Түрэг: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 53:
==Гарал үүсэл==
Түрэгүүд нь гарал үүслийн холбоогүй, өөр өөр арьстанд хамаарагддаг олон ард түмнүүдээс бүрддэг ба түрэг хэл эдгээр ард түмнийг холбодог.<ref name="drevnie">[http://gumilevica.kulichki.net/OT/index.html Гумилев Л.Н. Древние тюрки. — М., 1993. — С. 4.]</ref> Түрэгүүдийн нилээд хэсэг нь уулаасаа түрэг бус гаралтай, түрэгжсэн хүмүүс ба үлдсэн хэсэг нь өөр ард түмнүүдтэй ихээхэн холилдсон учир хэл, [[ген]], [[антропологи]]йн хувьд цэвэр түрэг угсаатан байхгүй.<ref>Джаббаров И. Видный исследователь этноса и этнических процессов // Вестник Академии наук Республики Башкортостан. — 1998. Т. 3. № 4. — С. 13.</ref> Монголчууд монголоид төрхтний төв азийн арьстны бүлэгт хамаарагддаг. Харин эртний түрэгүүд монголоид төрхтний уралын бүлэгт хамаарагдаж байсан байж болох бөгөөд Уралын нуруу, Баруун Сибирь, хойд Казахстан, [[
Нилээн олон эрдэмтэн түүний дотор зарим түрэг судлаачид эрт цагт Алтай хэлний язгуурын хэлээр зөвхөн монгол, тунгус 2 үндэстэн ярьдаг байсан, түрэгүүд тэндэнтэй адил монголоид арьстан байсан ч Алтай хэлний язгуурын хэлтнүүдтэй сүүлд нэгдсэн гэсэн онолыг дэмждэг. Мөн монгол, түрэг, тунгус хэл уулаасаа саланги тусдаа байсан ч эдгээр ард түмнүүд удаан хугацаанд ойр хөрш суусанаас хэл нь төстэй болсон тул Алтай хэлний язгуур гэсэн бие даасан хэлний ангилал байх шаардлагагүй гэсэн өөр нэг онолыг олон эрдэмтэд дэмждэг.
==Анх байсан нутаг ==
[[Image:Scythia-Parthia 100 BC.png|thumb|350px|[[:en:Scythia|Скифийн нутаг]] ба өвөг түрэгүүд, МЭӨ 100 он]]
[[Файл:Indo-Iranian origins.png|thumb|300px|[[Индо-аричууд]]ын [[археологийн соёл]]ууд. [[Андроновын соёл]] - улаан]]▼
Ихэнх судлаачдын үзэж буйгаар түрэгүүд эрт үед [[Казахстан]]аас хойд зүгт баруун [[Сибирь]]т суурьшиж байжээ. Түрэгүүдийн гарал, анх байсан нутгийнх тухай судалгаа [[Алтай хэлний язгуур]]тай холбогдоно.
Line 136 ⟶ 138:
== Түүх ==
▲[[Файл:Indo-Iranian origins.png|thumb|300px|[[Индо-аричууд]]ын [[археологийн соёл]]ууд. [[Андроновын соёл]] - улаан]]
Түрэг, монгол, [[тунгус]]ууд [[Алтай хэлний язгуур]]ын хэлтэй, нэг гарал үүсэлтэй ард түмнүүд гэж ихэнх эрдэмтэд үздэг. Алтай хэлний язгуур 5000 жилийн өмнө монгол, түрэг, тунгус гэсэн 3 бүлэгт хуваагдах үеэс эдгээр гурван ард түмэн хэл, соёл, угсаатны хувьд бие даан хөгжиж эхэлсэн бөгөөд энэ хүртэл тэдний хэл төдийлөн ялгаагүй байсан бололтой. Эрт цагаас эхлэн түрэгүүд Алтайн язгуурын хэлт ард түмнүүдийн баруун талд, монголчууд төв дунд нь, тунгусууд зүүн талд нь суурьшин амьдарч ирсэн гэж үздэг.
Мөр 162:
[[:en:Turksih people|Туркуудад]] монголжуу төрхтний ген 10 орчим хувьтай байх бөгөөд тэд [[Анатолийн хойг]]ийн эртний европ ([[грек]], [[:en:Hittites|хетт]], [[:en:Luvians|лувий]] г.м) болон ази үндэстнүүд, кавказынхан, баруун иранчууд, Туркд алба хаахаар ирсэн хөлсний [[:en:Celtic peoples|кельт]], [[славян]] цэргүүдээс бүрдсэн европ төрхтэй үндэстэн юм.<ref>[[:en:Genetic history of the Turkish people|Genetic history of the Turkish people]]</ref> Туркууд бараандуу арьстай [[араб]]уудаас цайвар арьсаараа ялгарах ба олон үндэстнээс бүрдсэн учир яг тийм үндэстэнтэй адил гэж хэлэх аргагүй байдаг. Тэд кавказийнхантай төдийлөн төсгүй харин [[курд]], [[перс]] зэрэг баруун иран угсаатнууд тэдэнтэй хамгийн төстэй юм.
