Хүн: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Мөр 32:
 
1990 оноос хойшхи судалгаан дээр тулгуурлан дэвшүүлсэн таамаглалаар бол орчин үеийн хүн нь Африкт үүссэн бөгөөд бусад [[тив|тивүүд]] рүү 40,000 жилийн өмнө нүүн шилжсэн байна<ref>Eswaran, Vinayak, Harpending, Henry & Rogers, Alan R. ''[http://www.sciencedirect.com/science/article/B6WJS-4G3SC6X-1/2/aae7c2810f0d87628e228363c0e1bd66 Genomics refutes an exclusively African origin of humans]'', Journal of Human Evolution, In Press, Corrected Proof, retrieved [[May 6]], [[2005]].</ref>. Харин түүнээс өмнөх буюу хэдэн 100,000 жилийн өмнөх эртний хүмүүс байгалийн хатуу ширүүн нөхцөл, элдэв бэрхшээлийг давж чадалгүй үе үе мөхөж байсан гэж үздэг. Иймээс Монголд 800,000 жилийн өмнө болон бусад тивд энэ үед амьдарч байсан эртний хүмүүс орчин үеийн хүний шууд өвөг болж чадахгүй харин орчин үеийн хүн буюу хомо сапиенс л эртний хүний олон салаа салбараас шалгаран тэсэж үлдсэн гэсэн онолыг эрдэмтэд дэмждэг. Гэвч энэ онол одоо хүртэл хүний үүслийг бүрэн тайлбарлаж чадаагүй байна.
 
=== Арьстан ===
{{Гол|Арьсны өнгө|Генетик}}
Хүмүүс гурван үндсэн арстанд хуваагддаг. Эртний хүмүүсийн дунд 40,000 жилийн өмнө арьстны ялгаа гарч [[Монгол төрхтөн|монголоид]], [[:en:Caucasian race|европоид]], [[:en:Negroid|африк төрхтөн]] гэж хуваагджээ.Зүүн өмнөд Ази, Австрали, Индонези руу нүүсэн монголоид хүмүүсийн бие галбир тэндхийн халуун уур амьсгалд зохицохын тулд хувьсан өөрчлөгдөж австралоид төрхтөн болсон байдаг.
 
Монголоид төрхтөн өмнөд, умард салбарт хуваагддаг. Умард салбарт монголчууд ордог бол өмнөд салбарт (Номхон далайн салбар) хятад, япон, солонгосчууд, [[Өмнөд Ази]]йн монголоид төрхтнүүд, [[Зүүн Өмнөд Ази]]чууд орно. Төв Азид суурьшиж байсан монголоид төрхтний умард салбараас [[:en:Indigenous peoples of the Americas|индианчууд]], Сибирийн зарим ард түмэн Америк тив рүү салан нүүжээ. Аляскаас олдсон говь хийцийн чулуун зэвсэг нь монголчуудын зарим хэсэг энэ нүүдэлд оролцсон болохыг баталдаг.Харин [[:en:Finno-Ugric languages|Фин-Угорууд]], [[:en:Indigenous peoples of Siberia |Сибирийн цаатан, анчин ард түмнүүд]] 10,000-аад мянган жилийн өмнө [[:en:North Asia|Умард Ази]], Зүүн Европ, Скандинавын хойг руу нүүн очжээ. Баруун хойд зүгт нүүсэн ихэнх фин-угорууд яваандаа Скандинавын европчууд, орос болон бусад славян үндэстэнтэй холилдон европжуу төрхтэй болжээ.
 
[[Зураг:Y-dna distribution.gif|thumbnail|right|120px|Y ДНХ-ийн тархалт-3]]
Америк, Австрали тив, Умард Азиас хэдэн 100,000 жилийн өмнөх хүний олдвор илэрдэггүй.Сибирь, [[:en:European Russia|Төв Оросын хойд талын нутаг]] буюу Уралын нурууны дунд хэсгээс Скандинавын хойг хүртэлх нутгаас олдсон чулуун зэвсэг, эртний хүмүүсийн сууц зэрэг нь Төв Азийнхаас хожуу үеийнх байдаг.
 
[[:en:Tungusic languages|Умард Тунгусууд]] C3 голлосон гентэйгээрээ монголчуудтай төстэй мэт боловч тэднийг монгол хүнээс амархан ялгаж таниж болдог.Өмнөд тунгусуудын хувьд хятадтай нилээн холилджээ.Умард монголоидуудын умард Сибирийн төрхтөнд буюу палеоази төрхтөнд хамаарагдах [[:en:Yukaghir people|юкагир]], [[:en:Ket people|кеть]], [[:en:Nivkh people|нивх]], самоедь, [[:en:Eskimo |эскимосууд]] [[:en:Haplogroup N-M231|N]], [[:en:Haplogroup Q-M242|Q]] давамгайлсан гентэй учир өмнөд Сибирийн төрхтэй Төв Азичуудаас царай төрхөөрөө нилээдгүй ялгаатай.Тэдний бие галбир хүйтэн нөхцөлд амьдрахад зохицон өөрчлөгдсөн байдаг.
 
