Усны инженерчлэл: Засвар хоорондын ялгаа

Усны инженерчлэлийн эртний хэрэглээ нь [[MesopotamiaМесопотам|Дундад азиАзи]] болон [[Эртний ЭгиптЕгипет|Африк]]-т [[Услалтын систем|таримал услах]] зорилгоор голоос суваг шуудуу татаж талбайд түгээж байжээ. Хүн төрөлхтөн хэдэн мянган жилийн турш хоол хүнс усны хүртээлийн ажлуудыг хийж байсан олдворууд бий. Эртний гидравликийн машин болох [[water clock|усан цаг]] нь МЭӨ 2-р мянганы үед хэрэглэгдэж байжээ.<ref>Gascoigne, Bamber. “History of Clocks”. History World. From 2001, ongoing. http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=2322&HistoryID=ac08&gtrack=pthc</ref> Мөн бусад усны хүндийн хүчний урсгалын нөлөөллийг таньж мэдсэний үндсэн дээр ашиглаж байсан жишээ болох эртний Персийн [[Qanat|Канат]] систем, үүнтэй ижил төстэй эртний хятадын [[Turpan water system|Турпан усны систем]] гэх мэт олон жишээ бий. <ref>"Qanats" Water History. From 2001, ongoing. http://www.waterhistory.org/histories/qanats/</ref>

[[History of China#Ancient era|Эртний хятадад[[Хятад]]ад, усны инженерчлэл идэвхитэй хөгжиж байсан ба инженерүүд нь том хэмжээний суваг, боомт барьж усыг шилжүүлэх, тарайн талбай услах, хот сууринг усаар хангах, улмаар усан онгоц, завины зам, хаалтуудыг барьж ашиглаж байсан нь уламжлал болон үлджээ. [[Sunshu Ao|Шиншү Ао]] нь Хятадын анхны усны инженер хэмээн түүхэнд тэмдэглэгддэг. Хятадын өөр нэг чухал усны инженер бол [[Ximen Bao|Хсимэн Бао]] бөгөөд энэ хүний үеэс хятадад том хэмжээний услалтын системийг ашиглах туршлага үлдэж эхэлсэн [[Warring States period|ДайчинБайлдаант улс]] (481&nbsp;МЭӨ-221&nbsp;МЭӨ), ба өдгөө хүртэл ХяятададХятадад усны инженерийн нэр хүнд дээгүүрт тооцогддог байна. Хятадын дарга [[Hu Jintao|Ху Жинтао]] болсоноос хойш энэ салбарын бүтээн байгуулалт эрс нэмэгдсэн нь энэ хүн усны барилгын инженер байсантай холбоотой гэж үздэг ба тэрээр усны инженерийн зэргээ [[Tsinghua University|Цингхуа Их сургууль]]д суралцаж авч байжээ.

[[Islamic Golden Age|Исламын алтан үе]] гэж нэрлэгдэх муслимийн үед буюу 8-16-р зууны үед усны инженерчлэлийн ул мөр олсоор байна. Эдгээрээс хамгийн чухал нь '[[water management technological complex|Усны менежментийн комплекс технологи]]' гэж нэрлэгдсэн үйл ажиллагаа нь [[Muslim Agricultural Revolution|Исламын ногоон хувьсгал]]ын төв нь байсан ба,<ref name=Burke-174>{{citation|author=Edmund Burke|title=Islam at the Center: Technological Complexes and the Roots of Modernity|journal=[[Journal of World History]]|volume=20|issue=2|date=June 2009|publisher=[[University of Hawaii Press]]|doi=10.1353/jwh.0.0045|pages=165–186 [174]}}</ref> энэ нь өргөжсөнөөр орчин үеийн технологийн суурь болж өгчээ.<ref>{{citation|author=Edmund Burke|title=Islam at the Center: Technological Complexes and the Roots of Modernity|journal=[[Journal of World History]]|volume=20|issue=2|date=June 2009|publisher=[[University of Hawaii Press]]|doi=10.1353/jwh.0.0045|pages=165–186 [168]}}</ref>

Монголчуудын хувьд 13-р зууны үеэс буюу [[Хархорин хот]] хот бий болсон цагаас эхлэн усны инженерчлэлийн түүх эхэлсэн гэж үздэг боловч Ховдын Булган голын эрэгт МЭӨ 3?-р зуунд тариалан эрхэлж байсан ул мөр байдаг юм байна. 13-р зууны монголд бүтээгч хүмүүсийг нийтэд нь дархан гэж нэрлэдэг байсан ба уг дархчуул [[мөнгөн мод]]ыг бүтээсэн нь усны инженерийн тухайн үеийн том ололт байсан юм. Мөнгөн модноос гарах 3-н төрлийг идээг 200-300м-ийн цаана газар доор байрлуулсан [[шахуурга]]ны тусламжтайгаар бүрээн дуугаар хоолойгоор дамжуулан шахдаг байжээ. Мөн [[Юань улс]]-ий үед Бээжин хотыг усаар хангах том төслийг Монголын хаад санаачлан үйлдэж байжээ. Үүнээс эрт үед МЭӨ8-9-р зуунд [[Уйгурын хаант улс]] [[Хар балгас]] хотыг байгуулж байсан ба түүнийг [[Хануй гол]]оос ус татаж хангаж байсан сувгийн ул мөр олдсон байна.

