Хазара: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 32:
==Гарал үүсэл ==
Хазарачуудыг монгол гаралтай гэх үзэл тархсан байдаг. 13-р зуунаас хойш монгол, түрэгүүд, иран угсаатнууд Афганд аажим аажимаар холилдон нэгдэж хазара угсаатныг үүсгэжээ. 19-р зуун хүртэл тэд монгол хэлээр ярилцдаг байсан гэсэн мэдээ байдаг ч үнэхээр тийм байсан эсэх нь эх сурвалжаар нотлогдоогүй.
13-14-р зууны үед арулад аймгийн зарим хэсэг хойд Афганд нүүн очсон байдаг бөгөөд<ref>Д.Майдар, Чингис хаан ба Монголын их гүрэн, УБ, 1969</ref> Монголын [[::en:Arghun Dynasty|Аргуны улс]] XVI зууны сүүл хүртэл Афган, [[Пакистан]]ы хил хавиар оршин тогтнож байжээ.
Чулуун иран угсааны [[:en:Persian people|перс]], [[:en:Pashtun people|пуштун]], [[:en:Baloch people|белужууд]]тай холилдон Хазарачуудын гаралын талаархи өөр нэг хувилбар бол Каспийн [[:en:Khazars|Хазар]]аас гаралтай гэх таамаг юм.Гэвч Каспийн Хазар улс бутран унасны дараа нилээд хазарууд европт нүүн очсон гэж үздэг.
Line 46 ⟶ 49:
Иранские монголы приняли ислам в 1295 г., так как из-за бушевавшей войны не могли вернуться домой. Их потомки – хазарейцы – ныне живут в степной части Афганистана (Иран дахь монголчууд 1295 онд исламын шашинд орсон бөгөөд тасралтгүй үргэлжлэх дайн дажнаас шалтгаалан буцаж чадаагүй.Тэдний хойч үе болох хазарачууд Афганд амьдарч байна).<ref>http://thelib.ru/books/gumilev_lev_nikolaevich/ritmy_evrazii_epohi_i_civilizacii-read-10.html</ref>
<blockquote>Афганистанд XIX зуун хүртэл өөрийн хэлээ тодорхой хэмжээгээр хадгалж байсан олон монголчууд байсан бол (хазарачууд) [[:ru:Кайтагцы|Кайтагд]] (баруун [[Дагестан]]д) XVII зуун хүртэл төрөлх хэлээрээ ярилцаж байсан монголчууд байсан нь
[[Зураг:Mongol gene.png|thumb|Монгол генийн тархалт]]
Line 54 ⟶ 57:
[[Image:Y-Haplogroup R1 distribution.png|thumb|250px|Distribution of the two major R-M173 branches: R-M420 (purple) and R-M343 (red)]]
[[Image:Haplogroup R (Y-DNA).PNG|thumb|350px|Spread of Haplogroup R-M173 in Native populations.]]
Генетикийн болон түүхийн судалгаагаар тэдний дор хаяж зарим хэсэг нь монгол гаралтай гэсэн дүгнэлтэнд хүрчээ. Хазарачуудын генийн 30-40 хувийг монголоид төрхтөнд хамаарагдах ген эзэлдэг. Өөрөөр хэлбэл хазарачуудын 30-40 хувь нь (нийт 5 сая хүнтэй гэж үзвэл 1,5-2 сая хүн) монгол гаралтай байж болох юм. Гэвч бодит байдал дээр үүнээс бага хувь нь монгол гаралтай байж болох бөгөөд эдгээр ген монгол, түрэгүүдийн аль алинд нь тархсан байдаг учир чухам аль хэсэг нь монгол эсвэл түрэг болохыг генийн судалгаагаар бүрэн тогтоох боломжгүй. Иймээс монголоид төрхтэй хазарачуудыг монгол эсвэл түрэг гэж баримжаалан тодорхойлж л болох юм. 13-р зууны монголчуудын байлдан дагууллын үед болон 14-р зууны Төмөрийн дайны явцад олон тооны түрэг цэргүүд монголын армийн бүрэлдэхүүнд орж Афганистанд очсон байх магадлалтай. Мөн 13-р зуунаас өмнөхөн түрэгүүд янз бүрийн довтолгоон, нүүдлийн явцад тэнд очжээ.
Sengupta ба Zhivotovsky нарын судалгаагаар тэдний 40% нь [[:en:Haplogroup C-M217|С3]] (монголоид), [[:en:Haplogroup_R-M173#Subclade_distribution|32%]] нь R1b гаплогрупптэй (европоид) байна.
Line 60 ⟶ 63:
[https://yhaplogroups.files.wordpress.com/2015/01/hazara-people-y-dna-haplogroups-genetics-dna.png?w=568&h=295 Мөн энд байгаа] зурагнаас харвал хазарачуудын генийн сангийн 43% нь монголоид гаралтай ген (С3 33,3%; N 1,6%; Q 6,6%; O 1,6%) байна. Хазарачуудын дундах С3 гаплогруппын тархалтыг (Сабитовын судалгаагаар 36%) Казахстаны түүхч Сабитов монголын байлдан дагууллын үед Монголоос очсон аймгуудтай холбосон ба хазарагийн [[:en:Behsud (Hazara tribe)|бэсүд]] овог <ref>[http://rjgg.molgen.org/index.php/RJGGRE/article/view/42 Происхождение хазарейцев с точки зрения ДНК-генеалогии Жаксылык Сабитов]</ref> С3 ген ихээр агуулж байна гэж үзжээ. Сабитов С3-н тархалтыг монгол эсвэл түрэг аймаг гэж заагаагүй бол
2003 онд хийгдсэн 13-р
нь монголчуудтай ижил С3-н дэд бүлэг тарсан болохыг харуулж байна. Шиньжааны казахууд [[хэрэйд]], [[найман]] гэсэн 2 үндсэн овгоос бүрддэг бөгөөд бусад казахуудтай хэдэн зуун жилийн өмнө холилдсон тул тэдний ген 13-р зуунд байсан хэвээрээ байна гэж үзэх үндэсгүй.
