Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 4:
Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж үүсэн бий болоод хоёр зуу гаруй жил болж байна. Энэ хугацаанд 24 трейдертэй энгийн зах зээлээс 1500 гаруй гишүүнтэй нийгэмлэг болтлоо өргөжин тэлжээ. Өнөөдөр NYSE дээр дэлхийн өнцөг булан бүрийн хоёр мянга гаруй томоохон компанийн хувьцаа худалдагдаж байна. Эдгээр компаниуд мэдээж маш нарийн сонгон шалгаруултыг давсан. NYSE нь үнэ хаялцуулах журмаар ажилладаг зах зээл. Ийм зах зээл дээр худалдан авагчдын бие төлөөлөгчид хувьцааг хамгийн бага үнээр авахын төлөө өрсөлдөнө. Харин худалдагчдын бие төлөөлөгчид нь үнэт цаасаа аль болох өндөр үнээр зарахын төлөө тэмцдэг. Худалдааны танхимд үнэ дуудан бие биерүүгээ хашгичин байгаа хүмүүсийг та киноноос харж байсан байх. Энэ хашгичаан нүргээн дундаас л нэг нь өөрт тохирсон үнэтэй хувьцааг худалдан авч нөгөө нь ашигтай үнээр үнэт цаасаа зардаг. Энэ харилцан үйлчилгээний дүнд тухайн үнэт цаасны тэр өдрийн, тэр сарын ханш тогтдог.
Энд л Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржийн бусад зах зээлээс ялгарах ялгаа байгаа юм.
Түүхэн хөгжил
[[File:New York Stock Exchange 1882.jpg|left|thumb|upright|The Stock Exchange at 10–12 Broad street, in 1882]]
Хувьцаа байрлуулах хамгийн нэр хүндтэй газар бол Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж юм. Хүмүүс эхний үед гудамжинд арилжаа хийдэг байснаа яваандаа 1790-ээд оны үеэс [[Wall Street]] гудамжинд амралтын өдрүүдэд байнга цугладаг болжээ. Эндээс хөрөнгийн зах зээлийн үүсэл эхэлсэн гэж үздэг. Тухайн үед уг гудамжинд хувьцааны дуудлага худалдаа болж, зарим өдөр 100 хүртэлх хувьцаа арилжиж байсан түүх бий.
Их удалгүй брокерууд Wall Street-ийн кофены газруудад оффисоо эмхэлж эхэлсэн бөгөөд эцэст нь Нью-Йоркийн хөрөнгийн зах зээлийн байранд нүүж очицгоосон юм. 1792 онд санхvvгийн хэрэгслvvдээр vйл ажиллагаа явуулдаг, худалдааны хэлцэл хийдэг [[Нью-Йоркийн]] 24 брокер [[Лондонгийн]] хамтран зvтгэгчдийн хамт Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржийг байгуулах тухай “Саглагар модны доорх хэлэлцээрт” (Button wood Agreement) гарын vсэг зуржээ.Энэ үеэс хойш 200 гаруй жил өнгөрсөн ч Wall Street Америкийн төдийгүй дэлхийн санхүүгийн ертөнцийн нэрийн хуудас болсоор байна. Wall Street нь [[Нью-Йоркийн]] санхүүгийн дүүрэг доод Манхеттэнд байрлах нарийхан гудамж юм.
24 брокертэй энгийн зах зээлээс 1500 гаруй гишүүнтэй нийгэмлэг болтлоо өргөжин тэлсэн [[Нью-Йоркийн]] хөрөнгийн бирж дээр одоо дэлхийн өнцөг булан бүрийн 2000 гаруй томоохон компанийн хувьцаа худалдагдаж байна.
[[File:Stockexchange.jpg|left|thumb|The floor of the New York Stock Exchange in 1908]]
[[Нью-Йоркийн]] хөрөнгийн бирж Америкийн нийгмийн хөгжилд
[[Нью-Йоркийн]] хөрөнгийн бирж шиг дэлхийн эрдэмтэд, сэтгvvлчид, зохиолчдын анхаарлыг маш их татсан нэг ч байгууллага байхгvй билээ. Энэхvv байдал нь [[Америкийн]] нийгмийн хөгжилд XIX зууны II хагас XX зууны эхээр тvvний гvйцэтгэсэн асар их vvрэгтэй холбоотой ажээ. Тухайлбал, энд Вандербильт, Морган, Гарримэн, Рокфеллер нарын санхvvгийн асар том толгойлогчид бий болсон. Эдгээрийн зарим хэсэг нь одоо ч байна. Бирж нь макро эдийн засгийн хувьд маш чухал vvрэг гvйцэтгэж байна. Хөрөнгө оруулалтын механизмын гол элементийн нэг болсоор байна. ХIХ зуунд АНУ-д төмөр замын асар их сvлжээг бий болгосон нь Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржтэй салшгvй холбоотой.