Усны инженерчлэлийн үүрэг, судлагдахуун нь эртний үеэс өнөөг хүртэл онц гойд өөрчлөгдөөгүй юм. Шингэн өөрийн хүндийн хүчний урсгалаар шилжиж, шилжих боломжгүй газар [[механик энерги]] ашиглан шахах [[насос|шахуурга]] зэрэг зохион бүтээгдсэн ба шахуурга нь усыг шилжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хэвээр байна. Жишээлбэл [[William Mulholland|Виллиам Мүлхолд]]ийн нөлөөгөөр хязгаарлагдмал усны нөөцтэй газар босож буй [[Los Angeles|Лос -Анжелес]] хотын ойролцоох орчинд усыг шилжүүлэн, гадаргын усыг хуримтлуулан ашигласан байна. Ингээд Лос Анжелес дэлхийн томоохон хот, бизнесийн төв болоход хүндрэл байхгүй болсон байна. Гэх мэт олон хотуудын ус хангамжийн зөв зохистой шийдлийг харж болно. Калепорниа мөн л усны зөв менежментийг хөтлөж усны нөөцийг бий болгосоноороо газар тариаланг хөгжүүлсан төв бүс болж чадсан байна. [[California|Калепорниа]]гийн зарим туршлагаас судлавал [[Tennessee Valley Authority|Тиннесэнийн хээр газрын удирдлага]](TVA) хэмээх байгууллага голуудад үеийн менежмент хийх, боомт барьж хямд эрчим хүчийг үйлдвэрлэх болсоноор үйлдвэржилт даган тухайн бүс нутагт хөгжсөн байна.

[[Leonardo da Vinci|Леонардо Да Винчи]] (1452–1519) урлаг уран сайханаас гадна гидравлик, шингэний механикийн туршилт судалгаа эрдмийн ажлыг өргөнөөр хийдэг байжээ. Түүний нэгэн сургааль нь "Усыг судлахдаа эхлээд ямагт туршлагад суурилах хэрэгтэй" гэж сургасан нь орчин үеийн судлаачдын бодолд үргэлж байдаг. [[Isaac Newton|Исаак Нюьтон]] (1642–1727) нь амьд ахуйдаа хөдөлгөөний хууль, зунгааралтын хууль, шингэний механикийн тооцоолол гэх мэт үнэтэй хувь нэмэрүүдийг оруулсан байна. Нюьтоны хөдөлгөөний тухай хуулийг ашиглан 18-р зуунд математикчид маш олон үрэлтгүй урсгалын математик шийдлийг гаргажээ. Гэвч байгаль дээрх урсгалд зонихолох хүч нь хүндийн ба үрэлтийн хүч байдаг учир 17-18-р зууны инженерүүд туршилт судалгааны ажлуудыг гүйцэтгэн үрэлтэт урсгалын хагас туршилтын томъёо, [[түрэлтийн алдагдал]]ыг тодорхойлсоноор орчин үеийн гидравликийн суурь батжижээ.<ref name="Finnemore"/>

19-р зууны сүүлч үед гидравликийн шинжлэх ухаанд хэд хэдэн [[хэмжээсгүй тоо]]нууд бий болж, энэ нь улмаар [[Dimensional analysis|хэмжээсийн анализ]] хийх, турбулент хөдөлгөөний үндсийг тайлах, туршилт онолыг хослуулахад дэвшилт болж өгсөн байна. 1904 онд [[Ludwig Prandtl|Людвик Прантдл]] анхы өгүүллээ хэвлүүлж, энэхүү хэвлэлдээ хязгаарын давхрагын бага зургааралттай урсгал нь 2 хэсэгт хуваагдах ба эхнийх нь зунгааралт-зонхилсон урсгал ба энэ нь хатуу гадаргын орчимд хязгаарын давхрагыг үүсгэдэг. Нөгөөх нь идэвхит зунгааралтгүй урсгал нь дээрх бүсийн гадна талд байдагыг онцгой туршилтан дээрээ илрүүлжээ. Энэ нь олон прадокс шинж чанарыг тайлбарлахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн ба илүү түвэгтэй шингэний процессуудыг судлах боломжыг олгосон гэдэг. Гэсэнч өдийг хүртэл байгалийн турбулент урсгалын мөн чанарыг гүйцэт нээж амжаагүй ба 1970-аад он хүртэл туршилт судалгаа хосолсон олон үнэтэй судалгааны үр дүнгүүд гарчээ.<ref>Fluid Mechanics</ref>

Орчин үеийн Усны инженерүүд [[computer-aided design|Компьютерт Суурилсансуурилсан Төслөлт]] (КАД) -ын хандлагад шилжиж байна. Өөрөөр хэлбэл 1970 оноос хойш компьютерийн усны инженерийн төсөл судалгаанд гүйцэтгэх үүрэг ихэсч тусдаа [[computational fluid dynamics|Тооцон бодох шингэний динамик]] гэсэн судалгааны 3 дахь шинэ хандлага гарч иржээ. Мөн усны урсгал, үерийн үзэгдлийг урьдчилан прогрозлох [[global positioning system|GPS]] зураглалтай төсөл хөтөлбөр холбогдох, лазерт суурилсан хэмжилт, геодезийн хайгууль, усны барилга байгууламжийн судалгааны автоматжилт өргөн цар хүрээг тэлж хөгжиж байна.