Казахууд [[скиф]] зэрэг европ аймгуудтай эрт цагт холилдсон тул тэдэнд монголчуудад төдийлөн байдаггүй Европ, Баруун Азиас гаралтай ген ихээр байдаг. Иймээс тэд нилээн европжуу төрхтэй харагдах болсон байна.
Афганистанд хазарачуудыг гадаад төрх, шашин шүтлэгээр нь хавчин хяхдагаас шалтгаалан бусад улс руу олноороо дүрвэн гарсан бөгөөд юуны түрүүнд илүү монголжуу төрхтэй хазарачууд ихээр дүрвэн гарсан бололтой. National Geographic суваг Пакистаны Кветта хот дахь хазарачуудын дунд генийн судалгаа хийн хазарачууд ихэвчлэн монгол гаралтай (С3 гентэй) гэсэн дүгнэлт гаргасан байдаг. Кветтад Пакистаны хазарачуудын дийлэнхи нь төвлөрдөг. Гэвч энэ судалгаа нь хазарачууд ихэвчлэн монгол гаралтай буюу монголоид төрхтэй болохыг бүрэн батлахгүй ба судалгааны үр дүн юуны түрүүнд Пакистаны хазарачуудад хамаарагдана. Хазарачууд монголоид, европоид төрхтэй олон тооны угсаатнаас бүрдсэн байдаг ба уг судалгаанд монгол гаралтай бэсүд
Бэсүд овог нь хазарагийн томоохон овог бөгөөд [[:en:Abdul Ali Mazari|Abdul Ali Mazari]], Sharbat Ali Changezi зэрэг томоохон удирдагч энэ овгоос гаралтай. Бэсүд овгийн [[:en:Mir Yazdanbakhsh|Mir Yazdanbakhsh]] 19-р зуунд хазарачуудыг нэгтгэхийг оролдсон анхны удирдагчдын нэг байв.
Line 70 ⟶ 73:
Хазарачууд генетикийн хувьд [[узбек]]уудтэй ихээхэн ойролцоо.<ref>[https://yhaplogroups.wordpress.com]/</ref>
Сабитов хазарачуудын дундах [[:en:Haplogroup R1b|R1b]] буюу [[:en:Haplogroup R-M343 (Y-DNA)|R-M343]] генийг (Сабитовын судалгаагаар 28%) түрэг угсааны башкирчуудтай холбосон ч тэдний дунд R1b1b1 тархсан нь түрэгүүдтэй холбоотой гэсэн бүрэн баталгаа алга. R1b нь Афган, Ираны уугуул иран хэлт хүн ам болон МЭ 552 онд Түрэгийн хаант улс байгуулагдсаны дараа Дундад Азид нүүн очиж тэндхийн иран угсаатнуудыг уусгасан түрэгүүдийн аль алинтай нь холбоотой байж болох юм.
Сабитовын судалгаанд хазарачуудын гарлыг монгол, иранчуудтай холбохоос зайлсхийх хандлага ажиглагдаж байна. Тухайлбал С3 гентэй хүмүүсийг монгол гаралтай гэлгүй Монголоос очсон хүмүүс гэх буюу иран, түрэгийн аль алинд нь тархсан R1b генийг шууд түрэгтэй холбожээ.
Тус тусдаа хийсэн эдгээр судалгааны үр дүн харилцан адилгүй ч тэдний генийн сан ерөнхийдөө С3, R1b, J2 гэсэн 3 үндсэн гаплогруппээс (тус бүр ойролцоогоор 30%) бүрдсэн болохыг харуулж байна.
13-р зуунд Афганд үлдээсэн 1000 монгол цэргээс хазарачууд үүсэлтэй, Рашид-ад-диний Судрын чуулган номонд хазарачууд төвлөрөн суудаг Бамиан мужид монгол цэрэг үлдээгээгүй гэж бичсэн тул хазарачууд монголчуудтай холбоогүй эсвэл 1000 цэрэг хэдэн сая болж өсөх боломжгүй
*
*Чингис Бамианд цэрэг үлдээгээгүй байж болох ч түүний довтолгооноос хойш монголчууд хэд хэдэн удаагийн нүүдлээр Афган,
*Судлаачид Төмөрийн улсын үед монголчууд тийш нэмж очсон гэж үздэг.
*Мөн Зүүнгар унасны дараа зарим ойрдууд тийш очсоноор монголчуудын тоог нэмсэн байх магадлалтай
Гадаад, дотоод олон нөхцлөөс шалтгаалан тэдэнд нэгдсэн, тогтвортой үзэл бүрэлдээгүй. Жишээ нь монголоид төрхтэй хэсэг нь хазарачуудыг монголчуудад хамааруулах хандлагатай бол европоид төрхтэй хэсэг нь хазарачуудыг түрэг юм уу иран угсаатан гэж үзэх хандлагатай.
|