АНУ-ын хөрөнгийн бирж нь Европ тивийн улсууд болон Я[[пон]] улсынхыг бодвол тухайн орнуудын нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн онцлогтои холбоотойгоор хөгжилд нь мэдэгдэхvйц vvрэг гvйцэтгэсэн байна. Энэ онцлог [[Японоос]] бусад оронд одоо ч хадгалагдаж байна.
"Империализмын эрин vед" хөрөнгийн биржийн vvрэг унах тухай [[В.И.Лениний]] сэдэв нь зөвхөн [[Европ]] тивийн орнуудын, юуны урьд [[Герман]] улсын жишээн дээр томъёологдсон юм. Эдгээр орны эдийн засагт банкны нөлөө өсөн нэмэгдэхтэй холбоотойгоор биржийн vvрэг тухайн vед буурчээ. АНУ-ын хөрөнгийн биржийн vvрэг XX зууны эхээр буураагvй, цаашид ч багасаагvй юм.
[[File:NY stock exchange traders floor LC-U9-10548-6.jpg|left|thumb|NYSE's stock exchange [[trader (finance)|traders]] floor before the introduction of electronic readouts and [[computer screen]]s.]]
1929-1933 оны дэлхийн эдийн засгийн хямрал барууны болон [[АНУ]]-ын хөрөнгийн биржид хэрхэн нөлөөлсөн бэ?
Барууны нийгмийн эдийн засгийн хөгжилд "Аугаа их зогсонги байдал" гэж нэрлэгдэж vлдсэн 1929-1933 оны дэлхийн эдийн засгийн хямрал эрс өөрчлөлтийн эргэлтийн шат болсон билээ. Хөрөнгийн зах зээл дэх зvй бусын vйлдлийн улмаас зарим орнууд дахь vйлдвэрлэл 50 хvртэл хувиар буурч, ажилгvйдлийн төвшин 30 хувьд хvрсэн нь дэлхийн эдийн засаг дахь хvнд уналтын vндсэн шалтгааны нэг гэж vзэх vзэл өргөн дэлгэрсэн юм.
1929-1933 оны байдлаар Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржийн хувьцааны нийт өртөг ([[капитализаци]]) хэдэн жилийн туршид хямралын өмнөх төвшингээс 17 хувиар буюу 89 тэрбум доллараас 15 тэрбум доллар хvртэл унасан. [[Америкийн]] толгойлогч том корпорацийн хувьцааны ханш, тухайлбал, "Женерал электрик" компанийх 11 дахин, "Крайслер" компанийх 27 дахин, "Женерал моторс" компанийх 80 дахин унасан. Энэ vед vнэт цаасны vйлдвэр, улс орны санхvvгийн бvх салбар, олон нийтийн анхаарлыг татсан. Wall Street-ийн санхvvгийн хаягаар олон тооны зэмлэл сонсогдож, тvvний vйл ажиллагаа улс орны эдийн засагт гvнзгий хямралыг авчирсан юм. Энэ нь vнэт цаасны зах зээлийг төрөөс зохицуулах бvхэл бvтэн тогтолцоог боловсруулж хэрэгжvvлэхэд хvргэсэн билээ.
Мөн [[АНУ]]-ын биржийн хямрал хамгийн их эвдэн сvйтгэх хэлбэрээр явагдсан юм. Гэхдээ 30-аад онд [[АНУ]]-д дэлхийд анх удаа салбаруудыг төрөөс зохицуулах хатуу чанга, илvv нарийн, vр ашиг бvхий тогтолцоог бий болгож чадсан юм.
1987,1997 оны хямралууд
Харин 1987,1997 онд 1929 оныг санагдуулам хямрал зарим оронд vvсэв. Жишээлбэл, 1987 оны 10 дугаар сарын 18-нд [[Нью-Йоркийн]] хөрөнгийн биржийн Доу-Жонсын индекс 508.32 пунктээр буюу 22.5 хувиар унасан (1929 оны 10 дvгээр сарын 28-нд энэ vзvvлэлт анх 12.8 хувиар буурсан юм). Гэвч эдийн засгийн бодит секторт мэдэгдэхvйц нөлөө vзvvлээгvй учир зах зээл хурдан сэргэсэн.
[Image:NYSE127.jpg|thumb|The NYSE trading floor in August 2008.]]
1997 оны 10 дугаар сарын 27-ны өдрөөс дэлхийн томоохон хөрөнгийн биржvvд дээр хувьцааны vнэ огцом унаж, томоохон хувьцаа эзэмшигчид "шатав". 1997 оны 7 дугаар сараас Таиланд улсаас эхэлсэн энэ хямрал яваандаа Зvvн Өмнөд Азийн орнууд, Латин Америкийн ихэнх улс, [[Африк]] тивийн тал хэсэг, ОХУ-д хvрч газар авсан. Хамрах хvрээгээр vнэхээр өргөн байв. Гол нь vсрэнгvй хөгжилтэй орны vнэт цаасны зах зээлийг хамарсан. Дээрх бvс нутаг, улс оронд vнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалт сайнгvйг , гадаад өрийн дарамт ихийг харуулав.
