Буриад ястан: Засвар хоорондын ялгаа

1900-аад оны эхнээс буриадууд Оросын цэргийн хавчлага хэлмэгдүүлэлтэд ихээр өртөх болсоноос Монгол руу дүрвэж эхэлжээ. 1920-иод он гэхэд Буриадын голоох удирдах зүтгэлтнүүд Монголд ирсэн учраас энгийн олон иргэн өрх гэрээрээ дагалдан ирж, БНМАУ-ын харьяалалд оржээ. <ref name="gia">[http://www.gia.gov.mn/articles/medee/1065 С.Баттогтох - Нууц хуйвалдаанаас нугалаа завхралд]</ref> 1925 оны 9 дүгээр сарын мэдээгээр Халхын голын хошуунд 450 өрх, Улз голын хошуунд 1700 өрх, Онон голын хошуунд 1250 өрх, Хэрлэн голын хошуунд 400 өрх, Ерөө голын хошуунд 500 өрх, Улаанбаатарт 2000 орчим буриад иргэн , нийтдээ 15800 буриад Монголд сууршсан ажээ.<ref name="gia"/> Нөгөөтэйгүүр БНМАУ-д шилжин суурьшсан буриад иргэдийн тоо бүртгэлийг гаргах, тэдний дотроос цагаантным үеийн алба ба цэргийн албан хаагчид , баячууд, гэмт хэрэг үйлдэгчдийг судлан тогтоох зорилгоор ДХГ-т ДХАТ-ын төлөөлөгч сургагч сууж Буриадаас тэдний удирдлагад ажиллах нууц ажилтнуудыг (сексот) нарыг ирүүлсэн байна.<ref name="gia"/> 1930 онд Орос буриадуудын нүүдлийг зогсоосон байна.

1927 онд буриадууд Оросын дарангуйллын эсрэг [[Буриадын ард түмний бослого|бослого]] гаргав. Уг бослогийн үеэр 35,000 буриад хүн хөнөөгдсөн байна. Орос улс буриадын үндэсний үзэл хүчтэй болохоос болгоомжилж байсан тул Сталиний тушаалаар 1937 онд 10,000 буриад хүнийг буудан хороожээ.

2-р дайнд оролцсон Зөвлөлтийн буриадуудаас 13,000 хүн амь үрэгдсэн нь хөдөлмөрийн насны эрэгтэйчүүдийн 20% болжээ.

Буриадын эрдэмтэд буриадын бичгийн хэл зохиохдоо халх аялгуунд хамгийн ойр сонгоол аялгуун дээр түшиглэхийг зорьж байсан ч Орос буриадуудыг монголтой ойртохоос болгоомжлон халх аялгуутай хамгийн төсгүй хорь аялгуун дээр буриадын орчин үеийн бичгийн хэлийг зохиохыг тулгажээ. Сонгоолууд 1689 оны Халх-Ойрадын дайнаар буриадын нутагт дүрвэн очсон халхууд байв. Тэд яваандаа буриадуудын дунд ууссан ч халхуудын адилаар хэл яриандаа "с" үсгийг түгээмэл хэрэглэдэг хэвээр байсан ба харин эртний буриад аймаг болох хорь буриадуудын хэл ярианд "с" үсэг бараг хэрэглэгддэггүй харин "с"-г "х"-р дууддаг байна. Жишээ нь сайн-хайн г.м

2008 онд [[:en:Ust-Orda Buryat Okrug|Усть-Ордын Буриадын тойргийг]] [[Эрхүү муж]]тай, [[:en:Agin-Buryat Okrug|Агийн Буриадын тойргийг]] [[Өвөр Байгалийн хязгаар]]тай нэгтгэх санал асуулга явуулан уг хоёр тойргийг өөр мужтай нэгтгэн автономит эрхийг нь хасчээ. Буриадууд нэгтгэх ажиллагааг эсэргүүцэж байсан ч В.Путины ЗГ хүлээн аваагүй ба бусад үндэсний цөөнхүүдийн автономит эрхтэй БНУ, тойргуудыг орос мужуудтай [[:en:Federal_subjects_of_Russia#Further_proposals_for_mergers|үргэлжлүүлэн]] [[:ru:Объединение регионов России|нэгтгэхээр]] төлөвлөөд байна. Ингэснээр үндэстний цөөнхүүдийн автономит эрх байхгүй болж бие даасан байдал нь улам бүр алдагдаж үндэстнийхээ хувьд оршин тогтнох боломжгүй болох аюултай юм. Оросын ЗГ [[Буриад орон|Буриадын БНУ]], [[Өвөр Байгалийн хязгаар]], [[Эрхүү муж]]ийг Байгаль гэсэн шинэ мужид нэгтгэхийг оролдож байгаа бол харин [[Алтайн Бүгд Найрамдах Улс]], [[Алтайн хязгаар]]ыг [[Кемерово муж]]ид нэгтгэхээр оролдож байна.