Алтайн угсаатнуудтай гарал нэг фин-угорууд, индианчууд, Сибирийн угсаатнууд эрт цагт Алтайн угсаатнуудын хойд захаар амьдарч байгаад салж нүүжээ.[[Казахстан]]ы хойд нутаг, Уулын Алтай, Украин, [[:en:European Russia|Төв Оросын ихэнх буюу зарим нутагт]] эрт цагт фин-угорууд амьдарч байгаад ихэнх нь түрэг, иран, орос, украинд уусан мөхсөн байдаг. Угорууд Уулын Алтай, умард Казахстан, Баруун Сибирийн өмнөд хэсэгт байсан бололтой.
 
Монголоид төрхтний өмнөд салбарт багтдаг төвд, [[Балба]], [[Бутан]], [[:en:Ladakh|Ладакх]], [[:en:South Asian ethnic groups|Энэтхэгийн зүүн хойд мужийн ази төрхтэй угсаатнуудыг]] Өмнөд Азийн дэд бүлэг, япон, солонгос, хятадыг Зүүн Азийн дэд бүлэг , Зүүн Өмнөд Азийн үндэстнүүдийг Зүүн Өмнөд Азийн дэд бүлэг болгон хуваадаг. Зүүн Өмнөд Азийнхан дотроо олон хэлний бүлэгт хуваагдах ба ижил төстэй хэлтэй үндэстнүүд нь адил төстэй төрхтэй байна.Тухайлбал [[:en:Ethnic Malays|Малайз]], [[Бруней]], [[Индонез]]ичууд ойролцоо төрхтэй бол [[Камбож]], [[Вьетнам]] 2 төстэй байдаг.
[[Зураг:Sherpa. 2.jpg|thumbnail|left|100px|Шерпачууд]]
[[Зураг:Papuans.jpg|thumbnail|right|60px|Австралоид хүн-Папуа]]
Эх газрын буюу умард монголоидууд өмнөд монголоидуудаас нуруугаар илүү өндөр, илүү өндөр хамартай, толгойн хэлбэр илүү зууван буюу европжуу, шүд тэгш, хацрын товгор хэсэг нь илүү тод зэрэг [[:en:Anthropometry|краниологиийн]] шинжээрээ ялгардаг. Харин өмнөд монголоид хүмүүс нуруу нам, хацар нь тийм ч товгор биш, дорсгор шүдтэй байх нь их байдаг. Тэдний хацар тийм их товгор биш, толгойн хэлбэр умард монголоид хүнээс илүү бөөрөнхий байдаг нь [[:en:Yellow river|Шар мөрнөөс]] [[Хөх мөрөн|Хөх мөрний]] урд эрэг хүртэлх нутагт байсан монголоид төрхтэй хүмүүс Зүүн Өмнөд Ази руу нүүж тэндхийн уугуул [[:en:Australoid race|австролоид]] төрхтэй хүмүүстэй холилдон уусгаснаас үүдэлтэй юм. Эдгээр австралоид хүмүүсээс [[:en:Papuan people|Папуачууд]] зэрэг цөөн тооны үндэстэн үлджээ. Папуачууд тусгаар тогтносон Папуа Шинэ Гвиней улс байгуулсан ч баруун папуачууд Индонезиэс салан тусгаарлахын төлөө ширүүн зэвсэгт тэмцэл хийсээр байна. Австралоид хүмүүсийн толгойн хэлбэр монголид төрхтөнүүдээс хамаагүй бөөрөнхий, халуун агаарыг хөргөхөд дасан зохицсон өргөн, навтгар, том хамартай байдаг.Яг ийм шинж тэдэнтэй холилдож өөртөө уусгасан зарим Зүүн Өмнөд Азийн хүмүүс, өмнөд хятадууд, зүүн төвдийн хүн амд маш тодорхой ажиглагддаг.Мөн иймэрхүү төрх солонгос, япон, [[:en:Ainu people|айнучуудад]] ажиглагддаг. [[Айну]]чууд австралоид төрхтэй учир тэднийг Зүүн Өмнөд Азиас нүүж ирсэн гэж үздэг.Умард хятадууд урагш нүүж австралоид төрхтэй хүмүүстэй төдийлөн холилдоогүй тул гавлын хэлбэр нь арай зуувандуу, өмнөд хятадуудаас биеэр арай том байдаг. Хятад, япон, солонгосчуудын генийн сангийн ихэнх хувийг [[:en:O-M175|О3]] гапло бүлэг эзэлдэг. Япон, хятад, солонгосчууд төстэй харагддаг ч ихэнх тохиолдолд тэднийг амархан ялгаж таниж болно. Энэтхэг, Бутан, Балбын монголжуу төрхтнүүд, Төвдүүдийн хувьд австралоидуудтай төдийлөн холилдоогүй тул гавал нь илүү зууван, хамар нь зүүн, зүүн өмнөд азичуудаас илүү өндөр байдаг. Төвд хүний хамар хүйтэн агаарыг хөргөхөд зохицож илүү өндөр болжээ. Генийн мутацийн өөр нэг жишээ бол Германд эрт үед монголоид төрхтний шинжтэй хүмүүс бий болж байгаад буцаад европоид төрхтэй болон хувирсан явдал юм. Бүх монголоид төрхтний их бие урт, хөл богино тул гүйлтийн ба усан спортод хүчтэй өрсөлдөх нь бага байдаг.Европ хүний их бие, хөл тэнцүү тул усан спортод сайн байдаг.Африк хүний их бие богино, хөл урт тул гүйлтийн спортод өндөр амжилт үзүүлдэг.
 
