Сайшаалт ерөөлт: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 1:
{{Хаан
|name = Сайшаалт Ерөөлтерөөлт
|title = [[Чин улс]]ын [[хаан]]
|image = [[Файл:清 佚名 《清仁宗嘉庆皇帝朝服像》.jpg|right|300px230px]]
|succession=
|succession = 8-р хаан, 24 жил
|title=[[Чин улс]]ын эзэн хаан<br/> [[Хятад]]ын эзэн хаан<br/> [[Монгол]]ын эзэн хаан
|reign = 1796.02.09—1820.09.02 <br> (24 жил, 7-р хаан)
|reign=1796 оны 2 сарын 9 - 1820 оны 9 сарын 2
|predecessor = [[Тэнгэр тэтгэгч хаан]]
|successor = [[Төр Гэрэлтгэрэлт]]
| era name = [[манж хэл|манж]]: Сайчунга фэнсэн <br>[[монгол хэл|монгол]]: Сайшаалт ерөөлт <br> [[хятад хэл|хятад]]: Жячин
|coronation=1796
| royal house =[[Айсингиоро]]
|full name= Манж: Айсин Гиоро хала и ЁньЯнь<br/> Хятад:Айшин Жуэло Ёнян 愛新覺羅永琰
|spouse = 7 хатан, 6 татвар
|era name= Сайшаалт Ерөөлт 1796-1820
|issue = 5 хүү, 9 охин
|temple name= Рэнзун
|father =[[ Тэнгэр тэтгэгч хаан]]
|posthumously name=
|mother = Шяоичунь
|regent=
|date of birth = {{birth date|1760|11|13|}}
|spouse=[[Сяошуруй]]<br/> [[Сяохэруй]]
|place of birth = [[Бээжин]], зуны ордон
|father=[[Тэнгэр тэтгэгч хаан]]
|date of death = {{death date and age1|1820|9|2|1760|11|13|}}
|mother=[[Сяоичун]]
|place of death =[[Халуун гол]], зуны ордон
|date of birth=1760 оны 11 сарын 13
|place of birthburial = [[ХориотойЧингийн баруун хотбунхан]]
|date of death=1820 оны 9 сарын 2
|place of death=[[Хориотой хот]]
|place of burial=Чин улсын баруун бунхан
}}
 
'''Сайшаалт ерөөлт''' (1760–1820; 60 насалсан) – 1796–1820 онд төр барьсан [[Чин улс]]ын долоодугаар '''[[хаан]]''', [[манж үндэстэн|манж]] хүн байв.
 
== Бага нас ==
[[Манж]]ийн Чин улсын Жиачен 清仁宗 хааны(1760 - 1820) төр барьсан 1796 - 1820 оныг Сайшаалт Ерөөлтийн үе гэдэг. 1760 онд Бээжингийн Хуучин Зуны Ордонд (圆明园) төрсөн. [[Тэнгэр тэтгэгч хаан]]ы 15 дахь хүү, Хятад эхтэй байжээ. Багын нэр нь Ёнян (永琰, 顒琰) байсан. 1789 онд нэгдүгээр зэргийн жиа вангийн 嘉親王 хэргэм хүртэж төрийн албанд зүтгэж эхэлжээ.
1760 онд [[Бээжин]] дэх хааны зуны ордонд [[Тэнгэр тэтгэгч]] хааны 15 дахь хүү Юнъян төржээ. Эх нь хоёрдугаар зэргийн Лин татвар хэмээх Вэй овогт [[хятад үндэстэн|хятад]] хүн (хожим Шяоичунь хатан гэсэн) байв. Өмнөх хоёр хан хүү үхсэний дараа Тэнгэр тэтгэгч хаан 1773 онд Юнъяныг залгамжлагчаа хэмээн бодсон гэх ба 1789 онд Тэргүүн зэргийн Жя агь хэмээжээ.
 