Одоогийн дүр төрх
Нью Йоркын Хөрөнгийн Бирж /NYSE/ нь АНУ-ын Нью-Йорк хотын Доод Манхаттэн дахь Уолл Стрийт гудамжны 11-т байрладаг ба дэлхийн хамгийн том хөрөнгийн биржүүдийн нэг. 2007 онд “NYSE”, “Euronext” компанитай нэгдсэнээс хойш НЙХБ-ийг “NYSE Euronext” компани эрхлэн явуулж байна. Хөрөнгийн биржийн худалдааны танхим нь дөрвөн тасалгаанаас бүрддэг. НЙХБ-ийн үйл ажиллагаа явуулдаг гол байшинг 1978 онд Америкийн Үндэсний түүхэн дурсгалт газрын жагсаалтад оруулсан.
2005 оны 12 сарын 6-наас НЙХБ ашгийн төлөө, олон нийтийн компани болсон ба 2006 оны гуравдугаар сарын 8-наас “NYSE Group” нэрээр гүйлгээнд оролцдог болсон. Түүнээс жилийн дараа буюу 2007 оны 4 сарын 4-нд “NYSE Group”, “Euronext”-тэй нэгдсэн.
[[Image:NYSE opening bell.jpg|thumb|U.S. [[Secretary of Commerce]] [[Donald L. Evans]] rings the opening bell at the NYSE on April 23, 2003. Former chairman [[Jack Womack]] is also in this picture.]]
1960-аад оны дунд үеэс “NYSE Composite” /NYSE: NYA/ үүссэн бөгөөд 1965 оны төгсгөлийн оноотой 50 оноо дүйцэх байдлаар үүсгэсэн. “Dow Jones Industrial Average” индекс 30 хувьцааны дүнг тусгадаг бол “NYSE Composite” нь бүх хувьцааны өссөн буурсан байдлыг тусгадаг. 2003 онд NYSE 2002 оны хаалтын дүнг 5,000 оноотой дүйцүүлж шинэ утга оноосон.
Одоогоор тус хөрөнгийн бирж дээр “NYSE Composite”, “Energy”, “Financial”, “HealthCare”, “International 100”, “TMT”, “US 100”, “World Leaders”, “Arca Tech 100” гэсэн есөн индекс ашиглаж байна.
2008 оны 12 сарын 31-ний байдлаар “NYSE Euronext” дээр 8500 гаруй жагсаасан лист байсан нь 16.7 триллион ам.долларын үнэлгээтэй байсан бөгөөд өдөрт дунджаар 153 тэрбум ам.долларын гүйлгээ хийгдэж байсан байна.
[[Нью-Йоркий]]н хөрөнгийн бирж ямар журмаар хэрхэн ажилладаг вэ?
[[Нью-Йоркийн]] хөрөнгийн бирж нь үнэ хаялцуулах журмаар ажилладаг зах зээл юм. Ийм зах зээл дээр худалдагчдын бие төлөөлөгчид нь үнэт цаасаа аль болох өндөр үнээр зарахын төлөө тэмцдэг. Худалдааны танхимд үнэ дуудан хашгичих нүргээн дундаас нэг нь өөрт тохирсон үнэтэй хувьцааг худалдан авч, нөгөө нь ашигтай үнээр үнэт цаасаа зардаг. Энэ харилцан үйлчилгээний дүнгээр тухайн үнэт цаасны тэр өдрийн, тэр сарын ханш тогтдог. [[Нью-Йоркийн]] хөрөнгийн биржийн бусад зах зээлээс ялгарах ялгаа нь энэ юм. Хувьцаа тус бүрт нэг мэргэжилтэн ажилладаг ба түүний үүрэг нь хувьцааны эрэлт нийлүүлэлтийг зохицуулах. Ямар нэг байдлаар худалдан авагч болон худалдагчгүй болсон арилжааг заримдаа өөрийн мөнгөөр авах буюу зарах үйл ажиллагааг эрхэлдэг
Топ гэгдэх энэхүү бирж дээр хувьцаа гаргахын тулд ямар шаардлага хангасан байх вэ?
Топын нэгдүгээрт жагсдаг энэ бирж дээр гарахын тулд компаниуд маш нарийн сонгон шалгаруулалтыг давдаг. NYSE дээр хувьцаагаа арилжаалахын тулд эн тэргүүнд 2000-аас доошгүй хувьцаа эзэмшигчтэй байхын дээр 500 сая доллараас доошгүй бэлэн мөнгөний эргэлттэй, жилийн тайлан тэнцлээ олон нийтэд мэдээлж байх үүргийг хүлээнэ. Зах зээлийн үнэлгээний хувьд хамгийн өндөр шаардлагыг энэ бирж тавьдаг. Харин ажилласан хугацааны хувьд олон жил шаардахгүй. 12 сараас доошгүй хугацаанд үйл ажиллагаа хэвийн явуулсан байхад боломжтой.
[[Ангилал:Хөрөнгийн биржүүд]]
| |||