Хазара: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 32:
 
==Гарал үүсэл ==
Хазарачуудыг монгол гаралтай гэх үзэл тархсан байдаг. 13-р зуунаас хойш монгол, түрэгүүд, иран угсаатнууд Афганд аажим аажимаар холилдон нэгдэж хазара угсаатныг үүсгэжээ. 19-р зуун хүртэл тэд монгол хэлээр ярилцдаг байсан гэсэн мэдээ байдаг ч үнэхээр тийм байсан эсэх нь эх сурвалжаар нотлогдоогүй. Орчин үеийнОдоо хазара хэлний үгийн сангийн 10%-г монгол үг бүрэлдүүлдэг нь монголчууд хазарачуудыг бүрэлдүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлсэнийг нотолдог ба 20-р зуунаас өмнө хазара хэлэнд монгол үг илүү олон байсан нь мартагдсан байж болох юмбайдаг. Хазарачууд монгол, түрэг, иран угсаатны аль нэгнийх нь давамгайлал дор үүсэн бүрэлдсэн эсвэл урсгалаараа нэгдэн нийлсэн алин болох нь тодорхойгүй. Монгол гаралтай хүмүүс хазарачуудын цөөнхийг бүрэлдүүлдэг ч чухам монгол ноёдын нөлөөн дор хазара угсаатан бүрэлдсэн байж болох юм. Л.Темирхановын Хазарейцы номонд хазара ноёд Чингисийн угсаа гэдгээрээ бахархдаг гэсэн байдаг.
 
13-14-р зууны үед арулад аймгийн зарим хэсэг хойд Афганд нүүн очсон байдаг бөгөөд<ref>Д.Майдар, Чингис хаан ба Монголын их гүрэн, УБ, 1969</ref> Монголын [[::en:Arghun Dynasty|Аргуны улс]] XVI зууны сүүл хүртэл Афган, [[Пакистан]]ы хил хавиар оршин тогтнож байжээ. [[Афганистан]]ыЧулуун эртнийзэвсгийн хүмүүсийнүед [[археологийн соёлАфганистан]] ньд [[:en:MongoloidDravidians|монголоиддравид]] төрхтөндхүмүүс хамаарагдахбайсан нь археологийн4000 соёлуудтайжилийн ижилөмнө гэхнүүн баталгааочсон байхгүйевроп учирхэлт хазарачуудиранчуудад тэндууссан дундадбөгөөд зууны[[:en:Mongoloid|монголоид]] үедтөрхтэй нүүжхүмүүс очсонтийшээ нилээн хожуу бололтойочжээ.

Чулуун Эртнийзэвсгийн үе болон хүрэл зэвсгийн сүүл үеэр [[Иран]], Афганд [[:en:Elam|элам]], [[:en:Dravidian people|дравид]] хүмүүс амьдарч байсан нь европоос4000 жилийн өмнө нүүн ирсэночсон Ираневроп хэлт
иран угсааны [[:en:Persian people|перс]], [[:en:Pashtun people|пуштун]], [[:en:Baloch people|белужууд]]тай холилдон ууссанаасууссанаар иранчууд завсрын шинжтэй холимог төрхтэй болсон байдаг. Харин Тажикстаны тажикууд түрэгүүдтэй холилдсоноос бага зэрэг монголжуу харагддаг боловч Афганистаны тажикууд европжуу төрхтэй байдаг.
 
Хазарачуудын гаралын талаархи өөр нэг хувилбар бол Каспийн [[:en:Khazars|Хазар]]аас гаралтай гэх таамаг юм.Гэвч Каспийн Хазар улс бутран унасны дараа нилээд хазарууд европт нүүн очсон гэж үздэг.
Line 46 ⟶ 49:
Иранские монголы приняли ислам в 1295 г., так как из-за бушевавшей войны не могли вернуться домой. Их потомки – хазарейцы – ныне живут в степной части Афганистана (Иран дахь монголчууд 1295 онд исламын шашинд орсон бөгөөд тасралтгүй үргэлжлэх дайн дажнаас шалтгаалан буцаж чадаагүй.Тэдний хойч үе болох хазарачууд Афганд амьдарч байна).<ref>http://thelib.ru/books/gumilev_lev_nikolaevich/ritmy_evrazii_epohi_i_civilizacii-read-10.html</ref>
 
