Туркменистан: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
Мөр 78:
Монголчуудын ноёрхлын дараа Түркмен овог аймгууд шинээр нэр төрлөө олж, өнөөгийн шинжийн суурь тавигджээ. 16-р зууны үед аймгийн холбоод нь хэд хэд бутарчээ. Тариачин узбек улсын (Бухарын, Хивын) бүрэлдэхүүнд байгаа гэдэг нэртэй боловч Түркменчүүд өөрсдийгөө эзэн мэдэж, малаа маллан амьдарсаар байлаа. Узбекийг дийлж давсан Оросын цэргүүд 19-р зууны төгсгөлд Түркмений нутагт тулсан.<ref name=cs/> Өмнөдийн [[Гөктепе]] («хөх дов») цайзыг Оросууд 1880-1881 оны өвөл эзлэн авснаар уудам Түркмен нутаг Оросын эзэмшлийн [[Закаспи муж]]ийн (Москвагаас харсан «[[Каспи]]йн чанад муж» гэсэн утга) бүрэлдэхүүнд орж засагдах болжээ. [[1921]] оноос өнөөгийн хил хязгаар зурагдаж, [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлтийн]] түр цагийн [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Автономит Туркестан Улс]]ын [[Түркмен муж]] гэгдэж байгаад [[1925]] оны [[5 сарын 25]]-наас [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Түркмен Улс]] (ЗСБНТүрУ) болжээ. Зөвлөлт Түркмений он жилүүд бусадтай адил жишгээр өнгөрсөн. Шашин шүтлэг хориглогдож лалын сүм хийд хаагдах, Орос хэл давамгайлах, Москвад эрх мэдэл төвлөх, Оросууд олноор нүүн ирэх гэх мэт нутгийнханд таагүй, харин аж үйлдвэржих, үйлдвэр уурхай, хот тосгод олноор баригдах гэх мэт нутгийнханд ээлтэй зүйлс хосолж байв. Эцэстээ ЗХУ-ыг бутрахад [[1990]] онд [[тусгаар тогтнол|тусгаар тогтнолоо]] зарлан тунхаглаж, [[1991]] онд тусгаар тогтносон [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] Түркмен улс (Түркменистан) мэндэлжээ.
==
=== Төр засаг ===
[[Зураг:PresidentialPalaceAshgabat.jpg|thumb|Ерөнхийлөгчийн ордон]]
Туркмен улс 1991 онд тусгаар тогтнохдоо [[ЗХУ]]-ийн үеийн шинжээ ихээр хадгалсан. 1985 оноос Зөвлөлт Туркменийг удирдсан [[Сапармурат Ниязов]] 2006 онд нас барах хүртлээ үргэлжлэн төр барьсан. Нэг хүнийг тахин шүтдэг байсныг Ниязовын уриа, цолноос мэдэж болно. Нэг намын тогтолцоотой явсаар 2008 оны үндсэн хуулиараа олон намын тогтолцоо, бас бус ардчилсан заалтууд оржээ. Гэвч хэвлэлийн эрх чөлөөг боогдмол, төрийн хяналттай байсаар байна. 2007 оноос [[Гурбангулы Бердымухамедов]] ерөнхийлөгч болон ажиллаж байна.▼
Туркмен улс [[ерөнхийлөгч]]ийн эрх мэдэл давамгайлах [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай улс]] юм.
▲
2007 оноос [[Гурбангулы Бердымухамедов]] ерөнхийлөгч болон ажиллаж байна. Ерөнхийлөгч засгийн газрыг толгойлно.
1992 оны үндсэн хуулиар хоёр хуралтай байхаар тогтсон. 2507 гишүүнтэй Ардын зөвлөлийг нь 2008 оны үндсэн хуулиар татан буулгасан. Нөгөөх нь 125 суудалтай [[Туркмен улсын хурал|Хурал]] (''Межлис'') юм. Сүүлийн буюу 2013 оны сонгуулиар [[Туркмен улсын ардчилсан нам]] 47, Туркмен улсын мэргэжлийн холбоодын байгууллага 33, Туркмен улсын эмэгтэйчүүдийн холбоо 16, Туркмен улсын үйлдвэр худалдаа эрхлэгчдийн нам 14 суудал тус тус авчээ.▼
▲1992 оны үндсэн хуулиар хоёр хуралтай байхаар тогтсон. 2507 гишүүнтэй Ардын зөвлөлийг нь 2008 оны үндсэн хуулиар татан буулгасан. Нөгөөх нь 125 суудалтай [[Туркмен улсын хурал|Хурал]] (''Межлис'') юм. Сүүлийн буюу 2013 оны сонгуулиар
#[[Туркмен улсын ардчилсан нам]] 47,
#Туркмен улсын мэргэжлийн холбоодын байгууллага 33,
#Туркмен улсын эмэгтэйчүүдийн холбоо 16,
#Туркмен улсын үйлдвэр худалдаа эрхлэгчдийн нам 14 суудал тус тус авчээ.
=== Орон нутаг ===
[[Зураг:Independence_Day_Parade_-_Flickr_-_Kerri-Jo_(111).jpg|thumb|150px|Хүндэт харуул]]
=== Цэрэг зэвсэг ===
Туркмен улс хуурай замын, агаарын, тэнгисийн цэргийн хүчинтэй. Хүндэт харуул, дотоодын цэрэг, хилийн цэрэг бий. Зөвлөлтөд үйлдвэрлэсэн зэвсэг, техник голлодог. 700 гаруй танк, 560 их буу, 120 гаруй нисэх онгоц, нисдэг тэрэг байна.
=== Гадаад харилцаа ===
Туркмен улс олон улсын хэрэгт төвийг сахиж алив эвсэл, холбооноос "бүрмөсөн татгалзсныг" [[НҮБ]] 1995 онд баталжээ.<ref>http://www.un.org/documents/ga/res/50/a50r080.htm</ref> 132 улстай дипломат харилцаатай.<ref>http://mfa.gov.tm/en/mfa-en/diplomacy/diplomatic-relations</ref>
=== Хүний эрх боомилолт ===
Сапармурат Ниязов ерөнхийлөгч видео тоглоом, автомашинд хөгжим сонсох, дуурь, балет, олны газар тамхи татах, эрэгтэй хүн үсээ урт ургуулахыг хориглож байв. Гурбангулы Бердымухамедов ерөнхийлөгч 2008 онд дуурь, цирк тоглох хоригийг цуцалсан. Ниязовын зохиосон шашны«Рухнама» номыг бүх нийтэд уншуулж, баримтлал болгосон. Хэвлэл мэдээлэлд тавьдаг хоригоороо дэлхийн тэргүүн эгнээнд явдаг. Ниязов бүх сэтгүүлчийг өөрөө томилдог байлаа.
Улсын иргэн гадаад улс руу явах чөлөөтэй биш. Цөөн шалтгаанаар л явж болно.
== Газар орон ==
| |||