[[Зураг:Newar humuus, Balba.png|thumbnail|left|130px|Ази, европ холимог төрхтэй Неварчууд]]
[[Зураг:Khanty family.jpg|thumbnail|right|130px|Холимог төрхтэй Ханты хүмүүс]]
[[Зураг:Y-MAP of India.jpg|thumbnail|left|140px|Энэтхэгчүүдийн ген]]
 
Энэтхэг, Балбын монголжуу төрхтнүүд европ гаралтай энэтхэгчүүдтэй нилээн холилдсоноороо төвдүүдээс ялгардаг ба тэдний соёл, үндэсний хувцас, царай төрх нь энэтхэгчүүдтэй багагүй төстэй болжээ.Зүүн, Зүүн Өмнөд Азичуудын генийг [[:en:O-M175|О]] гаплогрупп голлон бүрдүүлсэн бол төвд, балба, бутан зэрэг Өмнөд Азийнханд О-с гадна [[:en:Haplogroup D-M174|DM174]] гаплогруппийн ген нилээд их байдаг учир Өмнөд Азийн эдгээр үндэстэн хоорондоо нилээн төстэй харагддаг.
 
Арьстнууд нь цэврээрээ байхаас гадна арьстнуудын хил залгаа нутагт өөр арьстнууд холилдсоноос [[:en:Multiracial|холимог арьстан]] үүсдэг.Үүний жишээ бол [[:en:Turanoid race|тураноид арьстан]] буюу түрэг угсааны татар, чуваш, узбек, уйгур, туркмен, кавказийн түрэгүүд, [[:en:Finno-Ugric languages|ихэнх фин-угорууд]] мөн [[:en:South Asian ethnic groups|Индо-монголоидууд]] буюу европжуу энэтхэгчүүдтэй холилдсон Энэтхэг, Балбын монголоид төрхтэй үндэстнүүд болно.
 
Хүн төрөлхтөн түүхийн цаг хугацааны туршид өөрсдийгөө [[арьсны өнгө]]өр, мөн тодорхой [[угсаатан|угсаатны бүлгүүдээр]] ангилж ирсэн байна. Арьсны өнгөөр хүмүүсийг ангилах нь [[биологийн ангилал|биологийн хувьд зөв ангилал]] эсэх нь одоо хүртэл маргаантай байгаа болно<ref>{{cite journal | author = Royal C, Dunston G | title = Changing the paradigm from 'race' to human genome variation. | url=http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1454.html | journal = Nat Genet | volume = 36 | issue = 11 Suppl | pages = S5-7 | year = 2004 | pmid = 15508004 | doi = 10.1038/ng1454}}</ref> Арьсны өнгөөр ангилахын үндэс нь харагдах байдал ба удам гаралтай холбоотой, тодруулбал хүний арьсны өнгө, нүүрний төрхтэй холбоотой болно.
 
