Монголын түүх: Засвар хоорондын ялгаа

{{гол|Хүннү}}

[[Зураг:Hunnu - Mongolian National Atlas 2009.jpeg|thumb|Хүннү]]

МЭӨ IV зуунд үүссэн [[Хүннү]] гүрэн нь Монголын газар нутаг дахь нүүдэлчдийн анхны хүчирхэг улс гүрэн байжээ. Хамгийн хүчирхэг үедээ баруун зүгт Балхаш нуур, зүүн зүгт [[Хянганы нуруу]], хойд зүгт [[Байгаль нуур]], өмнө зүгт [[Цагаан хэрэм]]д тулсан өргөн уудам нутгийг эзлэж байжээ.

Хүннү гүрнийг анх [[Түмэн шаньюй]] үндэслэсэн гэж үздэг.Түүний хүү [[Модун шаньюй]] нь МЭӨ 209 онд эцгийгээ хөнөөж Хүннүгийн 24 аймгуудыг нэгтгэж Хүннү улсыг хүчирхэгжих эхлэлийг тавьжээ. Дараад нь зүүн Монголд байсан гол өрсөлдөгч аймаг болох [[Дунху]] нарыг эзэлжээ. Улмаар [[Цинь улс]]ын баруун аймгуудыг эзлэн өөртөө нэгтгэжээ. Гэвч Хятадын жанжин [[Мэн Тянь]] энэ эзлүүлсэн газрыг эргүүлэн авчээ.

=== Сяньби (93/156-254/IV)===

{{гол|Сяньби}}

[[Зураг:Sumbe - Mongolian National Atlas 2009.jpeg|thumb|Сяньби]]

{{гол|Нирун улс}}

[[Зураг:Nirun- Mongolian National Atlas 2009.jpeg|thumb|Нирун]]

Жужань буюу Нирун улс нь 330-555 оны хооронд Байгаль нуураас Говь цөл, Балхашаас Солонгос хүртэлх нутгийг захирч оршин тогтножээ. 402 онд [[Шэлүнь]] буюу Жарун ширээнд сууж хаан цолыг хэрэглэх болсон ба Шэлүний үеэс хойш хүчирхэгжсэн. 552 онд Нируны удирдлага доорх Түрэг угсаатан бослого гаргаж 555 онд Нирун улсыг мөхөөжээ. Түрэгүүдийн байгуулсан [[Түрэгийн эзэнт гүрэн]] нь [[Монголын эзэнт гүрэн|Чингисийн гүрнээс]] өмнөх нүүдэлчдийн хамгийн хүчтэй гүрэн байжээ. Нируны зарим хэсэг Монголоос гарч VI зууны үед [[Ижил мөрөн|Ижил мөрний]] хөндийд хүрээд [[Авар]] хэмээн нэршсэн монгол язгуурын хаант улс байгуулсан юм. Монголд үлдсэн хэсэг нь [[Татар]] аймгуудын өвөг дээдэс болжээ.