*[[Алтай ястан]] - өмнөд хэсэг нь монгол, түрэг гаралтай, хойд хэсэг угор гаралтай
*[[Башкирууд]] - түрэгжсэн угорууд гэж үздэг. Мөн уулаасаа түрэг хүмүүс гэсэн онол бий. Зарим нь монголоид зарим нь оростой холилдсоноос европоид төрхтэй болсон.
*[[азербайжан үндэстэн|азербайжан]] - түрэгжсэн иран угсааны хүмүүс, европоид төрхтэй
*[[балкар ястан|балкар]] - түрэгжсэн кавказ хүмүүс, европоид төрхтэй
*[[гагауз ястан|гагауз]] - түрэг гаралтай ч ойр хавийн славян зэрэг европ хүмүүсийн дунд удаан сууснаар одоо европоид төрхтэй болжээ.
*[[долган ястан|долган]] - түрэг гаралтай, эвенктэй холилдсон, монголоид төрхтэй
*[[каракалпак]] - гарал үүсэл узбектэй ойролцоо
*[[казах]] - Дийлэнхи нь түрэг гаралтай. Мөн дийлэнхи нь монгол гаралтай онол бий. Бүрэлдэхүүнд нь олон тооны скиф, монгол овгууд орсон нь гадаад төрх, угсаатны шинжинд нь нөлөөлжээ. Ерөнхийдөө монголоид төрхтэй ч зарим европоид болон монголоид, европоид төрхтний завсрын шинжтэй төрхтэй. Ихэвчлэн монголоид давамгайлсан завсрын төрхтэй.
*[[киргиз]] - Дийлэнхи нь түрэг гаралтай бололтой. Монгол, иранчуудтай холилдсон. Гадаад төрх, гарал үүсэл нь казахтай ойролцоо.
*[[карачай]] - түрэгжсэн кавказууд, европоид төрхтэй
*[[татар үндэстэн|Ижил мөрний татар]] - түрэг гаралтай гэж үздэг ч орос, кавказынхан зэрэг олон үндэстэнтэй холилдсон, цөөнх нь монголоид дийлэнх нь европоид төрхтэй. Зарим хэсэг гадаад төрхөөрөө орос хүнээс ялгагдахгүй.
*[[салар ястан|салар]] - огуз түрэг гаралтай ч ихээхэн хятадууджсан тул хятад хүнээс гадаад төрхөөрөө төдийлөн ялгагдахгүй.
*[[[саха ястан|якут]] - Дийлэнх нь түрэгжсэн эвенкүүд гэж үздэг. Мөн монгол гаралтай бий.
*[[турк үндэстэн|турк]] - түрэгжсэн европ, араб, иран, курд, кавказ хүмүүс. Хэдхэн хувь нь жинхэнэ түрэг гаралтай бусад нь Анатолийн уугуул европ гаралтай хүмүүс. Европоид төрхтэй
*[[туркмен үндэстэн|туркмен]] - түрэгжсэн иран буюу скиф хүмүүс, европоид төрхтэй. Монголоид төрхтэй хүн цөөн.
*[[узбек үндэстэн|узбек]] - Ихээхэн холимог гаралтай, түрэг, иран, монгол гаралтай. Нилээдгүй олон монгол гаралтай овгууд узбекуудын дунд бий. Мөн иран гаралтай хүмүүс бүрэлдэхүүнд нь орсон нь гадаад төрхөнд нь нөлөөлж нилээн европжуу төрхтэй болжээ. Зарим нь монголоид зарим нь европоид төрхтэй.
*[[уйгур үндэстэн|уйгур]] - иран, тохар зэрэг европ аймгууд бүрэлдэхүүнд нь ихээхэн орсон тул европжуу төрхтэй хүмүүс олон бий. Түрэг, монгол, иран, тохар хүмүүс холилдон одоогийн уйгар үндэстнийг бүрэлдүүлжээ. Өөрөөр хэлбэл нилээд хэсэг нь түрэгжсэн монгол, иран, тохар хүмүүс.
*[[хакас ястан|хакас]] - түрэг гаралтай, ойр хавийн овог аймгуудтйа холилдсон, монголоид төрхтэй.
*[[чуваш ястан|чуваш]] - Гарал нь нилээн маргаантай. Хүннү гаралтай гэж үзвэл монголчуудтай холбоотой байж болох юм. Ерөнхийдөө түрэг гаралтай гэж үздэг, оросуудтай холилдсоноос европоид төрхтэй болжээ.
==Мөн үзэх==
| |||