Одоо тогтоогдсон [[генетик]]ийн болон [[археологи]]йн баталгаанууд дээр тулгуурлан орчин цагийн хүн нь Зүүн [[Африк]]аас гаралтай гэж үзэж байна<ref>{{cite journal | author = Hua Liu, et al | title = A Geographically Explicit Genetic Model of Worldwide Human-Settlement History | url = http://www.journals.uchicago.edu/AJHG/journal/issues/v79n2/43550/43550.html | journal = The American Journal of Human Genetics | volume = 79 | pages = 230–237 | year = 2006}}</ref>. Хэдийгээр бусад [[амьтан|амьтдынхыг]] бодвол хүний гений дараалал нь харьцангуй нэгэн төрлийн байдаг боловч (''homogeneous'')<ref name="REGWG">''[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1275602 The Use of Racial, Ethnic, and Ancestral Categories in Human Genetics Research]'' by Race, Ethnicity, and Genetics Working Group. ''Am J Hum Genet.'' 2005 '''77'''(4): 519–532.</ref><ref>''[http://www.fiu.edu/~biology/pcb5665/RACEgen.pdf DECONSTRUCTING THE RELATIONSHIP BETWEEN GENETICS AND RACE]'' Michael Bamshad, Stephen Wooding, Benjamin A. Salisbury and J. Claiborne Stephens. ''Nature Genetics'' (2004) '''5''':598-609</ref><ref>''[http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1438.html Implications of biogeography of human populations for 'race' and medicine]'' by Sarah A Tishkoff & Kenneth K Kidd. ''Nature Genetics'' '''36''', S21 - S27 (2004)</ref><ref>''[http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1435.html Genetic variation, classification and 'race']'' by Lynn B Jorde & Stephen P Wooding. ''Nature Genetics' '''36''', S28 - S33 (2004)</ref>, Африк тив дэх хүмүүсийн [[ген]] нь бусад тивийн хүмүүсийнхтэй харьцуулахад генетикийн хувьд хамгийн олон төрлийнх (''genetically diverse'') байдаг<ref>{{cite journal | author = Jorde L, Watkins W, Bamshad M, Dixon M, Ricker C, Seielstad M, Batzer M | title = The distribution of human genetic diversity: a comparison of mitochondrial, autosomal, and Y-chromosome data. | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=10712212 | journal = Am J Hum Genet | volume = 66 | issue = 3 | pages = 979-88 | year = 2000 | pmid = 10712212 | doi = 10.1086/302825}}</ref>. Генийн гажигуудын дийлэнх нь "нэг өнгийн арьсны бүлэг" бүхий хүмүүс дотор илрэх ба харин "өөр арьсны өнгө бүхий бүлгүүдэд" нийт генийн гажигийн дөнгөж 5-15% тохиолддогийг тогтоосон байна<ref>{{cite journal | author = | title = The use of racial, ethnic, and ancestral categories in human genetics research. | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=16175499 | journal = Am J Hum Genet | volume = 77 | issue = 4 | pages = 519-32 | year = 2005 | pmid = 16175499}}</ref>. Уг асуудал хамгийн маргаантай судалгааны чиглэлийн нэг гэж тооцогдож байна<ref>{{cite journal |author=Edwards A |title=Human genetic diversity: Lewontin's fallacy |journal=Bioessays |volume=25 |issue=8 |pages=798-801 |year=2003 |pmid=12879450 |doi=10.1002/bies.10315}}</ref><ref>Keita, S. O. Y., Kittles, R. A., Royal, C. D. M., Bonney, G. E., Furbert-Harris, P., Dunston, D. M., and Rotimi, C. M. (2004). ''Conceptualizing human variation'': '''Nature Genetics''' 36, S17 - S20 (2004) {{doi|10.1038/ng1455}}</ref>.
 
=== Угсаатан ===
{{Гол|Угсаатан}}
[[Угсаатан|угсаатны бүлэг]] нь [[хэл шинжлэл|хэл]], [[соёл]], [[гарал угсаа]], [[үндэстэн]], газар нутагтай салшгүй холбоотой болно. Ураг төрлийн холбоо угсаатны үндэс болно.
 
Ойролцоогоор 6,000 жилийн өмнө эртний өвөг угсаатнууд задрах үед одоогийн бие даасан угсаатан үүсчээ.Энэ үед Алтайн өвөг угсаатнаас монгол, түрэг, тунгусууд , эртний европчуудаас [[:en:Germanic people|герман]], кельтүүд, [[:en:Indo - Aryan peoples|аричууд]] (иран, энэтхэгчүүд), [[:en:Slavs|славянчууд]] тус тус бие даан гарчээ.[[:en:Language family|Хэлний язгуур]] нь үндэстнүүдийн гарлыг тодорхойлдог. Угсаатны хамгийн эртний бөгөөд жижиг бүлэг болох овог нь [[балар эртний үе]]д үүссэн ба хүй нэгдлийн байгуулал задарч анхны төр улс байгуулагдаж байх үед овгууд нийлж аймаг бүрдүүлэх болжээ.Дараад нь олон тооны аймгууд нь нэгдэн нийлсэнээр угсаатны арай томоохон бүлэг болох ястан бүрэлдэн бий болсон бөгөөд нэг гаралтай ястнууд үндэстнийг бүрэлдүүлдэг.
 
Эрт цагт одоогоос хавьгүй олон угсаатан байсан ч зарим нь өөр үндэстэнтэй холилдон мөхжээ.
Ингэж мөхсөн үндэстнүүд бол арабд ууссан эртний [[вавилон]], [[:en:Akkadian Empire|аккад]], [[:en:Sumer|шумерчууд]], туркжсэн [[:en:Hittites|хетт]], [[:en:Luwian language|лувийчууд]] зэрэг [[:en:History of Turkey|Анатолийн хойгийн эртний угсаатнууд]], ромчууд болон [[:en:Germanic peoples|герман угсааны]] [[:en:Franks|франкчуудад]] ууссан [[:en:Gauls|галлчууд]], [[:en:List of extinct indigenous peoples of Russia|оросд ууссан]] [[:en:Chud|чудь]], [[:en:Merya#Merya|мерья]], [[:en:Muroma|муром]] зэрэг зүүн европд байсан [[:en:Finno-Ugric languages|фин-угорууд]] болно.Харин [[:en:Copts|коптууд]] буюу эртний египетүүд арабд бүрэн уусалгүй үлджээ.Коптууд эртний Египет улсын үед илүү африк төрхтэй байсан ч одоо нилээн араб төрхтэй болжээ.
 
