Википедиа

Монголчууд: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
бNo edit summary
No edit summary
Мөр 52:
 
== Нэр ==
«Монгол» гэдэг үгийн гарал, анхны утга тодорхойгүй. МэдээжЭнэ талаар олон янзын таамаг бий. ([[Монгол#Үгийн гарал, утга|унших]])
 
== Хамрах хүрээ ==
Мөр 78:
 
== Тархалт==
Монголчууд 1368 онд [[Юань улс]] нуран унасны дараагаар дотоодын тэмцэл, дайн тулаан, нүүдлийн улмаас хүч суларан [[Оросын эзэнт гүрэн]], [[Чин гүрэн]]д эзлэгдсэн зэрэг шалтгаанаас болж эдүгээ хэд хэдэн оронд хуваагдан суурьшиж байна.Энэхүү хил хязгаараар тусгаарлагдсанаас болж үндсэндээ төв ([[Монгол Улс]]), баруун ([[Ойрад]], гол онцгойрол нь Халимаг), хойд ([[Буриад]]), урд ([[Өвөр Монгол]]) гэж 4 анги болон аажмаар ондоошиж байна. [[Тунгус]], [[түрэгүүд]] эрт үед монголчуудтай ойролцоо тооны хүнтэй байсан бололтой. Эрт үе болон дундад зууны үеийн монгол айлууд дунджаар 5 хүнтэй байв.
[[Зураг:Atlas Mongolica.jpg|thumb]]
[[Файл:Mongol atlas.jpg|thumb]]
Мөр 103:
 
Монгол нутагт хүрлийн үед тархсан [[дөрвөлжин булш]]ны соёлын хүмүүс нь [[:en:Race (human classification)|антропологи төрхийн]] хувьд монголжуу төрхтнүүд байв. Зарим гадны эрдэмтэд монголчууд одоогийн нутагтаа [[:en:Urheimat#Mongolic_homeland|Карасукийн соёлыг мөхсөний дараа]] Хянган хавиас ирсэн гэж үздэг.Дөрвөлжин булшны соёл нь Хүннү, Сяньби зэрэг монгол угсаатнуудын соёл мөн орчин үеийн монголчуудын соёлтой ижил байдаг.Монголчуудад хамаарагдах бусад археологийн соёл бол [[:en:Upper Xiajiadian culture|Дээд Сязядян]], [[:en:Lower Xiajiadian culture|Доод Сязядян]], [[:en:Zhukaigou culture|Жукайгоу]],
[[:en:Ordos culture|Ордосын соёл]]ууд юм. Өвөг монгол овог аймгуудыг ху, жун, ди, төвд хэлэнд хор, согбу гэх нэрээр тэмдэглэж ирсэн ба хьюнюй, сьюнюй зэрэг [[Хүннү]]гийн өвөг, [[Дорнод Ху|Дунху]] нар нь бүгд монгол болно.[[Сяньби]] нарын хувьд эхэндээ уулын жунд багтаж байгаад Дунхуд нэгдсэн бололтой.Хүннүгийн ноёлогч Хуянь овог Сүмбэ, Нирун, Хамаг Монголд (Хиад) байв.Хэрэйд, Мэргид, Татарчуудыг [[Хятан гүрэн|Кидан]] улсын үед [[:en:Zubu|Зүбү]] хэмээн нэрлэж байв. Зүбү нэрийг Хүннүгийн Сьюйбү овгоос улбаатай гэдэг. 13-р зууны хятад зурганд дүрслэгдсэн монгол нумны зураг хүннү нумтай ижил болох нь харагддаг.Мөн ширэн завь хэрэглэдэг, тулааны үед эмээлээ овоолж хамгаалдаг зэрэг нь монгол, хүннүд адил байдаг.<ref>Г.Сүхбаатар, Монголчуудын эртний өвөг, 1980</ref> [[Найман]], [[Онгууд, Онход|Онгуд]] , [[Хэрэйд]] гэх мэт зарим монгол аймгийг түрэг гэж үзэх явдал байдаг ч тэдний удирдагчдын нэр, овог аймгийнх нь нэр монгол үгтэй утга санаагаараа таардаг.Археологийн судалгаагаар 10-13-р зуунд олон тооны түрэг аймаг монголд байсан гэх нотолгоо олддоггүй мөн монголчуудын дунд түрэг соёлын нөлөө бараг байдаггүй. [[Их Монгол Улс]]ын хүн амыг 4 хэсэгт хуваахад ноёлогч ангид монголчууд, түүний дараа кидан, түрэгүүд, 3 дахь ангид [[зүрчид]], 4 дэхь ангид нь хятадууд орсон байдаг бөгөөд харин гарал нь эргэлзээтэй гэх энэ аймгуудыг монгол биш хэмээн ялгаж ангилсан явдал огт байхгүй байна.
 
