Чулуун зэвсгийн үе: Засвар хоорондын ялгаа

 

Чулуун зэвсгийн үе бол балар эртний хүн Хомо-ийн хувьслын эхлэл байсан юм. Учир нь Хомочууд энэ үеэс багаж зэвсэг хийж эхэлсэн. Чулуун зэвсгийн үеийн үнэт олдворууд Африкийн зүүн хэсгээс, ялангуяа өтгөн ой шугуй, өвсөөр хучигдсан Этиопийн хойд хэсгээс хамгийн их олддог байна. Энэ өтгөн ой шугуйд хүний ойрын төрөл зүйл болох бичний өвөг Примат, Пан хэмээх төрөл зүйлүүд бас оршин байлаа. Тэд ан гөрөө хийхдээ Африкийн өмнөд хэсэгрүү мөн Нил мөрөний хойд эрэг хавиар, Африкийн хойд хэсэгтэй хиллэдэг Ази тивийн өтгөн өвсөөр хучигдсан газарлуу нүүдэллэн амьдардаг байж.

3 сая жилийн тэртээ анхны төрөл зүйл өмнөд Африкт үүссэн бөгөөд ан гөрөө хийхээр хойд Африк, Ази Хятадруу тархан суурьшсан гэж үздэг. Үүнийг тив алгассан их нүүдэл хэмээн түүхэнд тэмдэглэсэн байна. Хүн төрөлхтний эртний өвөг экологийн таатай бүсийг даган нүүдэллэж ан гөрөө хийх явцдаа багаж зэвсэг хийж суран, байгалиас хамааралгүй болон хөгжижээ. Орчин цагийн хүн төрөлхтний өмнөх үе Хомо иректус ийнхүү ойт хээр бүсийн багаж зэвсэгтэй оршин суугч болсон байна.

 

 

Гона, Этиоп улсын дундуур урсдаг Аваш голын эрэг хавиар эдгээр балар эртний Чулуун багаж зэвсгүүд олноороо олддог. Бусидамагийн чулуун зэвсгийн олдворууд нь 29000-27000 жилийн тэртээх гэж таамаглаж байгаа ч өнөө хэр нь маргаантай байна. Роджер, Семав нар малтлага хийгээд доорх дүгнэлтэнд хүрсэн байна.

Малтагчид 29000жилийн өмнөх багаж зэвсгийг ч олох боломжтой гэдэгт итгэдэг. Хамгийн гол нь эдгээр чулуун багаж хэрэгслийг яг аль төрөл нь бүтээсэн нь мэдэгдэхгүй байна. Тэдгээр чулуун багаж зэвсгийн ойролцоогоос Аустралопитикус гари, Аустралопитикус аетиопикус мөн Хомо, Хомо хабилисын ул мөр олддог нь байдлыг бүр ч ээдрээтэй болгож байна.

 

 

Хүдэр хайлуулж багаж зэвсэг хийх болсноор Чулуун зэвсгийн үе дуусч Металл зэвсгийн эрин үе эхэлсэн гэж үздэг. Хамгийн өргөнөөр ашиглагдаж байсан металл нь зэс тугалга хоёрыг хайлуулж хийсэн хүрэл байлаа. Чулуун зэвсгийн үеэс Хүрэл зэвсгийн үерүү шилжих завсрын үед хүмүүс хараахан хүрэл хийж сураагүй, зөвхөн зэс хайлуулдаг байжээ. Энэ үеийг Зэс зэвсгийн үе, Зэс чулуун зэвсгийн үе гэх мэт янз янзаар нэрлэдэг.

Өмнөд Америкийн Прото Инка соёл иргэншлийн хувьд Чулуун зэвсгийн үе МЭӨ2000 он хүртэл үргэлжилсэн агаад МЭӨ2000 оноос хойш алт, зэс мөнгө зэргийг багаж хэрэгсэл хийхдээ ашигладаг болжээ. Авсралийн хувьд Чулуун зэвсгийн үе 17-р зуун хүртэл үргэлжилсэн. Чулуун багаж хэрэгслийг аж ахуйдаа хэрэглэсээр байжээ. Европ болон Хойд америк бусад тивүүдээр ч мөн адил тээрмийн чулууг 20-р зуун хүртэл ашигласан.

