Монголын түүх: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
Мөр 72:
Уйгурууд нь өмнөх нүүдэлчдээсээ илүү их соёлыг хөгжүүлж [[согд-түрэгийн бичиг|согд-түрэгийн бичгийг]] сайжруулж өөрийн бичиг үсэгтэй болсон бөгөөд үүнийг хожмын нүүдэлчид өвлөн хэрэглэх болжээ.
Уйгурын хаант улс 840 онд Енисейн хиргисүүдэд цохигдон бутарч, тэдний зарим нь
[[Енисейн киргизүүд]] 20-иод жил үргэлжилсэн бослогийн эцэст 840 онд Уйгур улсын нийслэл Ордубалыкыг довтлон Уйгур улсыг унаган киргизийн удирдагч Ажо өөрийн улсыг байгуулжээ. Уйгур улс унаснаар Монгол дахь түрэгийн ноёрхол үндсэндээ төгсгөл болсон гэсэн үзлийг дэлхийн эрдэмтэд дэмждэг бөгөөд киргизийн цэргүүдэд хөөгдсөн уйгурууд богино хугацаанд Монголыг орхин ураш нүүснээр [[Монголын өндөрлөг]]т түрэг угсааны овог аймгууд бараг үлдээгүй байна. Киргизийн цэрэг тэднийг [[Тэнгэр уул]] хүртэл үлдэн хөөж нийслэл Ордубалыкийг тонон дээрэмдсэн байна. Түрэгүүд Монголын өндөрлөгөөс нүүнгүүт урьд нь түрэгийн довтолгоонд шахагдан зүүн зүг нүүсэн монгол овог аймгууд эх нутагтаа эргэн ирж суусан байна.
Киргизийн болон дэлхийн зарим түүхчид Уйгур улс унасны дараа Киргизийн хаант улс одоогийн Монгол, Өвөр Монгол, Тува, Хакас, Енисей мөрний сав газар зэрэг хэдэн сая км2 нутгийг захирч байгаад 924 онд Кидан улсын довтолгооноор эзэлсэн газраа алдсан гэж үздэг ч энэ үндэслэл муутай юм. Үнэн хэрэг дээрээ Енисейн киргизүүдийн эзэмшил нь төдийлөн их тэлээгүй бөгөөд Тува, Хакас зэрэг Енисей мөрний сав газрын хэдэн зуун мянган км2 газрыг л хамарч байжээ.
Төв Ази дахь эртний улсуудын түүхийг судлахад эртний хятадын он тооллын бичгүүдийг ихээхэн ашигладаг ба Киргизийн улс оршин тогтнож байсан гэх баттай баримт эртний хятадын түүхийн номнуудад байдаггүй. Түүхчид хятад хэл дээрхи мэдээллийг уншихдаа алдаа гаргаснаас Киргизийн улс нилээдгүй том газартай, нилээдгүй хугацаанд оршин тогтнож байсан гэсэн алдаатай дүгнэлтэнд хүрчээ.<ref name="Ушницкий">[http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1353994860 В.Ушницкий: Кыргызский каганат - кочевая империя или раннее государство?]</ref> <ref name="Ушницкий"/><ref name="Дробышев">[http://www.synologia.ru/a/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B9_%D0%B2_%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%90%D0%B7%D0%B8%D0%B8 Дробышев Ю.И. "Политика киданей в Центральной Азии"]</ref><ref name="Азбелев">[http://kronk.spb.ru/mono/5.03.htm П.П. Азбелев. Древние кыргызы. Очерки истории и археологии V.3.Кыргызы и кидани: великодержавие мнимое и подлинное]</ref> Мөн Киргиз улсын удирдагч "инал" гэсэн цолтой байсан ба хан, хаан цол хэрэглэдэггүй байв.<ref name="Азбелев"/>
Уйгурын хаант улс 840 онд унасны дараа Киргизийн хаант улс Монголд 924 он хүртэл ноёрхож байсан гэдэг ч Судрын чуулганд дурьдсанаар [[Татар]] аймаг хүчирхэгжин Монголын нутагт нөлөөгөө тогтоосон гэдэг тул Түрэгийн үе 840 онд дууссан гэх үндэстэй юм. ▼
924 онд Кидан улсын цэрэг Монголын эзлэхэд Монголд киргизүүд байгаагүй нь Киргиз улс Монголыг захирч байгаагүйг баталдаг.<ref name="Дробышев"/>
Хиргисүүд нь нүүдэлчин ард түмэн байсан бөгөөд Ажо хааны 12 хөвүүн нь түүний улсыг авч чадалгүй бутран доройтоход хүргэсэн байна. Хиргисүүд [[Хакас]]д төвлөн суурьшиж байжээ.
▲
=== Кидан улс ===
| |||