Эцгийн талаас өвлөгддөг генийг [[:en:Human Y-chromosome DNA haplogroup|Y хромосомын ДНХ]], эхийн талаас өвлөгддөг генийг [[:en:Mitochondrial DNA|митохондрийн ДНХ]] гэдэг ба эцгийн талаар нь аливаа хүний гарал угсааг нь тодорхойлдог.Ген нь устаж үгүй болдоггүй. Мөн [[:en:Blood type|цусны бүлгээр]] нь ямар угсаатнууд хоорондоо холбоотой болохыг тодорхойлдог.
Мөр 118:
[[Зураг:Ydna-migration-map.jpg|thumbnail|left|120px|Y ДНХ-ийн тархалт-2]]
Тува бол анчин, малчин янз бүрийн ахуйтай монгол, самоедь, иран, түрэгүүдээс бүрдсэн холимог гентэй угсаатан юм.Тувачуудын 70 гаруй хувь нь монгол гаралтай гэдэг.Дархадын бүрэлдэхүүнд мөн адил мал аж ахуй эрхэлдэг монгол, түрэг болон анчин самоедь угсаатан оржээ.
 
[[:en:Tungusic languages|Умард Тунгусууд]] C3 голлосон гентэйгээрээ монголчуудтай төстэй мэт боловч тэднийг монгол хүнээс амархан ялгаж таниж болдог.Өмнөд тунгусуудын хувьд хятадтай нилээн холилджээ.Умард монголоидуудын умард Сибирийн төрхтөнд буюу палеоази төрхтөнд хамаарагдах [[:en:Yukaghir people|юкагир]], [[:en:Ket people|кеть]], [[:en:Nivkh people|нивх]], самоедь, [[:en:Eskimo |эскимосууд]] [[:en:Haplogroup N-M231|N]], [[:en:Haplogroup Q-M242|Q]] давамгайлсан гентэй учир өмнөд Сибирийн төрхтэй Төв Азичуудаас царай төрхөөрөө нилээдгүй ялгаатай.Тэдний бие галбир хүйтэн нөхцөлд амьдрахад зохицон өөрчлөгдсөн байдаг.
 
Монголчуудын антропологи хэв шинж, генийн сан Дорнод Монголын дөрвөлжин булшны монголжуу хүмүүс, Баруун Монголын европжуу, монголжуу төрхтний холимог шинжтэй хиргисүүрийн буюу чулуун овоот соёлын хүн ам, Сяньби, Хүннүчүүдээс бүрэлдэн бий болжээ. Угсаатан үүсэн бүрэлдэх үйл явцыг [[:en:Ethnogenesis|этногенез]] гэж нэрлэдэг. Хүннүчүүдийн хувьд зарим хэсэг нь бага зэрэг европжуу төрхтэйгээрээ ялгарах боловч гоц ялгарах шинж байхгүй, үндсэндээ нэг гаралтай монголжуу хүмүүс байжээ.<ref>Д.Түмэн, Б.Оюунгэрэл, М.Үүрийнцолмон, Монголын Хүннүгийн антропологи, МУИС-ийн эрдэм шинжилгэээний бичиг, 2002 он, N187</ref>
Line 139 ⟶ 137:
Монголын эзэнт гүрэн улам өргөжин [[Еврoази]]йн өнцөг булан бүрт монгол цэргийн морин туурай хүрсэн хэдий ч [[Дундад Ази]] болон [[Иран]], [[Кипчакын өндөрлөг]] зэргээр тархсан Монголчууд [[Түрэг|Түрэгүүдийн]] нөлөөнд орж, [[Исламын шашин|Исламын шашинд]] шүтэх болсноор уугуул нутаг дахь Монголчуудтайгаа үндэстний хувьд улам бүр холдсон байна.
 
Эзэнт гүрний үед Монголчууд төрөл бүрийн шашин шүтэж, олон орны урчууд, эрдэмтэн мэргэд цугларан соёл, шинжлэх ухаан, шашны төв болон хөгжиж байлаа. [[Буддын шашин|Буддын шашинг]] нийтээр шүтэх болсон нь XVI зууны үед [[Алтан хан]] [[Төвд|Төвдийн]] шарын шашинг нэвтрүүлснээс үүдэлтэй гэж үздэг.Дундад зууны үеийн монгол айлууд дунджаар 5 хүнтэй байв.
 
=== Хагарал, доройтол, сэргэлт ===
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Монголчууд"-с авсан