 

Балар эртний цаг үеийн хөгжил дэвшлийг зөвхөн хэрэглэж байсан багаж зэвсгээр нь тодорхойлдог. Түүнээс нийгмийн байгуулалт, хоол хүнсний эх сурвалж, цаг уурт дасан зохицсон байдал, газар тариалан, шашин шүтлэг гэх мэтийг авч үздэггүй. Ваар сав, багаж хэрэгслийн хэв загвар, бүтэц, хийх аргачлалаар нь хүний хөгжил, нийгмийн зохион байгуулалтын өөрчлөлтийг тодорхойлдог. Мөн тухайн эдэлж хэрэглэж байсан багаж хэрэгслээр тухайн он тооллыг гаргаж ирдэг байна.

Чулуулагт дүн шинжилгээ хийх нь археологийн гол судалгаа юм. Чулуун багаж зэвсгээр тэдний хэв шинж, бүтэц, амьдарч байсан арга хэлбэрийг тодорхойлдог байна. Тэдний ашиглаж байсан түүхий эд, багаж хэрэгслийг хэрхэн хийснийг судлах нь шинжлэх ухааны гол судалгаа болдог.Эдгээр судалгааны ихэнхийг олон салбарын мэргэжилтнүүдийн лабориторид хийдэг байна. Археологийн туршилтаар судлаачид тэр үеийн багаж хэрэгслийн загварыг дуурайлгаж, хэрхэн хийсэн талаар тодорхой ойлголттой болдог.

 

Чулуулагт дүн шинжилгээ хийж балар эртний хүмүүсийн эдэлж хэрэглэж байсан зүйлсийг тогтоох нь олон салбарын мэдлэг шаарддаг. Үйл явцыг тайлбарлавал археологичид эртний олдворуудыг илрүүлж, геологичид чулуулгийн давхаргад шинжилгээ хийж тухайн олдворын хамаарагдах цаг хугацааг тодорхойлж, палентлогичид ясыг нь шинжилж ямар амьтан болохыг тогтоодог. Ургамал судлаачид ямар төрөл зүйлийн ургамал болохыг тодорхойлж, физик химичид лабораторийн аргаар хими физикийн шинжийг тодорхойлж С-14, Р-А зэрэг бүтцийг илрүүлдэг байна.Чулуун зэвсгийн үеийг судална гэдэг дан ганц археологийн олдвор чулуун багаж хэрэгсэлд дүн шинжилгээ хийнэ гэсэн үг биш. Чулуун багаж зэвсэг бол зөвхөн нотлох баримт. Хамгийн гол нь түүгээр дамжуулж ямар нийгмийн бүтцэд хамаарах, хүний физик онцлогийг нээхэд гол зорилго оршино.

“Чулуун зэвсгийн үед амьдарч байсан балар эртний хүмүүсийн тухай ойлголт хүн төрөлхтний хувьд тодорхой биш. Гэхдээ археологийн олдворуудад дүн шинжилгээ хийхэд тэд байгальтай дасан зохицох чадвартай байсныг нотолж байгаа юм. Тиймээс тэднийг хүй нэгдлийн гэж нэрлэх нь зарим талаар учир дутагдалтай. Хүй нэгдлийн гэдгийг үгүйсгэж байгаа гол зүйл нь тэдгээр хүмүүст соёл иргэншилт нийгмийн ёс суртахууны хэм хэмжээ, оюун ухаантай байсныг гэрчлэх эх сурвалжууд бидэнд байна. Тиймээс антропологийн мэдлэг дээр тулгуурлан авч үзвэл энэ үзэл санаа хэт нэг талыг барьсан, энгийн дүгнэлт.”

 

1920 онд Өмнөд Африкт судалгаа хийж байсан археологичид чулуун багаж хэрэгсэлд дүн шинжилгээ хийгээд соёл иргэншлийг гурав ангилах тогтолцоо нь тийм ч тохирсон аргачлал биш гэж үзжээ. Ж.Десмонд Кларк хэлэхдээ:

Дөрвөн жилд нэг удаа хуралддаг Пан Африкийн Балар эртний түүхийн конгрессын хурлаар археологичид нэгдсэн нэг шийдэлд хүрсэн. Олон улсын археологичид, түүхчдийн хувьд маргаантай асуудлууд маш олон байдаг. Үүний нэг нь түүхийн үечлэлийн асуудал. 1947 онд Луис Ликэйн тавьсан илтгэлээр энэхүү үечлэлийг эхэн, дунд, сүүл үе гэж ангилахаар болжээ.