=== Соёл иргэншил ===
Line 120 ⟶ 159:
 
Дээр дурьдсан дэвшлүүд нь [[иргэншил]], [[хот]]жилт үүсэх боломжийг бүрдүүлж, аажмаар энэ нь шинэ технологи бий болгох, дэлгэрүүлэх, боловсронгуй болгох тодорхой бүтцүүдийг үүсэхэд нөлөөлөв. Одоо шинжлэх ухаан нь хүн төрөлхтний соёлын үндсэн цөм болоод байна.
 
=== Арьстан ===
{{Гол|Арьсны өнгө|Генетик}}
Хүмүүс гурван үндсэн арстанд хуваагддаг. Эртний хүмүүсийн дунд 40,000 жилийн өмнө арьстны ялгаа гарч [[Монгол төрхтөн|монголоид]], [[:en:Caucasian race|европоид]], [[:en:Negroid|африк төрхтөн]] гэж хуваагджээ.Зүүн өмнөд Ази, Австрали, Индонези руу нүүсэн монголоид хүмүүсийн бие галбир тэндхийн халуун уур амьсгалд зохицохын тулд хувьсан өөрчлөгдөж австралоид төрхтөн болсон байдаг.
 
Монголоид төрхтөн өмнөд, умард салбарт хуваагддаг. Умард салбарт монголчууд ордог бол өмнөд салбарт (Номхон далайн салбар) хятад, япон, солонгосчууд, [[Өмнөд Ази]]йн монголоид төрхтнүүд, [[Зүүн Өмнөд Ази]]чууд орно. Төв Азид суурьшиж байсан монголоид төрхтний умард салбараас [[:en:Indigenous peoples of the Americas|индианчууд]], Сибирийн зарим ард түмэн Америк тив рүү салан нүүжээ. Аляскаас олдсон говь хийцийн чулуун зэвсэг нь монголчуудын зарим хэсэг энэ нүүдэлд оролцсон болохыг баталдаг.Харин [[:en:Finno-Ugric languages|Фин-Угорууд]], [[:en:Indigenous peoples of Siberia |Сибирийн цаатан, анчин ард түмнүүд]] 10,000-аад мянган жилийн өмнө [[:en:North Asia|Умард Ази]], Зүүн Европ, Скандинавын хойг руу нүүн очжээ. Баруун хойд зүгт нүүсэн ихэнх фин-угорууд яваандаа Скандинавын европчууд, орос болон бусад славян үндэстэнтэй холилдон европжуу төрхтэй болжээ.
 
[[Зураг:Y-dna distribution.gif|thumbnail|right|120px|Y ДНХ-ийн тархалт-3]]
Америк, Австрали тив, Умард Азиас хэдэн 100,000 жилийн өмнөх хүний олдвор илэрдэггүй.Сибирь, [[:en:European Russia|Төв Оросын хойд талын нутаг]] буюу Уралын нурууны дунд хэсгээс Скандинавын хойг хүртэлх нутгаас олдсон чулуун зэвсэг, эртний хүмүүсийн сууц зэрэг нь Төв Азийнхаас хожуу үеийнх байдаг.
 
[[:en:Tungusic languages|Умард Тунгусууд]] C3 голлосон гентэйгээрээ монголчуудтай төстэй мэт боловч тэднийг монгол хүнээс амархан ялгаж таниж болдог.Өмнөд тунгусуудын хувьд хятадтай нилээн холилджээ.Умард монголоидуудын умард Сибирийн төрхтөнд буюу палеоази төрхтөнд хамаарагдах [[:en:Yukaghir people|юкагир]], [[:en:Ket people|кеть]], [[:en:Nivkh people|нивх]], самоедь, [[:en:Eskimo |эскимосууд]] [[:en:Haplogroup N-M231|N]], [[:en:Haplogroup Q-M242|Q]] давамгайлсан гентэй учир өмнөд Сибирийн төрхтэй Төв Азичуудаас царай төрхөөрөө нилээдгүй ялгаатай.Тэдний бие галбир хүйтэн нөхцөлд амьдрахад зохицон өөрчлөгдсөн байдаг.
 
Алтайн угсаатнуудтай гарал нэг фин-угорууд, индианчууд, Сибирийн угсаатнууд эрт цагт Алтайн угсаатнуудын хойд захаар амьдарч байгаад салж нүүжээ.[[Казахстан]]ы хойд нутаг, Уулын Алтай, Украин, [[:en:European Russia|Төв Оросын ихэнх буюу зарим нутагт]] эрт цагт фин-угорууд амьдарч байгаад ихэнх нь түрэг, иран, орос, украинд уусан мөхсөн байдаг. Угорууд Уулын Алтай, умард Казахстан, Баруун Сибирийн өмнөд хэсэгт байсан бололтой.
 