<blockquote>Афганистанд XIX зуун хүртэл өөрийн хэлээ тодорхой хэмжээгээр хадгалж байсан олон монголчууд байсан бол (хазарачууд) [[:ru:Кайтагцы|Кайтагд]] (баруун [[Дагестан]]д) XVII зуун хүртэл төрөлх хэлээрээ ярилцаж байсан монголчууд байсан нь нэгэнтээнэгэнт тодорхой байна.<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Rasidaddin_2/framepred.html Рашид ад-Дин «Судрын чуулган» номын орос орчуулгын редакцийн тайлбар: 112, 113]</ref><ref>К. Риттер. Иран. СПб., 1874, стр. 227-235, 260-312; J.F. Ramstedt. Mogholica, Beiträge zur Kenntnis der Moghol-Sprache in Afghanistan. Journal de la Sociétè Finno-Ougr., XXIII, 4.</ref><ref>Эвлийя Челеби. Сийяхет-намэ. Стамбульск. изд., II боть, 291 т. О монголах «джетэ» в районе Байбурта : Мукатабат-и Рашиди, № 46. – Лахор. 273т..</ref></blockquote>
 
[[Зураг:Mongol gene.png|thumb|Монгол генийн тархалт]]
Line 54 ⟶ 57:
[[Image:Y-Haplogroup R1 distribution.png|thumb|250px|Distribution of the two major R-M173 branches: R-M420 (purple) and R-M343 (red)]]
[[Image:Haplogroup R (Y-DNA).PNG|thumb|350px|Spread of Haplogroup R-M173 in Native populations.]]
Генетикийн болон түүхийн судалгаагаар тэдний дор хаяж зарим хэсэг нь монгол гаралтай гэсэн дүгнэлтэнд хүрчээ. Хазарачуудын генийн 30-40 хувийг монголоид төрхтөнд хамаарагдах ген эзэлдэг. Өөрөөр хэлбэл хазарачуудын 30-40 хувь нь (нийт 5 сая хүнтэй гэж үзвэл 1,5-2 сая хүн) монгол гаралтай байж болох юм. Гэвч бодит байдал дээр үүнээс бага хувь нь монгол гаралтай байж болох бөгөөд эдгээр ген монгол, түрэгүүдийн аль алинд нь тархсан байдаг учир чухам аль хэсэг нь монгол эсвэл түрэг болохыг генийн судалгаагаар бүрэн тогтоох боломжгүй. Иймээс монголоид төрхтэй хазарачуудыг монгол эсвэл түрэг гэж баримжаалан тодорхойлж л болох юм. 13-р зууны монголчуудын байлдан дагууллын үед болон 14-р зууны Төмөрийн дайны явцад олон тооны түрэг цэргүүд монголын армийн бүрэлдэхүүнд орж Афганистанд очсон байх магадлалтай. Мөн 13-р зуунаас өмнөхөн түрэгүүд янз бүрийн довтолгоон, нүүдлийн явцад тэнд очжээ.
Sengupta ба Zhivotovsky нарын судалгаагаар тэдний 40% нь [[:en:Haplogroup C-M217|С3]] (монголоид), [[:en:Haplogroup_R-M173#Subclade_distribution|32%]] нь R1b гаплогрупптэй (европоид) байна.
Line 60 ⟶ 63:
 