 

Археологийн шилжилтийн үеийн асуудал филосифичдын хувьд ч мөнхийн маргаантай сэдэв. Өөрөөр хэлбэл нэг хэлбэрээс нөгөөрүү шилжихэд тэднийг холбох завсрын үе гэж заавал байх ёстой. Гэтэл бодит байдал дээр хүн төрөлхтний хувьслын үеийн археологийн олдвор гэж байдаггүй. Хэрэв А үеэс Б үерүү шилжсэн гэж үзвэл энэ хоёрыг холбох завсрын үе гэж байх ёстой. Хэрэв завсрын үе гэж байгаагүй бол А үед байсан хүмүүс гэнэт хэрэглэж байсан эд зүйлсээ хаяад шууд Б үерүү шилжсэн буюу яг л кинон дээрх хувьслын үзэгдэлтэй ижил болох гээд байна.

Европын Чулуун зэвсгийн шилжилтийн асуудал ч бас тодорхойгүй.19-р зуун болоод 20-р зууны эхэнд Гурван шатлалын системийг анх дэвшүүлж байхад хүртэл Палеолитик болон Неолитик үеийн шилжилт мөн л тодорхойгүй байлаа. Археологичид тэдгээр шилжилтийн үеийг илрүүлнэ хэмээн Африкт эрэл хайгуул хийсээр байна. 1947 оны Пан Африкийн конгрессын анхны хурлаар энэхүү шилжилтийн үеийн асуудлыг хөндөж ярьсан бөгөөд 1955 оны гурав дахь хурлаар Чулуун зэвсгийн эхэн болон дунд үеийн завсрыг Фауресмит ба Сангаон технологи, дунд болон сүүл үеийг Магосиан технологи хэмээн нэрлэхээр нэгдсэн шийдэлд хүрсэн байна.

 

Өнгөрсөн 5000 жилийн цаг уурын хэлбэлзэл

 

Энэхүү ангиллын гол амжилт нь нэг эринийг нөгөөгөөс ялгах асар том түхэц болсон.

 

 

Баруун сахараас олдсон чулуун багаж

Чулуун зэвсгийн хамгийн эхний үе Африк тивд хамаардаг. Африк тивээс Евроазийг чиглэсэн их нүүдлийг дагаж бусад тивүүдэд тархсан гэж үздэг. Чулуун зэвсгийн дунд, сүүл үеийн олдворууд Ероазиас ихэвчлэн олддог нь үүнийг баталж байна.

 

Чулуун зэвсгийн эхэн үеийн эх сурвалжууд Африкийн зүүн хэсгээс олдсон ба ямар хүмүүс хийж байсан нь өнөө хэр тодорхойгүй. Этиопийн Олдован нар хийсэн хэмээн таамаглаж байна.

Олдованчуудын төгсгөл Хомо хабилис: Хомо иректусын гавлын яс /KNM-ER 3733/ 1,78 сая жилийн өмнө хамаарагдах бөгөөд Кенийн КообиФорагаас олдсон.1,9 сая жилийн өмнөх хүний гавлын ясны хэлтэрхий / KNM-ER 2598/ түүнээс дутахгүй нотлох баримт болж чадна. Африкийн зүүн хэсгээс олдсон Хомо хабилис, Хомо рудофенсисийн олдворууд нь Палео-антрапологийн шилжилтийн үеийг илтгэдэг байна.

 

 

 

 

Чулуун багаж хэрэгслийг олон төрлийн чулуугаар хийдэг байж. Жишээлбэл цахиур, цахиурт занар,шаазан чулуу, элсний чулуу, газрын чулууг хэлбэрт оруулж, багаж зэвсэг хийнэ. Мод, яс, хальс, бугын эвэр зэрэг бусад материалыг ч бас өргөнөөр ашиглаж иржээ. Хүмүүс эрт цагаас эдүгээг хүртэл шавраар вааран эдлэл хийж өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэсээр ирсэн байна. Зэрлэг амьтдыг гэршүүлэн тэжээж эхэлсэн тэр цаг үеэс газар тариалан хөгжсөн гэж түүхчид үздэг.

Зарим бичний төрөл зүйл, далайн минж зэрэг амьтад чулууг багаж хэрэгсэл болгон ашигладаг. Түүгээр барахгүй бичнүүд чулууг засч багаж хэрэгсэл болгодог байна. Энэ чадвар нь хүн болоод сармагчны хувьд амьд үлдэх гарц, байгалийн шалгарлын явцад бий болдог чадвар гэж болно. Хүн болоод бичний төрөл зүйлийн амьтдын анатомын бүтэц нь эрхий хуруу томтой ямар нэг зүйлийг сайн атгаж, барихад зориулсан байдаг.