Монголоид төрхтний өмнөд салбарт багтдаг төвд, [[Балба]], [[Бутан]], [[:en:Ladakh|Ладакх]], [[:en:South Asian ethnic groups|Энэтхэгийн зүүн хойд мужийн ази төрхтэй угсаатнуудыг]] Өмнөд Азийн дэд бүлэг, япон, солонгос, хятадыг Зүүн Азийн дэд бүлэг , Зүүн Өмнөд Азийн үндэстнүүдийг Зүүн Өмнөд Азийн дэд бүлэг болгон хуваадаг. Зүүн Өмнөд Азийнхан дотроо олон хэлний бүлэгт хуваагдах ба ижил төстэй хэлтэй үндэстнүүд нь адил төстэй төрхтэй байна.Тухайлбал [[:en:Ethnic Malays|Малайз]], [[Бруней]], [[Индонез]]ичууд ойролцоо төрхтэй бол [[Камбож]], [[Вьетнам]] 2 төстэй байдаг.
[[Зураг:Sherpa. 2.jpg|thumbnail|left|100px|Шерпачууд]]
[[Зураг:Papuans.jpg|thumbnail|right|60px|Австралоид хүн-Папуа]]
Эх газрын буюу умард монголоидууд өмнөд монголоидуудаас нуруугаар илүү өндөр, илүү өндөр хамартай, толгойн хэлбэр илүү зууван буюу европжуу, шүд тэгш, хацрын товгор хэсэг нь илүү тод зэрэг [[:en:Anthropometry|краниологиийн]] шинжээрээ ялгардаг. Харин өмнөд монголоид хүмүүс нуруу нам, хацар нь тийм ч товгор биш, дорсгор шүдтэй байх нь их байдаг. Тэдний хацар тийм их товгор биш, толгойн хэлбэр умард монголоид хүнээс илүү бөөрөнхий байдаг нь [[:en:Yellow river|Шар мөрнөөс]] [[Хөх мөрөн|Хөх мөрний]] урд эрэг хүртэлх нутагт байсан монголоид төрхтэй хүмүүс Зүүн Өмнөд Ази руу нүүж тэндхийн уугуул [[:en:Australoid race|австролоид]] төрхтэй хүмүүстэй холилдон уусгаснаас үүдэлтэй юм. Эдгээр австралоид хүмүүсээс [[:en:Papuan people|Папуачууд]] зэрэг цөөн тооны үндэстэн үлджээ. Папуачууд тусгаар тогтносон Папуа Шинэ Гвиней улс байгуулсан ч баруун папуачууд Индонезиэс салан тусгаарлахын төлөө ширүүн зэвсэгт тэмцэл хийсээр байна. Австралоид хүмүүсийн толгойн хэлбэр монголид төрхтөнүүдээс хамаагүй бөөрөнхий, халуун агаарыг хөргөхөд дасан зохицсон өргөн, навтгар, том хамартай байдаг.Яг ийм шинж тэдэнтэй холилдож өөртөө уусгасан зарим Зүүн Өмнөд Азийн хүмүүс, өмнөд хятадууд, зүүн төвдийн хүн амд маш тодорхой ажиглагддаг.Мөн иймэрхүү төрх солонгос, япон, [[:en:Ainu people|айнучуудад]] ажиглагддаг. [[Айну]]чууд австралоид төрхтэй учир тэднийг Зүүн Өмнөд Азиас нүүж ирсэн гэж үздэг.Умард хятадууд урагш нүүж австралоид төрхтэй хүмүүстэй төдийлөн холилдоогүй тул гавлын хэлбэр нь арай зуувандуу, өмнөд хятадуудаас биеэр арай том байдаг. Хятад, япон, солонгосчуудын генийн сангийн ихэнх хувийг [[:en:O-M175|О3]] гапло бүлэг эзэлдэг. Япон, хятад, солонгосчууд төстэй харагддаг ч ихэнх тохиолдолд тэднийг амархан ялгаж таниж болно. Энэтхэг, Бутан, Балбын монголжуу төрхтнүүд, Төвдүүдийн хувьд австралоидуудтай төдийлөн холилдоогүй тул гавал нь илүү зууван, хамар нь зүүн, зүүн өмнөд азичуудаас илүү өндөр байдаг. Төвд хүний хамар хүйтэн агаарыг хөргөхөд зохицож илүү өндөр болжээ. Генийн мутацийн өөр нэг жишээ бол Германд эрт үед монголоид төрхтний шинжтэй хүмүүс бий болж байгаад буцаад европоид төрхтэй болон хувирсан явдал юм. Бүх монголоид төрхтний их бие урт, хөл богино тул гүйлтийн ба усан спортод хүчтэй өрсөлдөх нь бага байдаг.Европ хүний их бие, хөл тэнцүү тул усан спортод сайн байдаг.Африк хүний их бие богино, хөл урт тул гүйлтийн спортод өндөр амжилт үзүүлдэг.
 
