Узбекчүүд: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
(оросоор ''хозяин себя'') энд ингэж бичих ямар шаардлага бна |
No edit summary |
||
Мөр 1:
:{{Тухай|улс орны|Узбек улс}}
{{Ард түмэн
|нэр_анги = [[Зураг:Монү.png]]<br>Узбек үндэстэн <br> [[Узбек хэл|Oʻzbeklar, Ўзбеклар]]
|зураг = {{image array|perrow=3|width=90|height=105
| image1 =
| image2 = Alisher Usmanov podium 2013 Fencing WCH SMS-IN t204812.jpg| caption2 = [[Алишер Усманов|Алишер <br>Усманов]]
| image3 = Hamza Niyazi.jpg| caption3 = [[Хамза Ниязи|Хамза <br>Ниязи]]
| image4 = RKasimdzhanov12.jpg| caption4 = [[Рустам Касымжанов]]
| image5 = Sharipov.jpg| caption5 = [[Салижан Шарипов]]
| image6 = Зульфия.jpg| caption6 = [[Зульфия Исраилова]]
}}
|тайлбар =
|улстай_үндэстэн = тийм
|бичгийн_нэр = ганц тоо — '''узбек''' ({{lang-uz|oʻzbek}})<br>олон тоо — '''узбекчууд''', узбекууд<br> бусад хэлбэр — үзбек, өзбек, өзбег
|нутаг_орон = Дэлхий даяар — '''30 сая''' (тооцоо). Үүнээс:<br>'''{{UZB2}}''' — '''23,929,309''' ([[2013]])<ref name=CIA-Uzbekistan>{{cite web |author=|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html|title=Population: 28,661,637 (July 2013 est.) [Uzbeks = 80%]|publisher=[[The World Factbook]]|work=Central Intelligence Agency (CIA)|accessdate=10 June 2013}}</ref><br>
{{AFG2}} — 2,799,726 ([[2013]])<ref name=CIA-Afghanistan>{{cite web |author=|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af®ionCode=sas&#af|title=Afghan Population: 31,108,077 (July 2013 est.) [Uzbeks = 9%]|publisher=The World Factbook|work=Central Intelligence Agency (CIA)|accessdate=10 June 2013}}</ref><br>
{{TJK2}} — 1,210,236 ([[2013]])<ref name=CIA-Tajikistan>{{cite web |author=|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html|title=Population: 7,910,041 (July 2013 est.) [Uzbeks = 15.3%]|publisher=The World Factbook|work=Central Intelligence Agency (CIA)|accessdate=10 June 2013}}</ref><br>
<br>
{{KAZ2}} — 490,000 ([[2010]])<ref>[http://www.stat.kz/news/Pages/pr_04_02_10.aspx Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009]</ref> <br> {{RUS2}} — 299,862 (2002) <ref name="Russia Census 2002">{{ru icon}} [http://www.perepis2010.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463 Russia Census 2002]</ref> <br> {{TKM2}} — 260,000 (тооц.) <ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People CIA World Factbook – Turkmenistan]</ref>
|хэл_бичиг = төрөлх [[узбек хэл]], оршин байгаа улсын хэл
|шүтлэг = олонх нь [[ислам]] шашны суннит дэгтэй
|хэл_угсаа = [[түрэг угсаатан]] (түрэг төрлийн хэлтэн)
|ойр_төрөл = эртний [[харлуг]] ба одооны [[уйгур үндэстэн]]
|дотроо =
▲|ref4 = <ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/kg.html#People CIA World Factbook – Kyrgyzstan]</ref>
}}
'''Узбек [[үндэстэн]]''' (олон тоонд '''узбекчууд''') — [[Дунд Ази]]йн [[Узбек улс]]ын үндсэн хүн ам бөгөөд эргэн тойрны [[Афган улс|Афган]], [[Тажик улс|Тажик]], [[Хиргис улс|Хиргис]], [[Хасаг улс|Хасаг]], [[Туркмен улс|Туркмен]] улсад хэдэн бумаар оршин сууж байгаа [[түрэг угсаатан]] буюу түрэг төрлийн хэлтэй [[ард түмэн]], 30 сая хүн амтай [[үндэстэн]]. Узбекчууд XV зуунаас баттай тодорч ялгарсан.
== Нэр ==
«Узбек (өзбек, үзбек, өзбег)» гэсэн үгийн баттай тайлбар байхгүй. [[Зүчийн улс]]ын 1313–1341 оны [[Өзбег|Узбек ханы]] нэрээс үүссэн үү,<ref>Findley, Carter Vaughn (2005). The Turks in World History. Oxford University Press. p. 104.</ref> ''өз'' (өөртөө) - ''[[бек]]'' (эзэн) гэсэн [[түрэг хэлний бүлэг|түрэг]] нийлэмж байсан уу гэх хоёр үндсэн таамаг байгаа.
== Хэл бичиг ==
Узбекчууд [[узбек хэл]]тэй. Узбек хэл [[Алтай хэлний язгуур|алтай язгуурын]] [[түрэг хэлний бүлэг|түрэг төрлийн]] хэл юм. Түүн дотроо [[харлуг хэлний бүлэг|харлуг бүлэгт]] мөхсөн [[цагаадай хэл]] (узбек хэлний өвөг), одооны [[уйгур хэл]]ний хамтаар харьяалагддаг. Умард аялгуу, өмнөд аялгуу, туркментэй ойр хорезм аялгуу, хасагтай ойр кыпчак аман аялгуу гэж үндсэн дөрвөн янзын яриатай. VII—X зуунд хамаарагдах түрэг бичгийн дурсгалаас [[харлуг]]ийг тодорхойлсон. Тэр үед [[рун]] үсэгтэй байв. IX зуунаас Дунд Азийн [[иран угсаатан|иран]], түрэг угсаатан даяараа [[ислам]] шашинтай болохын зэрэгцээ [[араб үсэг|араб үсгээр]] бичдэг болсон.
[[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ад 1923 онд узбек цагаан толгойг хэл, авиа зүйтэй уялдуулан зассан ба 1928-1940 онд латин үсэг, 1940 онд кирилл үсэг хэрэглэдэг болжээ. [[Бүгд Найрамдах Узбек Улс]] тусгаар тогтносны дараа [[латин үсэг|латин үсгээр]] бичиж байх шийдвэр гарч, 2005 оноос дунд сургуульд зааж эхэлсэн.
Харин Тажик, Хиргисийн узбекууд [[кирилл үсэг|кирилээр]], Афганы узбекууд [[араб үсэг|араб үсгээр]] хэлээ тэмдэглэдэг.
== Үндэс гарвал ==
=== Шинжилгээ ===
Узбекчууд [[кавказ төрхтөн]] болон [[монгол төрхтөн|монгол төрхтний]] завсрын, холимог төрхтэй байдаг. Узбек улсын баруун нутгаар монгол, төв хэсгээр дунд азийн, зүүн хэсгээр кавказ төрх давамгайлжээ. Ямартай ч узбекчууд [[уйгур үндэстэн|уйгур]], [[дунган ястан|дунгантай]] ойр төрлийнх гэсэн генийн судалгаа байна.<ref>{{cite journal |doi=10.1086/342096 |author=Tatjana Zerjal et al. |title=A Genetic Landscape Reshaped by Recent Events: Y-Chromosomal Insights into Central Asia |journal=The American Journal of Human Genetics |year=2002 |volume=71 |issue=3 |pages=466–482 |pmid=12145751 |pmc=419996}}</ref>
== Иш баримт ==
{{лавлах холбоос|2}}
{{Түрэг угсаатан}}
|