 

Хуучин чулуун зэвсгийн үед хүмүүс зэрлэг ургамал, амьтдаар хооллодог байлаа. Тэд зэрлэг амьтдын элэг, бөөр, тархи гэх мэт эд эрхтнүүдийн маханд дуртай байжээ. Газар тариалан эрхлэхээс өмнө хүн төрөлхтний хоол хүнсэндээ хамгийн өргөнөөр хэрэглэдэг ургамал нь том үрт шошны төрлийн ургамал байлаа. Үүний нотолгоо нь Израилийн Кебара агуйгаас олджээ. Хүн төрөлхтөн 23000 жилийн өмнөөс зэрлэг үр тариа, буудай хэрэглэж байсан гэсэн баримт олдсон байна.

Мөстлөгийн үе эхлэхээс өмнө 15000-9000 жилийн өмнө Ази, Европ, Хойд Америк, Австралийн хэсгээр аварга арслан заанууд амьдарч байсан нь тогтоогджээ. Мөстлөг болж амьтан араатан мөхсөнөөр хүн төрөлхтөн амь үлдэхийн тулд газар тариалан эрхэлж, ургамал ногоог хүнсэндээ өргөнөөр ашиглаж эхэлжээ.

 

Африкын зүүн хэсэгт ойролцоогоор 2 сая жилийн тэртээ Хомохабилисууд хамгийн анх оромж барьж байсан гэж үздэг. Модны мөчир, чулууг эвлүүлэн өрж оромжоо барьдаг байжээ. Францын Терра Аматаас түүнтэй ижил төстэй чулуун оромж олдсон бөгөөд 380 мянган жилийн настай хэмээн үздэг. Чулуун зэвсгийн үед хамаарах оромжууд дэлхийн өнцөг булан бүрээс янз янзаараа олджээ.

- Шинэ чулуун зэвсгийн үе, Хүрэл зэвсгийн үеийн олон өрөөтэй чулуун хавтангаар босгосон бунхан, нэг өрөөтэй аварга том чулуугаар босгосон бунхнууд Европ, Азиас олноороо олдсон байна.

 

Балар эртний урлагийг багаж хэрэгслийн тусламжтайгаар тодорхойлох боломжтой. Балар эрт цагт хөгжим аялгуу байсан гэдгийг хананы сүг зурган дээр дүрсэлсэн хөгжмийн зэмсгээр тодорхойлж болно. Мөн хад, чулуун дээрх зургийг дүрслэх урлагийн эхлэл гэж үзэж болно. Магадгүй эдгээр урлагийн төрөлд шашны холбогдолтой зүйл байсан байж ч болох юм.

 

Сүг зургууд нь Шинэ чулуун зэвсгийн үеэс бий болжээ. Сүг зураг гэдэг нь балар эртний хүмүүсийн чулуу, ханан дээр олон аргаар сийлж, ухаж үлдээсэн дүрс зураг юм. Эдгээр дүрс зураг нь бичиг үсэг үүсэхээс өмнө өргөнөөр ашиглагдаж байсан. Эртний сүг зураг Ази, Хойд Америк, Өмнөд Америк, Европ зэрэг газраас олноор олджээ.

Алтамирагийн агуйгаас олдсон бух гөрөөсний зураг бол хамгийн алдартай агуйн сүг зураг юм.

Балар эртний үеийн ихэнх амьтад агуйд дүрслэгдэн үлджээ. Үүнд хоол хүнсэндээ хэрэглэдэг эсвэл хүч чадлыг дүрслэн үзүүлсэн гэж таамаглаж буй Чаувет агуйн хирс, аварга муурны сүг зураг багтана. Эдгээр сүг зургийг цэгээр эсвэл зурж тэмдэглэсэн байдаг. Хүмүүс гараараа зурдаг байсан бөгөөд амьтан, хүнийг тал дүрсэлдэг байж. Францын Чаувет агуйн сүг зургууд нь МЭӨ 31000 жилд хамаарагдана. Испанийн Алтамира агуйн сүг зураг МЭӨ14000-МЭӨ12000 жилийн өмнө бүтээгдсэн бөгөөд бух гөрөөс болон бусад амьтдыг дүрсэлсэн байдаг.Францын Ласкаус, Дордонен бухын сүг зураг МЭӨ15000-МЭӨ10000 жилийн өмнө бүтээгдсэн байна.