[https://yhaplogroups.files.wordpress.com/2015/01/hazara-people-y-dna-haplogroups-genetics-dna.png?w=568&h=295 Мөн энд байгаа] зурагнаас харвал хазарачуудын генийн сангийн 43% нь монголоид гаралтай ген (С3 33,3%; N 1,6%; Q 6,6%; O 1,6%) байна. Хазарачуудын дундах С3 гаплогруппын тархалтыг (Сабитовын судалгаагаар 36%) Казахстаны түүхч Сабитов монголын байлдан дагууллын үед Монголоос очсон аймгуудтай холбосон ба хазарагийн [[:en:Behsud (Hazara tribe)|бэсүд]] овог <ref>[http://rjgg.molgen.org/index.php/RJGGRE/article/view/42 Происхождение хазарейцев с точки зрения ДНК-генеалогии Жаксылык Сабитов]</ref> С3 ген ихээр агуулж байна гэж үзжээ. Сабитов С3-н тархалтыг монгол эсвэл түрэг аймаг гэж заагаагүй бол
2003 онд хийгдсэн 13-р зууны Монголын байлдан дагууллын үедзуунд Евразид тарсан монголчуудын генийн тархалтын талаархи олон улсын эрдэмтдийн хамтарсан судалгаанд С3 генийн уг дэд бүлгийг шууд монголчуудтай холбоотой гэж үзжээшууд заасан байна.<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1180246/ The Genetic Legacy of the Mongols]</ref> Уг судалгаанд Монголоос Гэрэлсайханы Түдэвдагва, Бямбын Дашням нарын судлаач оролцжээ. Эдгээр судлаачид монголчуудаас гаралтай С3 генгенийн дэд бүлэг Их Монгол Улс оршин тогтнож байсан Дундад Ази, Баруун Ази, Европ, Кавказ зэрэг бүс нутгийн хүн амаас зөвхөн хазарачуудад хамгийн их буюу ойролцоогоор 30 хувьтай байгааг заажээ. С3, Q гэх мэт бүх генийн гаплогрупп дотроо олон дэд бүлэгт (subclade) хуваагддаг учир С3-н зөвхөн зарим дэд бүлэг монголчуудтай холбоотой. Судлаачдын хийсэн [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/core/lw/2.0/html/tileshop_pmc/tileshop_pmc_inline.html?title=Click%20on%20image%20to%20zoom&p=PMC3&id=1180246_AJHGv72p717fg2.jpg энэ зураг] Казахстаны [[казах]]уудын 15% (10,764,253 хүн амын 700,000 хүн - 2012 оны статистикаар), Шиньжааны казахуудын 25%-д (1,5 сая хүний 400,000 орчим)
нь монголчуудтай ижил С3-н дэд бүлэг тарсан болохыг харуулж байна. Шиньжааны казахууд [[хэрэйд]], [[найман]] гэсэн 2 үндсэн овгоос бүрддэг бөгөөд бусад казахуудтай хэдэн зуун жилийн өмнө холилдсон тул тэдний ген 13-р зуунд байсан хэвээрээ байна гэж үзэх үндэсгүй.
Казахууд [[скиф]] зэрэг европ аймгуудтай эрт цагт холилдсон тул тэдэнд монголчуудад төдийлөн байдаггүй Европ, Баруун Азиас гаралтай ген ихээр байдаг. Иймээс тэд нилээн европжуу төрхтэй харагдах болсон байна.
 
Афганистанд хазарачуудыг гадаад төрх, шашин шүтлэгээр нь хавчин хяхдагаас шалтгаалан бусад улс руу олноороо дүрвэн гарсан бөгөөд юуны түрүүнд илүү монголжуу төрхтэй хазарачууд ихээр дүрвэн гарсан бололтой. National Geographic суваг Пакистаны Кветта хот дахь хазарачуудын дунд генийн судалгаа хийн хазарачууд ихэвчлэн монгол гаралтай (С3 гентэй) гэсэн дүгнэлт гаргасан байдаг. Кветтад Пакистаны хазарачуудын дийлэнхи нь төвлөрдөг. Гэвч энэ судалгаа нь хазарачууд ихэвчлэн монгол гаралтай буюу монголоид төрхтэй болохыг бүрэн батлахгүй ба судалгааны үр дүн юуны түрүүнд Пакистаны хазарачуудад хамаарагдана. Хазарачууд монголоид, европоид төрхтэй олон тооны угсаатнаас бүрдсэн байдаг ба уг судалгаанд монгол гаралтай бэсүд хазаарачуудхазарачууд ихээр хамрагдсан нь ийм дүгнэлт хийхэд хүргэсэн бололтой. Хүн амын зөвхөн зарим хэсгийг хамарсан судалгаагаар угсаа гарлыг бүрэн тогтооход хүндрэлтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл европоид төрхтэй хазарачуудын дунд генийн судалгаа хийвэл хазарачууд голчлон европоид төрхтэй, монголчуудтай гарал үүслийн холбоогүй гэсэн дүгнэлт гарах юм.
 
Бэсүд овог нь хазарагийн томоохон овог бөгөөд [[:en:Abdul Ali Mazari|Abdul Ali Mazari]], Sharbat Ali Changezi зэрэг томоохон удирдагч энэ овгоос гаралтай. Бэсүд овгийн [[:en:Mir Yazdanbakhsh|Mir Yazdanbakhsh]] 19-р зуунд хазарачуудыг нэгтгэхийг оролдсон анхны удирдагчдын нэг байв.
Line 70 ⟶ 73:
Хазарачууд генетикийн хувьд [[узбек]]уудтэй ихээхэн ойролцоо.<ref>[https://yhaplogroups.wordpress.com]/</ref>
 
wordpressWordpress дэхь зурагнаас харахад бусад хазарачууд Ази, Европ дахь европоид төрхтнүүдээс гаралтай байж болох ба үүнээс [[:en:Haplogroup J-M172|J2]] хамгийн өндөр буюу 26,6%; R1a 6,6%; E1b 5%; G2a 3,3%-г эзэлж байна. Мөн Африкт тархсан [[:en:Haplogroup B-M60|B-M60 гаплогрупп]] хазара эрэгтэйчүүдийн 5.1%-д (судалгаанд хамрагдсан 59 хүний 3) тархжээ.<ref>[http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0034288 Haber M, Platt DE, Ashrafian Bonab M, Youhanna SC, Soria-Hernanz DF, et al. "Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events", 2012]</ref> J2, R1 гэх мэт Евразийн баруун хэсгээс гаралтай гентэй хүмүүс нь генетикийнгарал үүслийн хувьд монголчуудтай холбоогүй.
 