== Эзэн хаан ==
1796 онд 36 настайдаа хаан ширээнээ залагдсан боловч эцгийгээ нас барсаны дараа л 39-тэйгээсээ эхлэн бие дааж төр барьж эхлэсэн. Эцэг Тэнгэр тэтгэгч (1735–1796 төр барьсан) хааныг таалал болсон дараа хамгийн түрүүнд эцгийнхээ дотны түшмэл байсан тэр үеийн Чин улсын төрийн бусармаг явдал бүхний эзэн болж явсан [[Хөшэн]] (和珅) хэмээх сайдыг бариулж, гэр оронд нь нэгжлэг хийлгэхэд Манжийн төрийн 20 жилийн орлоготой тэнцэхүйц нэг живаа мөнгөн зоос идсэн байсан нь илэрч, түүний бүх хөрөнгийг нь хураан авч цаазаар хороосны дараа Хөшэний бүлгийнхэнийг төрөөс зайлуулж, тэдний дарж байсан хүмүүсийг төрийн албанд тохоон томилжээ. Гэсэн хэдий ч Сайшаалт Ерөөлтийн үеэс Чин улсын хүчин доройтож эхэлсэн гэдэг бөгөөд хээль хахууль, байгалийн гамшигт идэгдэж, бослого хөдөлгөөн тасрахаа байжээ. Түүний төр барьсан үеээс Европийн худалдаачид тэр үеийн Хятад орны нийгэм эдийн засгийг сүйтгэж байсан хар тамхийг оруулж эхэлсэн. Хар тамхины наймаанаас үүдэж Чин улсын төрийн сан хоосорход хүрч, хичнээн бослого хөдөлгөөнийг намжаах гэж оролдсон ч нэгэнт дийлдэхээ байсан байв.
 
1796 онд Тэнгэр тэтгэгч хаан 60 жил хаан суусны эцэст [[Энх амгалан]] хаан өвгийн дээр гарахгүй хэмээн амьд ахуйдаа хаан ширээгээ Жя агьд шилжүүлжээ. 36 настайдаа Сайшаалт ерөөлт (манжаар ''Сайчунга фэнсэн'', хятаар ''Жячин'') хаан өргөмжлөгдсөн боловч эцгийгээ нас бартал 3 жил хүлээж байж 1799 оноос жинхэнээсээ төр барьсан.
1820 онд хааны зуны эдлэн [[Жихол]] ([[Жэхэ]]} буюу Чэндэ, 熱河行宫)-д ан авлаж явахдаа гэнэт бие нь муудаж мөн оны 7 сарын 25-нд таалал төгсчээ. Зарим түүхэнд аянганд ниргүүлж нас барсан гэдэг.
 
Юун түрүүнд эцгийн шадар байсан [[Хөшэнь]] сайдыг баривчилж гэрийг нэгжихэд улсын 20 жилийн орлоготой тэнцэхүйц нэг живаа мөнгөн зоос идсэн байсан нь илэрч, хөрөнгийг хураан цаазаар аваачиж, Хөшэний бүлгийг төрөөс зайлуулсан ажээ.
Түүнийг хүү [[Төр Гэрэлт]] хаан залгамжлан хаан ширээнд залагдсан.
 
Гэсэн ч Сайшаалт ерөөлтийн үеэс Чин улсын хүчин доройтож хээл хахууль, байгалийн гамшиг, бослого хөдөлгөөнд нэрвэгдэв. Хятадын [[Цагаан лянхуа]] (1796–1804), [[Мяо ардын бослого]] (1795–1806)-той тэмцсэн ба Европын худалдаачдын оруулж ирсэн [[хар тамхи]]ны балгаар эдийн засаг сульджээ. Мөн [[христийн шашин]] дэлгэрэхийг эсэргүүцэж байсан.
[[Ангилал:Манж Чин улсын хаан]]
 
=== Ордны тэмцэл ===
1803, 1813 онд хааны гэр бүлээс хааныг хороон төр эргүүлэхийг хоёр удаа завдсан ч бүтээгүй.
[[Зураг:Emperor_Jiaqing.jpg|thumb|Номын өрөөнд]]
== Гэр бүл ==
Эцэг — [[Тэнгэр тэтгэгч]] хаан
Эх — Шяоичунь хатан (1727–1775) — Вэй овогтой
 
=== Хатан ===
* Шяошуруй их хатан (1760–1797) — хитара овогт, [[Төр гэрэлт]] хааны эх
* Шяохөруй их хатан (1776–1849) — ниохуру овогт
* Гуншунь эрхэм хатан (1787–1860) — ниохуру овогт
* Хөю эрхэм хатан (–1833) — лугия овогт
* Хуа хатан (–1833) — хоугия овогт гэх мэт
 
=== Хүүхэд ===
; Агь
* Мяньму — Хөю эрхэм хатны хүү
* Мяньнин (1782–1850, 68 насласан) — Шяошуруй их хатны хүү, хожмын [[Төр гэрэлт]] хаан
* Мянькай — Шяохөруй их хатны хүү
* Мяньшинь — Шяохөруй их хатны хүү
* Мянью (1814–1865, 51 насласан) — Гуншунь эрхэм хатны хүү
 
[[Ангилал:1760 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1820 онд өнгөрсөн]]
[[Ангилал:Манж Чин улсын хаан]]
[[Ангилал:Манж үндэстэн]]