Уураг: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
Мөр 1:
[[зураг:Human_alfa2beta2_hemoglobin.gif|right|350px|Уураг]]
 
Бие махбоди бол тэжээллэг бодис ялангуяа уургаас өөрийн эс эдийг тогтмол шинэчлэн нөхөн сэлбэдэг. Уураг нь амьтны болон ургамлын гаралтай гэж ангилагдана. Амьтны гаралтай уургийг мах, загас, өндөг, сүү болон сүү сүүн бүтээгдэхүүн, ургамлын гаралтай уургийг буурцаг, арвай, төмс, цагаан будаа гэх мэтийн олон ургамлаас авдаг. Монгол хүний хоол бодисын солилцоонд гүйцэтгэх үүрэг химийн найрлага болон тэжээллэг бодисын солилцоонд гүйцэтгэх үүрэг химийн найрлага болон тэжээллэг чанараараа харилцан адилгүй байдаг байна. Хоол хүнсэн дэх уураг нь хоол боловсруулах эрхтэнүүдэдэрхтнүүдэд боловсрогдон амин хүчил болон задрах ба бие махбодид тэдгээрээс биохимийн нийлмэл процессийн замаар цус, тархи, булчин, бусад эд эрхтэнийэрхтний уургийг бүтээхэд “Химийн тоосго” гэж нэрлэгдсэн 20 төрлийн амин хүчлийн найрлага бүхий өвөрмөц шинж чанартай уургийг бий болгодог байна. Уураггүйгээр ялангуяа түүнд агуулагдах азотгүйгээразот үгүйгээр биеийн өсөлт, хөгжилт нөхөн сэргээлт ба илч үйлдвэрлэлийн аль нь ч явагдах боломжгүй юм. Эрэгтэй хүний бие дунджаар 17 хувийн уургаас бүрдэх бөгөөд гол төлөв булчин, биеийн тулгуур холбоос эдүүдэд хуваарилагдсан байдаг. Үүний зэрэгцээ уурагт катализатор болох ферментгүйгээр ганц ч эс үйл ажиллагаа явуулж чадахгүй. Энэ нь амьсгалахаас авахуулаад бодож сэтгэх хүртэлх биологийн бүх процессийг хамаардаг. Хоол хүнсэнд нүүрс ус, өөх тосны аль нэг нь дутагдахад бие махбоди өөртөө шаардагдах илчийг уургаас авдаг нь нэг ёсны хохирол юм. Хүнс тэжээлийн зүйлд уураг дутагдсанаас болж эцэж турах нь өөх тосны нүүрс усны дутагдалтай адил илэрхий мэдэгдэхгүй боловч уургийн дутагдлыг нөлөө нь үхэлд ч хүргэх аюултай байдаг. Насанд хүрэгсдийн хоол хүнсээр авах хоногийн илчлэгийн 15 хувь нь уургаар хангагдах ёстой. Халуун орчинд болон халуурах үед уургийн задрал өндөр байдаг. Амьтны гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүнүүд нь төгс уураг буюу үл орлуулах амин хүчлийн баялаг байхад ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүн өөр аминхүчлүүдээр баялаг байдаг. Бие махбодид зайлшгүй шаардлагатай амин хүчлийг зохистой харилцаагаар авахын тулд амьтны болон ургамлын гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүнийг тогтмол хослуулан хэрэглэж байх хэрэгтэй. Уургийн найрлага дахь амин хүчлүүдийг орлуулж болох ба үл орлуулж болох гэж шинж төрлөөр нь хоёр ангилдаг. Бие махбоди зарим төрлийн амин хүчлүүдийг өөртөө нийтэгшүүлдэг. Харин үүнийг нь орлуулж болох амин хүчил гэдэг. Гэвч амин хүчлийн нийтэгшил нь их удаашралтай явагдаж бие махбодийн хэрэгцээг бүрэн төгс хангаж чаддаггүй. Харин үл орлуулах амин хүчлүүдийг болон хоол боловсруулах замаар нийтэгших амин хүчлүүдийн дутуу хэсийг ч мөн адил хоол хүнсээр авах шаардлагатай байдаг юм.
 
== Уураг ==
 
Уурагууд нь нэг эсвэл түүнээс их амин хүчлийн үлдэгдлээс бүрдсэн гинжин том биологийн молекул эсвэл макромолекул юм. Уурагууд нь амьд организм дотор маш өргөн хүрээний үүрэг гүйцэтгэдэг, эдгээрт: катализатортай метаболийн урвал, ДНХ хуулбарлах, өдөөлтөнд хариу үйлдэл үзүүлэх болон нэг газраас нөгөөх рүү молекул зөөх ордог. Уурагууд нь бие биеээсээ амин хүчлийн дарааллаараа ялгагддаг ба энэ дараалалийг тэдгээрийг кодчлосон гений нуклеотидын дараалал заадаг бөгөөд үүссэний дараа уурагууд нь нугалран тэдгээрийн үүрэгийг заадаг 3D хэлбэрт ордог.
 
Полипиптид гэдэг нь амин хүчлүүдийн конденсацаас бүрдсэн ганц шугаман гинжийг хэлнэ. Амин хүчлүүд нь пиптидийн хобоогоор дараагийн амин хүчилтэй хобогдсон байдаг. Уурган дахь амин хүчлийн дараалал нь генетикийн кодод орших ген дээр байдаг дараалалаар тодорхойлогддог. Ерөнхийдөө, генетикийн код нь 20 стандарт амин хүчил тодорхойлдог. Гэвч зарим амьттад генетикийн код нь selenocysteine болон archae-pyrrolysine -тэй байдаг. Нийлэгжлийн дараа эсвэл дундуур үүссэн уураг нь posttranslational сайжруулалтаар сайжруулагддаг бөгөөд энэ нь уургийн физик болон химийн шинж, нугалрах, тогтвортой байдал, үйл ажиллагаа болон үүрэгийг нь өөрчилдөг. Заримдаа уурагуудад пиптидийн бус бүлэг холбогдсон байдаг ба эдгээр нь prosthetic бүлэг эсвэл cofactors гэж нэрлэгддэг.
 
 
http://www.sonin.mn/?p=177