Сабитов хазарачуудын дундах [[:en:Haplogroup R1b|R1b]] буюу [[:en:Haplogroup R-M343 (Y-DNA)|R-M343]] генийг (Сабитовын судалгаагаар 28%) түрэг угсааны башкирчуудтай холбосон ч тэдний дунд R1b1b1 тархсан нь түрэгүүдтэй холбоотой гэсэн бүрэн баталгаа алга. R1b нь Афган, Ираны уугуул иран хэлт хүн ам болон МЭ 552 онд Түрэгийн хаант улс байгуулагдсаны дараа Дундад Азид нүүн очиж тэндхийн иран угсаатнуудыг уусгасан түрэгүүдийн аль алинтай нь холбоотой байж болох юм.
Сабитовын судалгаанд хазарачуудын гарлыг монгол, иранчуудтай холбохоос зайлсхийх хандлага ажиглагдаж байна. Тухайлбал С3 гентэй хүмүүсийг монгол гаралтай гэлгүй Монголоос очсон хүмүүс гэх буюу иран, түрэгийн аль алинд нь тархсан R1b генийг шууд түрэгтэй холбожээ.
 
Тус тусдаа хийсэн эдгээр судалгааны үр дүн харилцан адилгүй ч тэдний генийн сан ерөнхийдөө С3, R1b, J2 гэсэн 3 үндсэн гаплогруппээс (тус бүр ойролцоогоор 30%) бүрдсэн болохыг харуулж байна.
 
13-р зуунд Афганд үлдээсэн 1000 монгол цэргээс хазарачууд үүсэлтэй, Рашид-ад-диний Судрын чуулган номонд хазарачууд төвлөрөн суудаг Бамиан мужид монгол цэрэг үлдээгээгүй гэж бичсэн тул хазарачууд монголчуудтай холбоогүй эсвэл 1000 цэрэг хэдэн сая болж өсөх боломжгүй тул хазарачууд монгол гаралгүй гэсэн төөрөгдөл байдаг.
*1000 хүн 700 жилд 5 сая болж өсөх боломжгүй. Хазарачуудын хүн ам хэдэн сая хүрсэн нь монгол, түрэг (монголоид болон европоид төрхтний гентэй), иран (европоид төрхтэй) олон овог хоорондоо нийлсэнтэй холбоотой болохыг овгуудын нэр нь баталдаг.
*Чингис Бамианд цэрэг үлдээгээгүй байж болох ч түүний довтолгооноос хойш монголчууд хэд хэдэн удаагийн нүүдлээр Афган, ИранИранд монголыночин Цагадаайсуурьшсан нь тогтоогддог. Афган, Иран Цагадай, Ил хант улсын захиргаанд 100-аад жил байсанбайв. тул"[[Qara'unas|Караунас]]" Чингисийнбуюу анхныДундад довтолгооноосАзи хойшдахь монголчуудмонгол тийшэцэгтэй, очихтүрэг боломжэхтэй байсан,хүмүүсийн жишээзарим ньхэсэг болох Нэгүдэрийн ордынхон зэрэгордны монголчууд Афганд13-р очсоныгзууны түүхийн2-р сурвалжуудхагаст Афганд баталдагочжээ.
*Судлаачид Төмөрийн улсын үед монголчууд тийш нэмж очсон гэж үздэг.
*Мөн Зүүнгар унасны дараа зарим ойрдууд тийш очсоноор монголчуудын тоог нэмсэн байх магадлалтай
*Генийн олон удаагийн судалгаа хазарачуудын зөвхөн зарим хэсэг нь монголчуудтай холбоотой байж болохыг нэгэнт баталсан тул монголчуудын генд өргөн тархаагүй, уулаасаа Баруун Ази, Европоос гаралтай гентэй зарим хазарачуудыг монголчуудаас гаралтай гэх нь ямар ч үндэсгүй.
 
Гадаад, дотоод олон нөхцлөөс шалтгаалан тэдэнд нэгдсэн, тогтвортой үзэл бүрэлдээгүй. Жишээ нь монголоид төрхтэй хэсэг нь хазарачуудыг монголчуудад хамааруулах хандлагатай бол европоид төрхтэй хэсэг нь хазарачуудыг түрэг юм уу иран угсаатан гэж үзэх хандлагатай.