[[Зураг:Newar humuus, Balba.png|thumbnail|left|130px|Ази, европ холимог төрхтэй Неварчууд]]
[[Зураг:Khanty family.jpg|thumbnail|right|130px|Холимог төрхтэй Ханты хүмүүс]]
[[Зураг:Y-MAP of India.jpg|thumbnail|left|140px|Энэтхэгчүүдийн ген]]
 
Энэтхэг, Балбын монголжуу төрхтнүүд европ гаралтай энэтхэгчүүдтэй нилээн холилдсоноороо төвдүүдээс ялгардаг ба тэдний соёл, үндэсний хувцас, царай төрх нь энэтхэгчүүдтэй багагүй төстэй болжээ.Зүүн, Зүүн Өмнөд Азичуудын генийг [[:en:O-M175|О]] гаплогрупп голлон бүрдүүлсэн бол төвд, балба, бутан зэрэг Өмнөд Азийнханд О-с гадна [[:en:Haplogroup D-M174|DM174]] гаплогруппийн ген нилээд их байдаг учир Өмнөд Азийн эдгээр үндэстэн хоорондоо нилээн төстэй харагддаг.
 
Арьстнууд нь цэврээрээ байхаас гадна арьстнуудын хил залгаа нутагт өөр арьстнууд холилдсоноос [[:en:Multiracial|холимог арьстан]] үүсдэг.Үүний жишээ бол [[:en:Turanoid race|тураноид арьстан]] буюу түрэг угсааны татар, чуваш, узбек, уйгур, туркмен, кавказийн түрэгүүд, [[:en:Finno-Ugric languages|ихэнх фин-угорууд]] мөн [[:en:South Asian ethnic groups|Индо-монголоидууд]] буюу европжуу энэтхэгчүүдтэй холилдсон Энэтхэг, Балбын монголоид төрхтэй үндэстнүүд болно.
 
Хүн төрөлхтөн түүхийн цаг хугацааны туршид өөрсдийгөө [[арьсны өнгө]]өр, мөн тодорхой [[угсаатан|угсаатны бүлгүүдээр]] ангилж ирсэн байна. Арьсны өнгөөр хүмүүсийг ангилах нь [[биологийн ангилал|биологийн хувьд зөв ангилал]] эсэх нь одоо хүртэл маргаантай байгаа болно<ref>{{cite journal | author = Royal C, Dunston G | title = Changing the paradigm from 'race' to human genome variation. | url=http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1454.html | journal = Nat Genet | volume = 36 | issue = 11 Suppl | pages = S5-7 | year = 2004 | pmid = 15508004 | doi = 10.1038/ng1454}}</ref> Арьсны өнгөөр ангилахын үндэс нь харагдах байдал ба удам гаралтай холбоотой, тодруулбал хүний арьсны өнгө, нүүрний төрхтэй холбоотой болно.
 