Чулуун зэвсгийн дунд үед хамаарагдах сүг зургууд нь ихээхэн өөрчлөгдөж, илүү тодорхой дүрслэх болжээ. Үүний нэг жишээ бол нум сум барьсан омгуудын тулааныг дүрсэлсэн сүг зураг. Испанийн Кастеллин мужийн Сингле де ла Мола агуйн МЭӨ 7000-МЭӨ4000 онд зурагдсан “Давшиж буй дайчид” нэртэй чулуун сүг зураг дээр 50 орчим нум барьсан хоёр бүлэг дайчид өөд өөдөөсөө нум сум агсан дайрч буй зураг байдаг. Зургаас үзвэл таван эр нэг талыг толгойлох бөгөөд тэдний нэг нь чимэглэсэн өндөр малгай өмссөн байх аж. Зарим нэг сүг зураг дээр эрчүүд толгойн өмсгөл, өвдөгний хамгаалалт хийсэн байх агаад зарим нь ямар ч хамгаалалтгүй нүцгэн тулалдах ажээ. Зарим үйл явдлыг дайчид үхэж, шархдсан эсвэл суманд жадлагдсан байдлаар дүрсэлжээ. Алфийн нурууны мөснөөс олдсон мумми буюу Мөсөн хүн Зэс зэвсгийн үед хамаарах бөгөөд нуруундаа сумны шарх авж, цус алдаж нас барсан байна.

 

Орчин үеийн судлаачид Чулуун зэвсгийн үед хүмүүс өөрсдийн зан үйл, итгэл үнэмшилтэй байсан гэсэн дүн шинжилгээ хийсэн. Тэд хоол хүнс эрэхээр явахдаа заавал зан үйл хийж, биедээ ямар нэг зүйлс авч явдаг байсан байна. Эдгээр зан үйлээс хамгийн хүчтэй, соёл иргэншилтэй холбоотой онцлог нь оршуулгын зан үйл байжээ.

 

 

 

Зураг дээрх агуйн хүмүүс бол Чулуун зэвсгийн үеийн хүмүүсийн нийтлэг дүр юм. 2003 онд хийгдсэн “Агуйн хүнтэй алхсан нь” хэмээх баримтат цуврал дээр Чулуун зэвсгийн үеийн хүмүүсийг агуйд амьдарч байгаагаар дүрслэн үзүүлсэн байдаг. Хүн төрөлхтөн болоод аварга үлэг гүрвэлүүд зэрэгцэн оршиж байсан гэсэн санааг алдартай хүүхэлдэйн кино, компьютер тоглоом “Цахиур чулууныхан”,”Нэг мянган жил”, “Чулуун шидэлт” зэрэг дээр ямар нэг шинжлэх ухааны нотолгоогүйгээр гайхалтай дүрсэлсэн байдаг.

Мөн Жин М.Аулын бичсэн “Дэлхийн хүүхдүүд” хэмээх шилдэг борлуулалттай цуврал номон дээр Чулуун зэвсгийн эхэн үеийг археологи, антропологийн ишлэлтэйгээр дүрсэлжээ. Жин Жакюс Аннаудын 1981 онд хийсэн “Галын эрэлд” кинон дээр нэг омгийнхон алдагдсан галын эрэлд явж байгаа түүхийг үзүүлдэг. 21-р зуундМишель Паверын бичсэн “Балар эртний харанхуй үе” цуврал кинондоо Шинэ чулуун зэвсгийн үеийн хоёр хүүхэд Сэтгэл зүрхийг булаагч чөтгөртэй тэмцэж өөрийн омгоо аварч байгааг харуулна.

Чулуун зэвсгийн үеийн үзэл санааг Куртуис Е.Лимэй 1965 онд Хойд Вьетнамд Вьетнамын дайнд оролцож байхдаа ийнхүү дүрслэн бичжээ: “Тэд мөчир дор нуугдан давшилтаа зогсоож, биднийг бөмбөг дэлбэлэхэд яг л чулуун зэвсгийн үеийн хүмүүс шиг санагдаж байлаа”. Үүний гол санаа нь аливаа нэг үндэстний соёл иргэншлийг устгахад эргээд балар эртний хэв маягаар амьдралаа үргэлжлүүлдэг гэсэн үг юм. Цөмийн зэвсгийн дайн болж байхад хүмүүс газар доорх хоргодох байранд үүнтэй ижил амьдарч байлаа.

 

[[Ангилал:Археологи]]