачуудаас дэмжлэг авахыг оролдсон ч Бабур түрэг хүн байсан тул түүнийг дэмжээгүй, монгол гарлаа үгүйсгэх нь биднийг улам ганцаардуулах болно гэж сайтын байр суурийг шүүмжилж сэтгэгдэл бичсэн байна.