Одоо тогтоогдсон [[генетик]]ийн болон [[археологи]]йн баталгаанууд дээр тулгуурлан орчин цагийн хүн нь Зүүн [[Африк]]аас гаралтай гэж үзэж байна<ref>{{cite journal | author = Hua Liu, et al | title = A Geographically Explicit Genetic Model of Worldwide Human-Settlement History | url = http://www.journals.uchicago.edu/AJHG/journal/issues/v79n2/43550/43550.html | journal = The American Journal of Human Genetics | volume = 79 | pages = 230–237 | year = 2006}}</ref>. Хэдийгээр бусад [[амьтан|амьтдынхыг]] бодвол хүний гений дараалал нь харьцангуй нэгэн төрлийн байдаг боловч (''homogeneous'')<ref name="REGWG">''[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1275602 The Use of Racial, Ethnic, and Ancestral Categories in Human Genetics Research]'' by Race, Ethnicity, and Genetics Working Group. ''Am J Hum Genet.'' 2005 '''77'''(4): 519–532.</ref><ref>''[http://www.fiu.edu/~biology/pcb5665/RACEgen.pdf DECONSTRUCTING THE RELATIONSHIP BETWEEN GENETICS AND RACE]'' Michael Bamshad, Stephen Wooding, Benjamin A. Salisbury and J. Claiborne Stephens. ''Nature Genetics'' (2004) '''5''':598-609</ref><ref>''[http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1438.html Implications of biogeography of human populations for 'race' and medicine]'' by Sarah A Tishkoff & Kenneth K Kidd. ''Nature Genetics'' '''36''', S21 - S27 (2004)</ref><ref>''[http://www.nature.com/ng/journal/v36/n11s/full/ng1435.html Genetic variation, classification and 'race']'' by Lynn B Jorde & Stephen P Wooding. ''Nature Genetics' '''36''', S28 - S33 (2004)</ref>, Африк тив дэх хүмүүсийн [[ген]] нь бусад тивийн хүмүүсийнхтэй харьцуулахад генетикийн хувьд хамгийн олон төрлийнх (''genetically diverse'') байдаг<ref>{{cite journal | author = Jorde L, Watkins W, Bamshad M, Dixon M, Ricker C, Seielstad M, Batzer M | title = The distribution of human genetic diversity: a comparison of mitochondrial, autosomal, and Y-chromosome data. | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=10712212 | journal = Am J Hum Genet | volume = 66 | issue = 3 | pages = 979-88 | year = 2000 | pmid = 10712212 | doi = 10.1086/302825}}</ref>. Генийн гажигуудын дийлэнх нь "нэг өнгийн арьсны бүлэг" бүхий хүмүүс дотор илрэх ба харин "өөр арьсны өнгө бүхий бүлгүүдэд" нийт генийн гажигийн дөнгөж 5-15% тохиолддогийг тогтоосон байна<ref>{{cite journal | author = | title = The use of racial, ethnic, and ancestral categories in human genetics research. | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=16175499 | journal = Am J Hum Genet | volume = 77 | issue = 4 | pages = 519-32 | year = 2005 | pmid = 16175499}}</ref>. Уг асуудал хамгийн маргаантай судалгааны чиглэлийн нэг гэж тооцогдож байна<ref>{{cite journal |author=Edwards A |title=Human genetic diversity: Lewontin's fallacy |journal=Bioessays |volume=25 |issue=8 |pages=798-801 |year=2003 |pmid=12879450 |doi=10.1002/bies.10315}}</ref><ref>Keita, S. O. Y., Kittles, R. A., Royal, C. D. M., Bonney, G. E., Furbert-Harris, P., Dunston, D. M., and Rotimi, C. M. (2004). ''Conceptualizing human variation'': '''Nature Genetics''' 36, S17 - S20 (2004) {{doi|10.1038/ng1455}}</ref>.
 
=== Угсаатан ===
{{Гол|Угсаатан}}
[[Угсаатан|угсаатны бүлэг]] нь [[хэл шинжлэл|хэл]], [[соёл]], [[гарал угсаа]], [[үндэстэн]], газар нутагтай салшгүй холбоотой болно. Ураг төрлийн холбоо угсаатны үндэс болно.
 
Ойролцоогоор 6,000 жилийн өмнө эртний өвөг угсаатнууд задрах үед одоогийн бие даасан угсаатан үүсчээ.Энэ үед Алтайн өвөг угсаатнаас монгол, түрэг, тунгусууд , эртний европчуудаас [[:en:Germanic people|герман]], кельтүүд, [[:en:Indo - Aryan peoples|аричууд]] (иран, энэтхэгчүүд), [[:en:Slavs|славянчууд]] тус тус бие даан гарчээ.[[:en:Language family|Хэлний язгуур]] нь үндэстнүүдийн гарлыг тодорхойлдог. Угсаатны хамгийн эртний бөгөөд жижиг бүлэг болох овог нь [[балар эртний үе]]д үүссэн ба хүй нэгдлийн байгуулал задарч анхны төр улс байгуулагдаж байх үед овгууд нийлж аймаг бүрдүүлэх болжээ.Дараад нь олон тооны аймгууд нь нэгдэн нийлсэнээр угсаатны арай томоохон бүлэг болох ястан бүрэлдэн бий болсон бөгөөд нэг гаралтай ястнууд үндэстнийг бүрэлдүүлдэг.
 
Эрт цагт одоогоос хавьгүй олон угсаатан байсан ч зарим нь өөр үндэстэнтэй холилдон мөхжээ.
Ингэж мөхсөн үндэстнүүд бол арабд ууссан эртний [[вавилон]], [[:en:Akkadian Empire|аккад]], [[:en:Sumer|шумерчууд]], туркжсэн [[:en:Hittites|хетт]], [[:en:Luwian language|лувийчууд]] зэрэг [[:en:History of Turkey|Анатолийн хойгийн эртний угсаатнууд]], ромчууд болон [[:en:Germanic peoples|герман угсааны]] [[:en:Franks|франкчуудад]] ууссан [[:en:Gauls|галлчууд]], [[:en:List of extinct indigenous peoples of Russia|оросд ууссан]] [[:en:Chud|чудь]], [[:en:Merya#Merya|мерья]], [[:en:Muroma|муром]] зэрэг зүүн европд байсан [[:en:Finno-Ugric languages|фин-угорууд]] болно.Харин [[:en:Copts|коптууд]] буюу эртний египетүүд арабд бүрэн уусалгүй үлджээ.Коптууд эртний Египет улсын үед илүү африк төрхтэй байсан ч одоо нилээн араб төрхтэй болжээ.
 
=== Нийгэм, засгийн газар ба улс төр ===