Америкийн Нэгдсэн Улс: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 76:
}}
 
'''Америк [[улс]]''' буюу бүтнээр хэлвэл '''Америкийн Нэгдсэн Улс''' (товчоор '''АНУ'''; {{lang-en| United States of America}}) [[Хойд Америк|Умар Америк]] тивд оршдог. Хойд талаараа [[Канад]], урд талаараа [[Мексик]] улстай хиллэдэг бөгөөд зүүн зүгт [[Атлантын далай]], баруун зүгт [[Номхон далай]], урд зүгт [[Мексикийн булан]] хүрдэг. [[Америкийн тавин муж улс|50 муж улс]] болон [[Колумбын тойрог|Колумбын тойргоос]] бүрдсэн [[холбооны улс|холбооны]], [[бүгд найрамдах улс]] юм. [[Аляска]], [[Хавай]], [[Пуэрто-Рико]] зэрэг далайн чанадын нутагтай. 9.56 сая км² газарт ([[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|дэлхийд 4-р байр]]) нь 313 сая хүн ([[Улс орнууд хүн амын тоогоор|3-р олон]]) аж төрж байна. Газрын гадарга, уур амьсгал олон янз хуваагдана. Нийслэл нь [[Вашингтон]].
 
[[Индиан]]ы өвөг НТӨ 15-р мянганд энд ирсэн бөгөөд [[Европын колоничлол]] НТ 16-р зуунаас эхэлсэн. Атлантын эргээр [[Британийн 13 колони]] гэж байв. Колонийн ард түмэн далайн чанадын [[Их Британи]]д захирагдахгүйн төлөө тэмцсэн [[Америкийн хувьсгал|хувьсгал ялснаас]] 1776 онд АНУ байгуулагдаж, 1783 онд дайн дуусаж, Европын колониос [[Их Британи Америкийг хүлээн зөвшөөрсөн нь|салсан]] анхны орон болсон юм. 1787 онд [[АНУ-ын үндсэн хууль|үндсэн хуулиа]] баталж одоо ч өөрчлөөгүй гэх ба 1791 онд [[Хүний эрх|хүний эрх, эрх чөлөөний суурь зарчмыг]] тунхагласан ажээ.
Мөр 84:
АНУ аж үйлдвэржсэн, [[хөгжингүй улс|хөгжингүй]] улс юм. [[ДНБ]]-ийн хэмжээгээр дэлхийд [[тэргүүлдэг]]. Цэрэг, технологи сайн.
 
== Газар зүй ==
АНУ 9,629,091 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай. [[Бразил]]ын өмнөх буюу дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|4-р том]] [[орон]] юм.
 
[[Зураг:USA-satellite.jpg|thumb|left|Сансраас харсан зураг]]
[[Зураг:USA_topo_en.jpg|thumb|left|Физик газар зүйн зураг]]
[[Зураг:GrandCanyonZonsopkomst0809.jpg|thumb|left|[[Колорадо мөрөн|Колорадо мөрний]] [[Гранд-Каньон]]]]
=== Байрлал ===
Америкийн үндсэн орон (7,663,941 км²) нь [[Канад]], [[Мексик]] хоёр улс, [[Номхон далай|Номхон]] болон [[Атлантын далай]], [[Мексикийн булан]]гаар хүрээлэгддэг. Салангид газраас хамгийн том нь [[Умард мөсөн далай]]д тулсан [[Аляска]] (1,717,856 км²) юм. Аляска ej; талаар Канадтай хиллэж, баруун зүгт [[Берингийн хоолой]]гоор [[Орос]]той ойрхон оршдог. Номхон далайд [[Хавай]]н арлууд (28311 км²), [[Гуам]] арал, [[Марианы арлууд]], [[Америкийн Самао]], [[Карибын тэнгис]]т [[Пуэрто-Рико]] арал, Виржиний арлууд бий. Америк орон Канадтай 8893 км, Мексиктэй 3327 км газраар хиллэдэг.
 
=== Газрын тогтоц ===
Америкийн үндсэн орныг хэлвэл Атлантын далай талдаа нам доор, Номхон далай талдаа өндөр байдаг. Атлантын эргийн нам доор газар, [[Аппалачийн нуруу]] (ноён оргил нь 2037 м өндөр [[Митчелл]] уул), [[Миссисипи|Миссисипи мөрний]] сав газар, Төв тал (200—500 м), [[Их тал]] (500—1600 м), [[Кордильер]]ийн нуруу оршдог. Кордильерийн [[Хадтай уулс]] (''Rocky mountains'')-ын [[Элберт]] уул 4399 м өндөр, Сьерра-Невадагийн нурууны [[Уитни]] уул 4421 м хүрнэ. Аляскад Америкийн хамгийн өндөр [[Мак-Кинли]] (6193 м) сүндэрлэдэг. Хавай арал галт уулын бүтэцтэй. Оргил нь д.т.д. 4205 м.
 
=== Усны зүй ===
Америкийн гол мөрд Атлантын (ихэнх нь), Номхон, Умард мөсөн далайн ай савд хамаардаг. Томоохон нь [[Мексикийн булан]]д цутгадаг. [[Миссисипи]] (дан урт 3757 км), [[Миссури]] (4127 км), [[Рио-Гранде]], [[Коларадо]], [[Арканзас мөрөн|Арканзас]] (2322 км), [[Колумб мөрөн|Колумб]], [[Ред-Ривер]], Аляскын [[Юкон]] мөрнийг дурдаж болно.
 
Канадтай хиллэх хилийн шугам дайраад цэнгэг усны нөөц болсон [[Их нуурууд]] хэмээх [[Дээд нуур|Дээд]], [[Хурон нуур|Хурон]], [[Мичиган]], [[Эри нуур|Эри]], [[Онтарио нуур|Онтарио]] гэсэн нэртэй таван том нуур бий.
== Түүх ==
[[Файл:Declaration independence.jpg|thumb|left|160px|Жон Трумбуллын "Тусгаар тогтнолын тунхаг" зураг]]